مصرف قرص‌ها و مکمل‌ها و اهمیت آن در بارداری

نی نی بان: اين روزها خانم‌هايي كه قصد بارداري دارند توجه زيادي به تمام مقدمات اين دوران دارند. آن‌ها همه سعي‌شان را مي‌كنند تا در اين دوران هم خودشان و هم جنيني كه در شكم دارند سلامت كافي داشته باشند و اين دوران را به راحتي سپري كنند. واقعيت اين است كه در اين دوران خانم‌ها نياز به دريافت كافي تمام انواع ويتامين‌ها و مكمل‌‌ها دارند اما شايد ندانند چگونه، از چه زماني و به چه مقدار بايد از اين مواد استفاده كنند و اصلا آيا اين نياز با تغذيه تامين نمي‌شود؟ اين‌ها مواردي است كه دكتر رضا راست‌منش، متخصص رژیم درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به آن‌ها مي‌پردازد.

مكمل نياز است يا نه؟

در دوران بارداری نیاز به برخي ویتامین‌ها و مواد معدنی تا دو برابر قبل از بارداری افزایش می‌یابد. این میزان افزایش نیاز برای رشد جفت و جنین به حدی است که برخی اوقات تنها با مصرف مواد غذایی تامین نمی‌شود و بنابراین مصرف برخی قرص‌ها و مکمل‌ها ضروری است.

شايد به نظر برسد مواد غذايي به اندازه كافي تامين‌كننده هر آنچه مادر نياز دارد، هستند.

در واقع اگر مواد غذایی متنوع در حد متعادل مصرف شوند این مواد به بدن می‌رسند ولی نکته اینجاست که نیاز مادر باردار به قدری زیاد است که حتی به فرض مصرف مواد غذایی متنوع و متعادل هم بدن باز کم می‌آورد. البته می‌توان حدس زد که اگر برنامه غذایی مادر سالم و متنوع و متعادل نباشد، اوضاع به مراتب بد‌تر هم می‌شود.

از کجا باید بفهمد چه مکملی باید مصرف کند؟

این‌كه مادر باردار به چه مكملي و به چه ميزان نياز دارد به عهده متخصص تغذیه است. اگر از قبل از تولد نوزاد آنقدر دوستش دارید که لباس و سیسمونی برایش تهیه کرده‌اید و جوراب صورتی یا فیروزه‌ای‌اش را هم بافته‌اید، بد نیست سری به متخصص تغذیه بزنید تا پس از یک شرح حال دقیق، ‌خود متخصص تغذیه تشخیص بدهد که چه اقدامي براي مصرف ويتامين‌ها و مكمل‌ها بايد انجام دهد. در ضمن بهتر است در هزاره سوم از توصیه‌های افرادی که در زمینه‌های مختلف نظر می‌دهند اجتناب كنيد و در هر زمینه‌ای از کار‌شناسان‌‌ همان موضوع، اعلام نظر کنید. بايد توجه داشت كه مکمل‌ها انواع گوناگون دارند. برخی مکمل‌ها ترکیبی از ویتامین‌ها هستند مانند مولتی‌ویتامین‌ها. برخی مکمل‌ها هم ترکیبی از مواد معدنی هستند مانند قرص‌هایی که هم‌زمان حاوی روی و آهن و کلسیم هستند. از سوي ديگر ‌ برخی مکمل‌ها فقط دارای یک ماده ویتامینی یا معدنی هستند. بنابراين ممکن است مکملی وجود داشته باشد که به عنوان مثال کلسیم نداشته باشد. این‌که در مکمل چه چیزی وجود دارد به راحتی از روی برچسب آن قابل تشخيص است و مطابق نياز مي‌توان با مشورت پزشك از آن استفاده كرد.

اگر با خوردن مکمل دچار حالت تهوع بشود چه باید کرد؟

يكي از مشكلاتي كه مادران باردار با آن دست به گريبانند حالت تهوع يا همان ويار بارداري است. اين حالت تهوع زماني كه فرد مكمل مصرف مي‌كند نيز ممكن است وجود داشته باشد.. اگر تهوع آنقدر شدید و طولانی باشد که مادر نتواند مکمل را مصرف كند، چند کار مي‌توان انجام داد. اول این‌که علت‌یابی و رفع مشکل ‌شود و دوم این‌که با توجه به تنوع مکمل‌های موجود در بازار،‌ نوع دیگری از مکمل انتخاب می‌شود که با مادر سازگار باشد. رنگ و عطر و طعم مکمل‌ها با هم متفاوت است. فرمولاسیون و ساختمان مکمل‌ها نيز متغير است و گاهي‌ میزان جذب آن‌ها و سایر مشخصات‌شان با هم تفاوت دارد و همین تفاوت‌ها زمینه‌ساز سازگاری یا ناسازگاری مادر می‌شود. بنابراين متخصص تغذیه با علم به شرایط مادر، ‌ شدت و طول مدت تهوع و علم به انواع مکمل‌های موجود در بازار نسبت به معرفی یک مکمل مناسب اقدام می‌کند.

شرایط نادری است که مادر پیش از شروع بارداری یا در خلال دوران بارداری به قدری از مقادیر زیاد مکمل و مولتی ویتامین استفاده کرده که حالتی شبیه سمیت در بدن پدیدار شده. حالاتی هم هست که تهوع شدید و واکنش نسبت به یک مکمل وجود دارد که همانطور که عنوان شد متخصص نسبت به علت‌یابی و تغییر نوع مکمل اقدام می‌کند.

آيا اسيد فوليك غذاها كافي است؟

غنی‌ترین منبع اسید فولیک، ‌ اسفناج و برگ کاهوست. نیاز به اسید فولیک در دوران بارداری دو برابر افزایش می‌یابد. توصیه مي‌شود به دلیل نقش اسید فولیک در پیشگیری از نقص مادرزادی لوله عصبی، مصرف این مکمل از 3 ماه یا حداقل یک ماه قبل از بارداری شروع شود. برای خانم‌های بارداری که از قبل تصمیم به بارداری نداشته‌اند به محض اطلاع از بارداری مصرف روزانه ۴۰۰ میکروگرم از این مکمل توصیه می‌شود. سایر منابع غذایی غنی از اسید فولیک جگر، سبزی‌های سبز تیره و حبوبات در برنامه غذایی روزانه توصیه می‌شود. مادران بايد توجه كنند که بخش زیادی از اسید فولیک در اثر پخت سبزی‌ها از بین می‌رود، بنابراينه باید از سبزی‌های تازه مانند سبزی خوردن در برنامه غذایی روزانه استفاده كنند و البته نکات بهداشتی از جمله استفاده از مایع ضدعفونی سبزیجات را فراموش نکنند. مصرف کافی منابع غذایی این ویتامین به تنهایی نیاز بدن خانم‌های باردار به اسید فولیک را تامین نمی‌کند و نمی‌تواند جایگزین مکمل اسید فولیک شود و مادران باردار باید حتما مکمل اسید فولیک را در دوران بارداری مصرف کنند.

نکات لازم در مورد خوردن مولتی‌ویتامین

همان‌طور که گفته شد در دوران بارداری نیاز به ویتامین‌ها و املاح معدنی افزایش می‌یابد و باید اطمینان حاصل كرد که برنامه غذایی روزانه، مواد مغذی مورد نیاز خانم باردار را تا سرحد امکان تامین مي‌کند. در شرایطی که برنامه غذایی روزانـــه خانم باردار تعادل و تنوع کافی نداشته باشد یا خانم باردار به علت بارداري‌هاي متعدد آن هم با فاصله کم، ذخایر بدنی کافی نداشته باشد مصرف مولتی ویتامین‌ها اهمیت به مراتب بیشتری پیدا می‌کند و باید مصرف مکمل‌های مولتی ویتامین توصیه شود. در وضعیت نامطلوب اقتصادی یا فرهنگی ممکن است خانم باردار دریافت کافی مواد مغذی از رژیم غذایی روزانه را نداشته باشد. در این صورت مکمل یاری مولتی ویتامین حتما باید انجام شود. مطابق دستورالعمل کشوری، تمام خانم‌های باردار باید از شروع هفته ۱۶ بارداری تا 3 ماه بعد از زایمان روزانه یک کپسول مولتی ویتامین ساده یا مینرال مصرف کنند.

مصرف زیاد آهن چه عوارضی برای مادران دارد؟

در دوران بارداری نیاز به آهن تا دو برابر قبل از بارداری افزایش می‌یابد. این میزان افزایش نیاز به آهن برای رشد جفت و جنین به حدی است که تنها از طریق مصرف مواد غذایی قابل تامین نیست و در نتیجه مصرف یک مکمل آهن برای پیشگیری از کم خونی فقر آهن و عوارض ناشی از کمبود شدید و متوسط آن بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافی جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین ضروررت پیدا می‌کند. خانم‌های باردار باید از شروع هفته ۱۶ بارداری یک قرص فرو سولفات در روز مصرف کنند و تا 3 ماه پس از زایمان مصرف آن را ادامه دهند. مادران باردار توجه كنند که بهترین زمان برای مصرف مکمل آهن شب و قبل از خواب است. مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال یا یبوست به دنبال داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود قرص آهن بعد از غذا میل شود تا عوارض جانبی به حداقل برسد. در هر حال‌ خانم باردار باید بداند هیچگاه نباید مصرف قرص آهن را قطع كند زیرا بعد از گذشت چند روز معمولا این عوارض قابل تحمل می‌شود یا کاملا برطرف خواهد شد. در جامعه ما به طور سنتی اهمیت زیادی به آهن داده می‌شود. این موضوع با این‌که بسیار خوب است باید در عین حال هم توجه داشت که مصرف افراطی مکمل آهن بسیار مضر است و باعث صدمه به کبد مادر می‌شود چرا که آهن مازاد بر نیاز در کبد مادر و حتی کبد جنین انباشته می‌شود. بنابراين بايد  توجه داشت که ذکر اهمیت آهن به اين معنی نیست که آهن یک مکمل جادویی است و هرچه بیشتر مصرف شود بهتر است و مصرف زیاد آن پسر یا دختر آینده ما را به رستم دستان تبدیل می‌کند. مقدار نیاز به آهن در مادران باردار مشخص است و مصرف زیاد آن مضر است.