تقریباً یک‌سوم بزرگسالان آمریکائی در طول زندگی خود یک اختلال خواب را تجربه می‌کنند که بیش از نیمی از آنها به دنبال درمان مشکلات خواب خود نیستند. شایع‌ترین این اختلالات بی‌خوابی است. خواب مختل ممکن است جزئی از اختلال طبی یا روانپزشکی دیگری باشد (جدول علل شایع بی‌خوابی) و یا خود به‌عنوان تشخیص اولیه مطرح شود. تشخیص دقیق و درمان اختصاصی اساس کار به‌شمار می‌روند. اختلالات خوابیدن می‌توانند نتایج وخیمی در پی داشته باشند، از جمله حوادث کشنده ناشی از خواب‌آلودگی.
جدول علل شایع بی‌خوابی
علامت
بی‌خوابی ثانویه به
بی‌خوابی ثانویه به
مشکل در به خواب رفتن
هر موقعیت دردناک یا ناراحت‌کننده ضایعات دستگاه عصبی مرکزی، موقعیت‌های زیر (در برخی موارد)
سندرم آپنه در خواب
میوکلونوس شبانه و سندرم پاهای بی‌قرار
مسائل مربوط به رژیم غذائی
وقایع اپیزودیک (پاراسومنیا)
آثار مستقیم مصرف مواد (شامل الکل)
آثار قطع مصرف مواد (شامل الکل)
تداخلات مواد
بیماری‌های متابولیک یا غدد درون‌ریز
عفونت‌ها، بدخیمی‌ها یا سایر بیماری‌ها
موقعیت‌های دردناک یا ناراحت‌کننده
ضایعات یا بیماری‌های ساقه مغز یا هیپوتالاموس
افزایش سن
افسردگی به‌ویژه افسردگی اولیه، تغییرات محیطی، اختلال خواب چرخه شبانه‌روزی،
اختلال استرس بعد از تروما،( PTSD) (posttraumatic stress disorder) اسکیزوفرنی
جنس مؤنث، سن بالا، اختلالات طبی و روانی و سوءمصرف مواد با افزایش شیوع اختلالات خواب همراه هستند.
در DSM-IV-TR اختلالات خواب براساس معیارهای تشخیص بالینی و علت احتمالی طبقه‌بندی می‌شوند. سه گروه اصلی عبارتند از:
۱. اختلالات اولیه خواب
۲. اختلالات خواب مرتبط با بیماری روانی دیگر
۳. سایر اختلالات خواب (به‌علت مصرف مواد یا یک بیماری طبی عمومی).
جدول مراحل خواب
بیداری
ولتاژ پائین، بسیار سریع، نامنظم و راندوم
خواب‌آلودگی
امواج آلفا، سریع و نامنظم (۸ تا ۱۲ دور در ثانیه 'cps: cycles per second' )
مرحله ۱
کند شدن مختصر امواج (۳ تا ۷ دور در ثانیه)، امواج تتا
مرحله ۲
کند شدن بیشتر، کمپلکس K (کمپلکس سه فازی)، دوک‌های خواب (۱۲ تا ۱۴ دور در ثانیه). این مرحله شروع خواب واقعی را نشان می‌دهد.
مرحله ۳
امواج آهسته با دامنه بالا (امواج دلتا)، ۵/۰ تا ۵/۲ دور در ثانیه
مرحله ۴
حداقل ۵۰% امواج از نوع دلتا هستند.
(مرحله ۳ و ۴، خواب دلتا را تشکیل می‌دهند)
خواب REM
امواج دندانه‌ای شبیه مرحله خواب‌آلودگی در EEG
- مراحل خواب:
خواب به‌وسیله پلی‌سومنوگراف (polysomnograph) اندازه‌گیری می‌شود که همزمان فعالیت مغز (با EEG ـ electroencophalogram)، حرکات چشم (الکترواکولوگرام ـ electrooculogram) و تونیسیته عضلانی (الکترومیوگرام ـ electromyogram) را اندازه می‌گیرد.
سایر آزمایش‌های فیزیولوژیک نیز ممکن است در طی خوب انجام شوند و همراه با موارد بالا اندازه‌گیری شوند (جدول مراحل خواب). یافته‌های EEG برای تفسیر مراحل خواب به‌کار می‌روند. برای یک فرد عادی ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زمان لازم است تا به خواب رود. در طی ۴۵ دقیقه بعد، وارد مراحل ۳ و ۴ (عمیق‌ترین مراحل خواب که برای بیدار شدن به بزرگترین محرک نیاز دارد) می‌شود. تقریباً ۴۵ دقیقه بعد از مرحله ۴، اولین مرحله خواب با حرکات سریع چشم (REM ـ rapid eye movement) روی می‌دهد (متوسط زمان نهفته خواب REM نود دقیقه است). دوره‌های REM، به‌تدریج طولانی‌تر و مراحل ۳ و ۴ ناپدید می‌شوند. در انتهاء شب، خواب سبک‌تر است و شخص خواب می‌بیند (خواب REM).
- ویژگی‌های خواب REM:
۱. مهار تونیک تونیسیته عضلات مخطط.
۲. کاهش تحریک تنفسی با CO۲ بالا.
۳. تابعیت نسبی از درجه حرارت محیط (خونسردی).
۴. احتقان آلت تناسلی مردانه یا لغزنده شدن مهبل.
- خواب و افزایش سن:
۱. شکایت ذهنی افراد مسن
ـ افزایش زمان سپری‌شده در خواب
ـ افزایش دفعات بیدار شدن در طول شب
ـ کاهش زمان خواب شبانه
ـ افزایش زمان لازم برای به خواب رفتن
ـ نارضایتی از خواب
ـ خستگی و خواب‌آلودگی در طی روز
ـ چرت‌زدن‌های مکرر
۲. شواهد عینی تغییرات وابسته به سن در چرخه خواب
ـ کاهش زمان کل خواب REM
ـ کاهش زمان مراحل ۳ و ۴
ـ بیدار شدن‌های مکرر
ـ کاهش زمان خواب شبانه
ـ نیاز به چرت‌زدن‌های روزانه
ـ تمایل به جلو افتادن فاز (phase advance)
۳. اختلالات معین خواب که در افراد مسن شایع‌تر هستند:
ـ میوکلونوس شبانه
ـ سندرم پاهای بی‌قرار
ـ اختلال رفتار خواب REM
ـ آپنه خواب
ـ پدیده غروب 'sundwoning' (کنفوزیون ناشی از اثر آرام‌بخشی یا رخوت‌زائی ـ sedation)
