|
|
|
| در خيابان سى مترى نزديک پل جديد دزفول و نزديک به «اسيو‌هاى رعنا» در کوچه باريکو، حمام وزير واقع شده است. رختکن حمام به صورت دو ستون سنگى با تراش مارپيچى باقى مانده است. آثار دو سر ستون در بدنه شمالى رختکن نيز باقى مانده است. سقف ستون‌ها و سقف ايوان رختکن داراى چهار طاق رومى بلند است، دو قسمت اصلى و يک ايوان شاه‌نشين با سقف طاق رومى و بر گرداگرد پايه‌هاى سقف يکى از ستون‌هاى لچکى‌ها، مهندسى منظم از گچ جلب توجه مى‌کند. چهار قطعه ستون سنگى شکسته و دو قطعه ستون سنگى نيز در بيرون حمام وجود دارد.
|
|
|
|
| در جنب مسجد وکيل، حمام وکيل قرار گرفته است که بر اثر تغيير وضع حمام‌هاى عمومى تا حدى از صورت اصلى خارج شده است. حمام وکيل مانند بازار و مسجد وکيل به دورهٔ زنديه مربوط است.
|
|
| حمام يا چايخانه سنتى وكيل، كرمان
|
|
| اولين بخش از مجموعهٔ وکيل، بناى حمام قديمى يا چايخانهٔ امروزى وکيل است که در سال ۱۲۸۰ به شکل باشکوه و با تأثيرپذيرى از سبک معمارى عصر زنديه - قاجاريه احداث شده است. اين بنا يکى از حمام‌هاى تاريخى، سنتى و باستانى کرمان بوده و به تقليد از حمام گنجعلى‌خان ساخته شده است. از کف تا ديوار آن کاشى‌‌کارى و سراميک‌کارى شده و به دو بخش رختکن و گرمخانه تقسيم مى‌شود. در سال‌هاى اخير اين حمام به چايخانهٔ سنتى تبديل شده و توسط ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامى استان کرمان اداره مى‌شود. سردر اين حمام در سال ۱۳۶۹ به سبک معمارى دورهٔ مربوطه‌‌اش، بازسازى شد و راهى از آن نيز مستقيماً به بازار کرمان ارتباط داده شد. در حال حاضر مهمانان و بازديدکنندگان، در اين حمام با فالودهٔ کرمانى، چاى، قليان و انواع نوشيدنى مورد پذيرايى قرار مى‌گيرند. بخش گرمخانه اين حمام محل صرف غذاهاى محلى کرمان است.
|
|
| حمام‌هاى قديمى، استان همدان
|
|
| حمام‌ها در مشرق‌زمين از وسايل لازم و ضرورى زندگى اجتماعى محسوب مى‌شده‌اند. زيرا علاوه بر شرايط اقليمى که وجود گرمابه را ضروى مى‌سازد، پيوند کاملى نيز با اعتقادات مذهبى مردم داشته که در آن پاک بودن از اهميت بسيارى برخوردار است.
|
|
| حمام‌هاى قديمى ايرانى معمولاً ساختمانى وسيع بود با سقفى گنبدى شکل که در زيرزمين احداث مى‌شد و گنبد آن روى زمين قرار مى‌‌گرفت. در قسمت فوقانى گنبد، سوراخ‌هاى بزرگى تعبيه مى‌شد که روشنايى داخل حمام را تأمين مى‌کرد.
|
|
|
|
| حمام‌هاى قديم از ارزش‌هاى معمارى، هنرى و جهانگردى برخوردارند. در استان زنجان، تعدادى حمام قديمى وجود دارد که حايز اهميت مى‌باشند. اين حمام‌ها معمولاً به لحاظ رعايت دو عامل تعيين‌کننده، پايين‌تر از کف گذرگاه‌هاى محله‌هاى شهر ساخته شده‌اند: عامل اول، نحوهٔ انتقال آب مورد نياز به شبکهٔ آبرسانى گرمابه، و عامل دوم گرم ماندن فضاى حمام در زمستان‌هاى سرد مى‌باشد. درِ ورودى آنها عموماً با زاويهٔ ۹۰ درجه نسبت به گذرگاه‌ها کار گذاشته شده است تا امکان هر نوع اِشراف از گذرگاه به گرمابه را به منظور رعايت موازين شرعى، سلب کند. همچنين درِ ورودى به يک هشتى دردار منتهى مى‌شود که از نظر حفاظت ديد و ايجاد تعادل بين هواى ورودى و خروجى، نقش مهمى را ايفاء مى‌کند. معمولاً پس از هشتى، محوطهٔ رختکن با طرح‌هاى مختلف هندسى و سقف گنبددار قرار گرفته است و در وسط آن، حوض و در اطراف حوض، سکوهايى براى نشستن، و محل پوشيدن و درآوردن لباس در نظر گرفته شده است. فضاى رختکن و قسمت اصلى حمام را دالانى به يک‌ديگر مى‌رساند که سرويس‌هاى بهداشتى و نظافت در آن قرار داده شده است. وجود اين فضا، از نظر ايجاد تعادل هواى گرم داخل گرمابه و فضاى رختکن، امرى لازم و ضرورى است که معماران گرمابه‌‌ها با انديشهٔ خلاق خود در آفرينش آن توفيق يافته‌اند. فضاى چهارم، ورودى قسمت استحمام گرمابه را تشکيل مى‌دهد که شامل يک شاه‌نشين و دو تا سه باب خلوت‌نشين و يک خزينه است. نوع سقف در فضاى اصلى و شاه‌نشين به صورت گنبد است. در فضاى خلوت‌نشين‌ها، حجره‌هايى پيش‌بينى شده است. تأسيسات جانبى گرمابه‌هاى قديمى عبارت‌اند از : آتش‌خانه يا تون، و انبارهاى آب گرم و آب سرد.
|
|
| از حمام‌هاى قديمى استان زنجان که مشخصات پيش‌گفته را دارند، مى‌توان به حمام‌هاى زير اشاره کرد:
|
|
| - حمام قيصريهٔ زنجان که در بازار قيصريه و در دورهٔ قاجاريه ساخته شده است.
|
| - حمام سينا در شهر زنجان که در دورهٔ اخير ساخته شده است.
|
| - حمام ميربها در شهر زنجان که در راستهٔ بازار پايين قرار دارد و در دورهٔ قاجاريه ساخته شده است.
|
|
| دارالحكومهٔ سمنان، سمنان (قاجاريان)
|
|
| يکى ديگر از آثار دوران قاجاريه، ساختمان دارالحکومهٔ سمنان است که در جنوب شهر و در ميدان ابوذر غفارى (پاچنار) واقع شده است.
|
|
| بناى دارالحکومه را به دورهٔ فتحعلى شاه قاجار و پيش از زمان حکومت حاجى بهمن ميرزا بهاءالدوله پسر فتحعلى‌شاه در سمنان نسبت مى‌دهند. قبل از اينکه ساختمان ارگ دولتى سمنان در شمال شهر احداث شود، دارالحکومه سمنان در جنوب شهر و در همين بنا که امروز به خانهٔ کلانتر معروف است، مستقر بود. بناى دارالحکومه که به وسيله دو دالان باريک و طويل (يکى از کوچهٔ منشعب از خيابان ابوذر و ديگرى از ميدان مزبور) به بيرون باز مى‌شود، شامل حياط وسيع و اتاق‌هاى متعدد سه‌درى در اطراف آن است.
|
|
| بادگير بلند آجرى آن از بام بيش از ده متر ارتفاع دارد و به صورت چهارگوش ايجاد شده است. اين نورگير پنجره‌هايى براى نورگيرى و عبور جريان هوا و خنک کردن هواى اتاق دارد. عده‌اى از مردم سمنان، زندگى و سکونت در اين ساختمان را شوم مى‌دانستند.
|
|
| گرمابهٔ صفا، قزوين (قاجاريان)
|
|
| اين حمام در حاشيهٔ شرقى و انتهاى خيابان مولوى قزوين واقع شده و از دو بخش مردانه و زنانه تشکيل شده است. هنگام احداث خيابان مولوى، قسمتى از حمام و درِ ورودى آن را خراب کرده و درِ ديگرى براى آن ساخته‌اند. در دو طرف در، نقش دو سرباز در سنگ مرمر کنده‌کارى شده است. تاريخ ساخت بنا، برابرِ کتيبه‌اى که به خط نستعليق و به شعر، در بالاى درِ ورودى نوشته شده است، ۱۲۵۹ هجرى قمرى و بانى آن «حاجى حسن بن حاجى عبداللّه تبريزي» است.
|
|
| در اطراف حوض سربينهٔ حمام که با سنگ‌هاى مرمر نفيس فرش شده است، چهار سنگ‌آب به شکل کاسه و کشکول از سنگ مرمر بر پشت تنديس چهار شير، که آنها نيز از مرمر تراشيده شده‌اند، نصب شده است. ميان سنگ‌آب‌ها يک صندلى سنگى قرار داده شده است. پوشش گنبدى‌شکل سربينه بر روى هشت ستون سنگى بسيار زيبا استوار شده است. سربينهٔ حمام با راهرويى به گرمخانه پيوند مى‌يابد. گرمخانه نيز داراى تاقى گنبدى شکل است که بر ستون‌هاى سنگى استوار شده است. کف اين قسمت نيز از سنگ مرمر است. به طور کلى تمام سربينه، خلوت‌ها، صحن، ازاره‌هاى داخل حمام، حوض‌ها، سنگ‌ها و چالهٔ حوض از سنگ مرمر صيقلى نفيس ساخته شده است. استخر در قسمت غرب گرمابه قرار گرفته است. حمام زنانه کوچک‌تر از حمام مردانه و بدون ستون سنگى است. درِ آن از کوچهٔ جنب حمام مردانه است. مصالح به کار رفته در آن سنگ، آجر، سنگ مرمر و ملاط ساروج است. گرمابهٔ صفا مهم‌ترين گرمابهٔ قزوين مى‌باشد.
|
|
| ديگر حمام‌هاى قديمى اردبيل، استان اردبيل
|
|
| علاوه بر حمام‌هايى که مورد بررسى قرار گرفت، شهر اردبيل گرمابه‌هاى قديمى ديگرى نيز به شرح زير دارد:
|
|
| - حمام آقانقى که شباهت کامل به حمام‌هاى حاج شيخ دارد
|
| - حمام ابراهيم‌آباد در کوچه ابراهيم‌آباد
|
| - حمام زينال در عالى‌قاپو، کوچه زينال
|
| - حمام منصوريه در عالى‌قاپو
|
| - حمام ميرزا ايمان که شبيه حمام حاج شيخ است
|
| - حمام يعقوبيه در محله اوچ دکان
|
| - حمام وکيل در خيابان امام خمينى
|
| - حمام يساول در اونچى ميدان
|
| - حمام زندان در کوچه زندان
|
|
| ساير حمام‌ها، استان سمنان
|
|
| ساير حمام‌هاى استان که عمدتاً در شهر سمنان قرار دارند، عبارتند از:
|
|
| حمام ناساربالا، حمام قديمى سرخه، حمام روس‌ها (واقع در خيابان شهيد رجايى، جنب گرمابه آريا)، حمام عمومى دوزهير، حمام لاسجرد و حمام مومن‌‌آباد.
|
|
| ساير حمام‌ها، استان قزوين
|
|
| ديگر گرمابه‌هاى قزوين عبارت‌اند از : آخوند در ميدان محلهٔ آخوند؛ امينى در خيابان فردوسي؛ امجد در خيابان سپه؛ بلاغى نزديک مسجد و مدرسهٔ‌حيدريه؛ سعديه (يا سعادت) داخل تيمچهٔ شرقى سراى سعدالسلطنه؛ قوشه محلهٔ سکه شريحان؛ ميرزا رحيم محلهٔ پنبه‌ريسه نزديک ميدانگاه؛ حاج محمدرحيم مردانه، بازارچهٔ حاج محمدرحيم، خيابان مولوي؛ حاج محمدرحيم زنانه، بازارچهٔ حاج‌محمدرحيم، کوچهٔ پشت بازارچه؛ صارم‌لشگر، محلهٔ آخوند روبه‌روى آرامگاه آخوند ملاخليلا؛ وزير، محلهٔ آخوند، غرب آرامگاه مرحوم آخوند ملاخليلا؛ يزدى، ديمج نزديک بازارچهٔ آمعصوم؛ و حاج ميرزا کريم در کوچهٔ مدرسهٔ پنجه‌علي.
|
