اختلالات خوردن و چاقی (۳)

چاقی

چاقی با تجمع زیاده از حد چربی در بدن مشخص می‌شود.

تشخیص

به‌طور قراردادی، هنگامی ما لفظ 'چاقی' را به‌کار می‌بریم که وزن بدن نسبت به وزن استاندارد در جداول معمول قد - وزن %۲۰ بیشتر باشد. روش دیگر و دقیق‌تر برای اندازه‌گیری چاقی، مقدار چربی موجود در بدن، و یا شاخص توده بدنی (BM ـ body mass index) است. در کل، BMI طبیعی بین ۲۰ تا ۲۵ است.

اپیدمیولوژی

- بیش از نیمی از مردم آمریکا چاق هستند.

- در زنان نسبت به مردان بیشتر به چشم می‌خورد.

- چاقی در زنان سطوح پائین‌تر اقتصادی اجتماعی نسبت به زنان سطوح بالاتر ۶ برابر بیشتر دیده می‌شود.

سبب‌شناسی

- زیست‌شناختی:

یک فرضیه بیانگر این است که در چاقی ارسال پیام متابولیک بعد از غذا خوردن به گیرنده‌های هیپوتالاموس دچار نقص شده است. بنابراین احساس گرسنگی باقی می‌ماند و شخص به خوردن ادامه می‌دهد. فرضیه دیگر این است که لپتین (هورمونی که توسط سلول‌های چربی ساخته می‌شود) به‌عنوان یک ترموستات چربی عمل می‌کند؛ وقتی سطح خونی لپتین پائین است، چربی بیشتری مصرف می‌شود و وقتی بالا است چربی کمتری مصرف می‌شود. البته تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

شواهد نشان می‌دهند که دستگاه عصبی مرکزی به‌ویژه نواحی جانبی و قدامی - میانی هیپوتالاموس در پاسخ به تغییرات نیاز به انرژی، با دریافت غذا تطابق می‌یابند تا ذخایر چربی را در یک حد پایه که توسط یک نقطه تنظیم ویژه تعیین‌شده، نگه دارند. این نقطه تنظیم در افراد مختلف متفاوت است و به قد و ساختمان بدن بستگی دارد.

- ژنتیک:

%۸۰ بیماران سابقه خانوادگی چاقی دارند. دوقلوهای همسان که جدا از هم بزرگ شده‌اند، ممکن است هر دو چاق باشند تا به حال هیچ نشانگر ژنتیکی خاصی برای چاقی شناسائی نشده است.

- روان‌شناختی:

هیچ بیماری روانی خاصی یا چاقی در ارتباط نیست. به‌طور کلی، استرس باعث افزایش غذا خوردن می‌شود. افراد چاق باید با تعصبات بی‌جا در جامعه‌ای که به جوانی و تناسب اندام بیش از حد بهاء می‌دهد، مقابله کنند.

روان‌پویشی

نیازهای وابستگی شدید باعث غذا خوردن بیش از حد به‌عنوان امری جبرانی می‌شود. در بعضی افراد که در دوران کودکی خوب تغذیه نشده‌اند، غذا معادل با عشق است و نیازهای کلی را ارضاء می‌کند. بعضی افراد محرک‌های خارجی جنسی را با چاق شدن و کم کردن جاذبه جنسی دور می‌کنند.

تشخیص افتراقی

گروهی از اختلالات بالین با چاقی همراه هستند. بیماری کوشینگ با توزیع مشخصه چربی (چربی بوفالو) همراه است. در بعضی موارد میگزدم، افزایش وزن دیده می‌شود. سایر بیماری‌های نوروآندوکرین عبارتند از دیستروفی آدیپوزوژنیتال (Adioposogenital dystrophy) افسردگی، ممکن است موجب افزایش وزن شود. همچنین، برخی آنتی‌پسیکوتیک‌ها (به‌ویژه داروهای آتیپیک) موجب چاقی می‌شوند.

سیر و پیش‌آگهی

چاقی آثار سوئی بر سلامت انسان دارد و با طیف وسیعی از بیماری‌ها همراه است (جدول ذیل). در مردان چاق، بدون در نظر گرفتن مصرف سیگار، میزان مرگ و میر در اثر سرطان‌های کولون، رکتوم و پروستات بیشتر است. در زنان چاق، میزان مرگ و میر در اثر سرطان‌های کیسه صفرا، مجاری صفراوی، پستان (در زنان یائسه). رحم (شامل ردن رحم و آندومتر) و تخمدان بیشتر است. به‌طور کلی، چاقی با مرگ زودرس همراه است. پیش‌آگهی از نظر کاهش وزن خوب نیست و چاقی گرایش به پیشرفت دارد. ۹۰% بیمارانی که کاهش وزن قابل توجهی داشته‌اند، به‌تدریج به وزن اولیه خود برمی‌گردند.

- اختلالاتی که به‌نظر می‌رسد چاقی آنها را ایجاد یا تشدید کند:
	- قلب:
		بیماری زودرس عروق کرونر هیپرتروفی بطن چپ آنژین صدری مرگ ناگهانی (آریتمی بطنی) نارسائی احتقانی قلب
	- عروق:
		افزایش فشار خون بیماری عروقی مغزی (انفارکتوس یا خونریزی مغزی) توقف جریان خون وریدی (همراه با ادم اندام تحتانی و وریدهای واریسی)
	- دستگاه تنفس:
		آینه انسداد هنگام خواب سندرم پیک‌ویکین (Pickwickian syndrome) (هیپرونتیلاسیون آلوئولر) پل‌سیتمی ثانویه هیپرتروفی بطن راست (که گاهی منجر به نارسائی می‌شود)
	- دستگاه کبدی صفراوی:
		سنگ صفراوی و کوله‌سیستیت کبد چرب
	- عملکرد هورمونی و متابولیک:
		دیابت قندی (وابسته به انسولین) نقرس (هیپراوریسمی) هیپرلیپیدمی (هیپرتریگلیسریدمی یا هیپرکلسترولمی)
	- کلیه:
		پروتئینوری و نفروز در موارد چاقی شدید ترومبوز ورید کلیوی
	- مفاصل، عضلات و بافت همبند:
		استئوآرتریت زانو خار پاشنه استئوآرتروز ستون فقرات (در زنان) بدتر شدن نقایص وضعیتی بدن (Postural faults)
	- بدخیمی:
		در زنان: افزایش احتمال سرطان آندومتر، پستان، گردن رحم، تخمدان، کیسه صفرا و مجاری صفراوی
		در مردان: افزایش احتمال وقوع سرطان کولون، رکتوم، پروستات

درمان

- برنامه غذائی:

در کل، بهترین روش کاهش وزن یک برنامه غذائی متعادل حاوی ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ کالری است. این برنامه غذائی را می‌توان برای زمانی طولانی ادامه داد. اما باید مکمل‌های ویتامین را به آن اضافه کرد. به‌ویژه آهن، اسیدفولیک، روی و ویتامین B۶.

رژیم تعدیل‌نشده برای کاهش وزن در کوتاه‌مدت استفاده می‌شود، اما حالات مرضی همراه آن عبارتند از: کاهش فشار خون وضعیتی، دفع سدیم ادراری و نقص تعادل نیتروژن

- ورزش:

افزایش فعالیت بدنی ممکن است باعث کاهش مصرف غذا در افرادی شود که سابقاً کارهای نشستنی و ساکن داشته‌اند. ترکیب کاهش دریافت غذا و افزایش مصرف کالری باعث شده که ورزش به‌عنوان یک جزء بسیار لازم در هر برنامه کاهش وزن، مطرح باشد. ورزش می‌تواند باعث حفظ کاهش وزن هم بشود.

- دارودرمانی:

داروهای مختلفی برای درمان چاقی به‌کار می‌روند که برخی از آنها از سایرین مؤثرتر هستند. جدول داروهای مورد استفاده در درمان چاقی داروهائی را که فعلاً قابل دسترسی هستند، نشان می‌دهد. می‌توان درمان آزمایشی را به مدت ۴ هفته یا یک دارو شروع کرد و اگر وزن بیمار کاهش پیدا کرد. دارو را ادامه داد تا مشخص شود تحمل ایجاد می‌شود یا نه. اگر دارو همچنان مؤثر بود، دارو را تا زمان به‌دست استفاده می‌شوند.

- جراحی:

بای‌پس‌ معده روشی است که در آن معده، با برش یا دوختن یکی از انحناهایش کوچک می‌شود. در گاستروبلاستی، اندازه دهانه معده کاهش می‌یابد و عبور غذا آهسته می‌شود. با وجودی که امکان دارد استفراغ، انسداد و عدم تعادل الکترولیتی ایجاد شود، نتیجه در کل موفقیت‌آمیز است.

- روان‌درمانی:

تغییر رفتار موفق‌ترین شیوه روان‌درمانی است. بیماران آموزش می‌بینند نشانه‌های مرتبط با خوردن را بشناسند و الگوهای رفتاری غذا خوردن را شکل دهند.

گروه درمانی باعث حفظ انگیزه، ترویج همانندسازی با افرادی که وزنشان را کاهش داده‌اند و آموزش در مورد تغذیه می‌شود. روان‌درمانی بینش‌مدار مفید شناخته نشده است.

جدول داروهای مورد استفاده در درمان چاقی

	نام ژنتیک			دوز معمول (mg/d)
	Oristat (مهارکننده لیپاز که جذب چربی را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد)			۱۶۰
	Sibutramine (مهارکننده بازجذب سروتونین - نوراپی‌نفرین)			۲۰-۱۰
	Phendimetrazine			۳۷/۵ - ۱۵
	Benzphetamine			۱۰۵-۷۰
	Mazindol			۹ - ۳
	Phenylpropanolamine			۷۵