|
|
مجموعهٔ بازار همدان که در محدودهٔ خيابانهاى باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار دارد، عمدتاً به دورهٔ قاجاريه مربوط مىشود. اين بازار داراى ۳۰ راسته است و هر راسته به صنف و حرفهاى خاص تعلق دارد. از جمله بازار زرگرها، قصابها، مسگرها، قنادها و نظاير آن.
|
|
از مجموع راستههاى موجود در بازار همدان به غير از راستههاى مسجد جامع، قصابها، قنادها، نخودبريزها، حلبىسازها، صحافخانه، کفشدوزها، حلاجخانه و سمسارها، بقيهٔ راسته بازارها بدون سقف است. سقف تعدادى از راستههاى مسقف، فلزى و جديد است و بازارهايى که فعلاً سقف ندارند در گذشته داراى سقف بودهاند.
|
|
در اين مجموعه حدود ۲۴ سرا وجود دارد که نمايانگر رونق اقتصادى همدان در دورههاى گذشته است که به مرور زمان آسيبهايى ديدهاند و بعضى از راستهها هم صدماتى ديدهاند. راستههاى بازار همدان عبارتاند از: راستهٔ بازار زرگرها، صندوقسازها، مسجد جامع، چلنگرها، قصابها، قنادها، مسگرها، شيشهفروشها، قبله، پيامبر، نخودبريزها، حلبىسازها، صحافخانه، علاقبندها، کفشدوزها، کفشدوزهاى بزرگ، موتابخانه، فلسطين، حسينخانى، حاجفضلاللّه، گلشن، دباغخانه، آهکفروشها، حلاجها، سمسارخانه، شاهزاده حسين، کهنهفروشها، کاهفروشها و سرپل گذر.
|
|
| بازار و مجموعهٔ وكيل، كرمان
|
|
در انتهاى بازار اختيارى، بازار و مجموعهٔ وکيل قرار گرفته است. محمد اسماعيل خان وکيل الملک و پسرش اين مجموعهٔ بزرگ را که شامل کاروانسرا، بازار، حمام و مسجد است از خود به يادگار گذاشتند و هنوز هم به نام وکيل خوانده مىشود. بازار آن از زيباترين بازارهاست. بازار وکيل مطابق الگوى بازارهاى ايرانى دراز و کشيده ساخته شده و هر صنفى در بخش خاصى از آن قرار دارد.
|
|
| بازار وكيل شيراز، شيراز (زنديان)
|
|
اين بازار که در محلهٔ «درب شاهزاده» جنب مسجد جامع وکيل واقع شده، مشتمل بر يک رشته حجرههاى شمالى - جنوبى و يک رشته شرقى - غربى است که در وسط بازار به خاطر يک «چهارسويي» (چهارسوق) بلند و بزرگ و وسيع بر يکديگر عمود شده و پنج در بزرگ دارند.
|
|
راستهٔ شمالى - جنوبى بازار از دو جناح ترکيب شده و در هر جناح، ۴۱ زوج مغازهٔ وسيع ساختهاند. در مشرق و مغرب جناح شمالى آن، کاروانسراهاى روغنى، احمد، گمرک و ضرابخانه ساخته شده است که هر يک از آنها، حجرههاى متعدد دارند.
|
|
راستهٔ شرقى - غربى نيز داراى دو جناح است که جناح شرقى آن با ۱۹ زوج مغازه «بازار علاقهبندان» و جناح غربى آن با ۱۰ زوج مغازه «بازار ترکشدوزها» ناميده مىشود. به موازات بازار ترکشدوزها، بازارى ديگر به نام «بازار شمشيرگرها» وجود دارد که اين بازار نيز داراى ۱۱ زوج مغازه است. در بازار شمشيرگرها، سراى ديگرى وجود داشته که آن را «کاروانسراى فيل» مىناميدهاند. از ويژگىهاى اين بازار، مىتوان به زيبايى و معمارى خيرهکننده، عرض زياد، وسعت و تاقهاى ضربى مرتفع آن (با ارتفاعى متجاوز از ۱۰ متر) که به منظور تهويه هوا ساخته شده است، اشاره کرد. اين تاقهاى ضربى، هواى بازار را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگه مىدارند. افزون بر اين، دريچههايى که در زير سقف آنها ساخته شده است هوا و نور کافى بازار را تأمين مىکنند.
|
|
در چهار سوق بازار وکيل، روى يک «هشتي» بزرگ، تاق ضربى بسيار وسيع و مرتفعى ساختهاند که از شاهکارهاى معمارى به شمار مىرود و با اينکه تاکنون متجاوز از دويست سال از عمر آن مىگذرد، کوچکترين شکافى بر نداشته است.
|
|
در حال حاضر، بازار وکيل شهر شيراز بر اثر امتداد خيابان کريمخان زند به دو قسمت تقسيم شده است.
|
|
|
اين مجموعه که ستون فقرات شهر قديمى يزد را تشکيل مىدهد، در دوران پهلوى با احداث خيابان شاه (خيابان قيام فعلي) به دو نيم شد و برخى از فضاهاى اصلى آن، مانند بازار ارسى دوزها، بازار محمدعلى خان و بازار پنجعلى تخريب شد.
|
|
نيمهٔ شمالى بازار در حال حاضر از رونق اقتصادى بيشترى برخوردار است. عمدهترين کالاهاى مورد معامله، پارچه و شيرينىهاى يزدى، طلا و فرش است. قيصريه که حد فاصل ميدان و مدرسهٔ خان قرار دارد، از لحاظ معمارى نسبت به ساير بازارها از انتظام فضايى بهترى برخوردار است و با دو در چوبى که داراى ارزش هنرى هستند، بسته مىشود. در اين بازار، اکنون پارچههاى يزدى عرضه مىشود.
|
|
قديمىترين بخش بازار يزد، بازار حاجى قنبر است که از قرن نهم هجرى به يادگار مانده و جزيى از مجموعهٔ فرهنگى - تاريخى اميرچخماق است. در قرن سيزدهم هجرى بر سر در اين بازار تکيهاى زيبا و بلند به شيوهٔ ديگر تکيهها و حسينيههاى يزد ساخته شد که يکى از معرفههاى شهر يزد است. عمده تزئينهاى آن از کاشى معقلى است.
|
|
از کارگاههاى توليدى بازار مىتوان به کارگاه مازارى (محل ساييدن برگ حنا، رنگ طبيعي)، کارگاه حلوايى (محل تبديل کنجد به حلواارده)، کارگاه رنگرزى (محل رنگآميزى الياف نخى و پشمي) نام برد که هر يک، بنا به اقتضاى نوع فعاليت از معمارى ويژهاى برخوردارند.
|
|
قسمتهاى مختلف بازار يزد عبارتست از:
|
|
بازارخان، بازار زرگرى، بازار پنجه على، بازار قيصريه، بازار عَلاقبندى، بازار کاشيگرى، بازار چيتسازى، بازار ملااسمعيل، بازار افشار، بازار حاجى قنبر، بازار محمدعلى خان، بازار جعفرخان، بازار صدرى (شاهزاده فاضل)، بازار دروازهٔ مهريز، بازار مسگرى و بازار نخود بريزي.
|
|
ساير شهرهاى استان يزد نيز بازارهاى مخصوص و جالب توجه دارند.
|
|
| بازارهاى روز، استان مازندران
|
|
در شهرهاى مازندران علاوه بر بازارهاى دائمى، بازارهاى ديگرى نيز در يکى از روزهاى هفته تشکيل مىشوند که به بازارهاى محلى معروفاند.
|
|
مهمترين بازارهاى موقت محلى از قرار زير است:
|
|
شنبه بازار در خرمآباد تنکابن. يکشنبه بازار در شهر کياکلا از توابع قائمشهر. جمعه بازار در شهر اميرکلا از توابع بابل. سهشنبه بازار در آمل.
|
|
| بازارهاى قديمى، استان يزد
|
|
در يزد دو نوع بازار سرپوشيده که براساس اصول معمارى و شهرسازى سنتى شکل گرفته است، وجود دارد:
|
|
بازارچهها معمولاً در مرکز محلههاى قديمى شهر قرار گرفته و در جهت پاسخگويى به نيازهاى روزمرهٔ مردم طراحى شدهاند. به عبارتى، مقياس فعاليت آنها محله است. نانوايى، قصابى، ميوهفروشى، يک يا چند کارگاه کوچک توليدى، حسينيه، مسجد و آبانبار مجموعهٔ يک بازارچه را تشکيل مىدهند. بازارچهٔ کوشکنو، بازارچهٔ شاه ابوالقاسم (شهابالدين قاسم طراز)، بازارچهٔ غلامعلى خراسانى، بازارچهٔ هاشمخان، بازارچهٔ پشت باغ در محلهٔ خلف باغ، بازارچهٔ محلهٔ تَل نمونههايى از بازارچههاى يزد محسوب مىشوند.
|
|
بازارهاى يزد مجموعهٔ معمارى گستردهاى است که در جنوب برج و باروى شهر واقع شده و چندين راسته بازار، تيمچه، سرا، مسجد، ميدان، حسينيه، مدرسه، آبانبار، لَرد، کاروانسرا و کارگاه توليدى را در خود جاى داده است و در مقياس منطقهاى و تا حدودى ملى عمل مىکند.
|
|
|
يکى ديگر از آثار تاريخى استان زنجان، مجموعهٔ تاريخى بازار زنجان است که از نظر غناى اقتصادى، فرهنگى و مذهبى، يکى از جالبترين مجموعههاى تاريخى - تجارى ايران به شمار مىرود.
|
|
بازار زنجان در قلب بافت قديمى شهر و در راستاى راههاى ورودى آن قرار گرفته است و از دو قسمت بازار بالا و بازار پايين تشکيل مىشود.
|
|
نخستين مستشرقى که بازار زنجان را در سفرنامهٔ خود توصيف کرده، «پرنس آلکسيس سولتيکف» روسى است که در سال ۱۲۱۶ هجرى قمرى از بازار زنجان ديدار کرده است.
|
|
به استناد بررسى سبک معمارى و متنهاى تاريخى موجود، به نظر مىرسد که بازار زنجان در حدود سال ۱۲۰۵ هجرى قمرى، در دورهٔ حکومت آغامحمدخان قاجار ساخته شده و در زمان فتحعلىشاه، در سال ۱۲۱۳ هجرى قمرى کامل شده است. به مرور زمان کاروانسراها، گرمابهها، مسجدها و راستهها در اطراف آن شکل گرفتهاند؛ به طورى که در سال ۱۳۲۴، همزمان با سلطنت محمدعلىشاه قاجار، به مجموعهٔ کاملى تبديل شده بوده است.
|
|
در قسمت پايين بازار، علاوه بر دادوستد توليدات محلى، از طريق دو باب کاروانسرا محصولات روستاها و قصبههاى اطراف زنجان نيز به فروش مىرسد. کما اين که پيش از توسعهٔ راهها و ورود خودروهاى سبک و سنگين موتورى، تا سالهاى اخير نيز بازارى زنده و فعال بود. امروزه اين بازار به انبار کالاهاى وارداتى تبديل شده است. از کاروانسراهاى اين بازار سراى ملک و سراى گلشن را مىتوان نام برد که هر دو، در سال ۱۳۴۵ هجرى قمرى بازسازى و مرمت گرديدهاند. در اين مجموعه، دو مسجد به نامهاى آقاشيخفياض و ميرزايى و همچنين دو گرمابه به نامهاى بلورى و معينى احداث گرديدهاند و مورد استفاده قرار مىگيرند.
|
|
قسمت بالاى بازار، از مجموعهٔ بازارهاى قيصريه، بزازها، حجتالاسلام، امامزاده و عبدالعلىبيگ تشکيل شده است. اين بازار که از نظر توليد و عرضهٔ کالا و خدمات جنبى و وابسته بسيار متنوع است و مهمترين مرکز اقتصادى و تجارى شهر محسوب مىشود، به هشت راستهٔ زرگرها، بزازها، کفاشها، سرّاجها، کلاهدوزها، صندوقسازها، رنگرزها، ميوهفروشها و جگرپزها تقسيم شده است. اين تقسيمبندى و انسجامِ معقول و منطقى، از نظر حفظ حقوق صنفى و کنترل قيمت کالاهاى عرضهشده حايز اهميت است و افکار بلند طراحان و بانيان آن را نشان مىدهد.
|
|
در اين مجموعه نيز پنج مسجد به نامهاى چهلستون، آقاسيدفتحاللّه، جامع، حجتالاسلام و ملار جاى گرفته است.
|
|
اين مجموعه بازار با ۵۶ راه ورودى اصلى و فرعى (کوچه) به شبکهٔ ارتباطى کل شهر راه دارد. اين مجموعه ۹۴۰ باب مغازه دارد و جايگاه فعاليت دهها نوع شغل، اعم از توليدى و خدماتى است.
|
|
بازار زنجان، از نظر فعاليت اقتصادى، واحد بسيار پيچيدهاى است که با دارا بودن انواع تجارتخانهها و افزايش مداوم سرمايه، به عنوان يک مرکز عمدهٔ تجارى، پيوسته در حال تکامل و گسترش است. توسعهٔ اقتصادى روزافزون اين بازار، کاربريِ واحدهاى مسکونى پيرامون آن را به واحدهاى تجارى تغيير داده است که در صورت عدم ساماندهى، ادامهٔ آن به ارزشهاى تاريخى، فيزيکى و کالبدى اين بازار، آسيبهاى جبرانناپذيرى وارد خواهد ساخت.
|
|
مجموعهٔ بازار زنجان در زمينى به مساحت ۱۵ هکتار احداث شده است که ۵ هکتار آن به فعاليت اقتصادى، ۷ هکتار آن براى سکونت، ۱ هکتار آن جهت اماکن عامالمنفعه و ۲ هکتار ديگر آن براى شبکهٔ ارتباطى اختصاص يافته است.
|
|
اين مجموعه، از قديمالايام، محل مناسبى براى برخورد آراء و افکار اجتماعى بوده و از نظر حفظ آداب و سنن ملى و مذهبى، نقش تعيينکنندهاى را ايفا کرده است. از آنجا که شهر زنجان تابستانهاى گرم، زمستانهاى سرد و پربرف و بهار و پاييزى ناآرام دارد، کالبد و پوشش سقفى بازار طورى طراحى گرديده است که در داخل آن، تغييرات هواى بيرون احساس نمىشود. مجموعهٔ بازار زنجان به عنوان يک کانون مهم تجارى، تاريخى، فرهنگى و با توجه به ويژگىهاى معمارى و هنرى آن، پيوسته مورد توجه بازديدکنندگان از اين شهر است.
|
|
اين بازار به علت ارزشهاى فرهنگى و قدمت تاريخى آن به شمارهٔ ۱/۴۴، در فهرست آثار تاريخى ايران به ثبت رسيده است و به همين لحاظ، ضوابط اختصاصى حفاظتى در آن برقرار گرديده است.
|
|
| بازارهاى قديمى، استان همدان
|
|
براساس مدارک تاريخى، بازارها قدمتى ديرينه دارند و از دوران مادها بازارهاى بسيار مختلفى مانند بازار زرگرها، بازار بازرگانان، بازار پارچهفروشان وجود داشته است.
|
|
در مورد بازارهاى استان همدان اطلاعاتى در دست است که مشخص مىکند از همان ابتدا با توجه به حرفهها و پيشههاى گوناگون، راسته و بازارهاى مختلفى به وجود آمده است.
|
|
از آنجا که منطقهٔ همدان و شهر قديمى آن در مسير کاروانهاى تجارى و حتى زيارتى بود، بازارها نيز از اهميت زيادى برخوردار شدند که مهمترين آنها را شرح مىدهيم:
|
|
| پنجشنبهبازار ميناب، ميناب
|
|
يکى از فضاهاى ديدنى و مهم شهر ميناب که با فعاليت اقتصادى مردم، به خصوص زنان درآميخته، پنجشنبهبازار ميناب است. در اين روز بيشتر، کالاهايى مانند صنايع دستى محلى که توسط زنان تهيه شدهاند، به بازار عرضه مىگردند. اين ساختهها، کار هنرمندان اطراف شهر ميناب است.
|