کم شدن شیر مادر، دلیلش چیست؟

آكادمی آمریكایی «AAP» به شدت تأكید میكند كه نوازد در شش ماه اول زندگی منحصراً باید با شیر مادر تغذیه شود و تا دو سالگی نیز شیر غذای مكمل كودك باشد. تغذیه نوزاد با شیر مادر هم برای مادر و هم برای نوزاد فواید زیادی دارد. قبل از اینكه این مزایا را بررسی كنیم، ابتدا به چگونگی شكلگیری و مواد تشكیل دهنده شیر مادر خواهیم پرداخت. تولید شیر در بدن زنان پس از زایمان و یا در آخرین روزهای بارداری تحت تأثیر هورمون پرولاكتین و اكسیتوسین، آغاز میشود. این شیر در ابتدا رقیق، شیرین و كم چربی است كه به آن آغوز می گویند و با گذشت زمان تبدیل به شیر غلیظ چربی دار و خامه ای میشود.
دلایل استفاده
شیر مادر نسبت به شیرخشك و یا هر نوع غذای مكمل دیگر حاوی انسولین كمتری است (انسولین تولید چربی را تحكیم و تحریك میكند). نوزادانی كه با شیر مادر تغذیه میكنند، لپتین بیشتری در سیستم ایمنی بدن خود دارند و پژوهشگران معتقدند این هورمون در تنظیم اشتها و چربی نقش مهمی دارد. نوزادانی كه با شیر خشك تغذیه میشوند، در هفتههای اول زندگی سریع رشد میكنند و چاق میشوند. این افزایش وزن نوزاد با چاقی آینده او در ارتباط است. در سال 2009، مطالعه بزرگی در آلمان انجام شد كه نشان داد نوزادانی كه با شیر مادر تغذیه شدهاند، خطر ابتلا به SIOS یا همان سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، در آنها كمتر است. به خصوص نوزادانی كه در یك ماه اول زندگی از شیر مادر تغذیه كرده باشند، خطر ابتلا به این سندرم تا 50 درصد در آنها كاهش مییابد.  كودكان تغذیه شده با شیر مادر، بعد از واكسیناسیون، كمتر تب میكنند و كمتر نیز در معرض ابتلا به آسم هستند.
خواص شیر دادن در مادران
 شیر دادن باعث میشود تا خونریزی رحم سریعتر متوقف شود. موسسه ملی بهداشت با بررسی بیش از 9000 مورد به این نتیجه رسید زنانی كه شیر دادن را زود متوقف میكنند و یا اصلاً به كودك خود شیر نمیدهند، در اوایل زایمان، بیشتر به بیماریهای روحی- روانی و افسردگی بعد از زایمان مبتلا میشوند. بیشتر زنان بعد از شیر دادن به كودك احساس آرامش میكنند و این به دلیل افزایش ترشح هورمون اكسیتوسین است.
پژوهشگران با مطالعه بر روی انسان و حیوانات گوناگون دریافتند كه ترشح اكسیتوسین، موجب آرامش فرد میشود. خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان در زنان شیرده كمتر است. حتی برخی پژوهشگران معتقدند كه مادر تا یكسال در برابر این بیماریها ایمن و مصون است. شیر مادر نوعی داروی خانگی برای بیماریهای جزئی مثل ورم ملتحمه، گزش حشرات، عفونت، زخم و سوختگی میباشد و به دلیل خواص ایمونولوژیك آن در درمان بیماری اسهال ویروسی، آنفلوآنزا، سرماخوردگی و ذاتالریه نیز موثر است.
 
مواد غذایی شیرافزا
دانشگاه پزشكی ویسكاتسین، در تحقیقی اعلام كرد كه مواد غذایی زیر موجب افزایش شیر مادر میشود: مارچوبه، زردآلو، لوبیا سبز، هویج، سیبزمینی شیرین، چغندر، شاهی آبی، جعفری، قاصدك، نخود، گردوی آمریكایی، بلغور. در مقدار مصرف این مواد هیچ محدودیتی وجود ندارد. افزایش تولید شیر مادر، به نوشیدن آب كافی، خواب خوب و آرامش اعصاب نیز بستگی دارد، گاهی اوقات روشهای طبیعی كافی نیستند و لازم است مادر از داروهایی استفاده كند كه میزان پرولاكتین را افزایش دهد. تا شیر بیشتری تولید شود.
دلایل كمبود شیر در زنان
كمبود خواب: در حالی كه بعید به نظر میرسد كه مادران بتوانند به اندازه كافی استراحت كنند، اما لازم است كه هر مادر شیرده بین 8 –10 ساعت در شبانه روز بخوابد!

آب كافی: بیشتر نوزادان به دلیل شیر كم مادر از كوره در میروند و سینه را رها كرده و گریه میكنند؛ پس لازم است مادران در دوران شیردهی آب بیشتری مصرف كنند تا غدد پستان توانایی افزایش تولید شیر را داشته باشد.
تیروئید و یا تغییرات هورمونی: 5 – 8 درصد از تمام زنان پس از زایمان دچار اختلالات تیروئیدی میشوند. كم كاری و یا پركاری تیروئید تولید شیر را با مشكل مواجه میكند.
 كمبود كالری: بعضی از مادران به اندازه كافی كالری دریافت نمیكنند تا بتوانند به میزان لازم شیر تولید كنند. برای هر مادر شیرده لازم است حداقل 300 كالری اضافه دریافت كند تا شیر كافی برای تغذیه نوزادش تولید شود.
استرس: استرس از جمله دلایلی است كه تولید شیر را كم میكند؛ به همین دلیل است كه اغلب مادران شاغل، كم شیر هستند و شیر آنها به صورت قطره قطره است و یا مادرانی كه بیش از یك فرزند دارند و وظیفه رسیدگی به تمامی فرزندان بر عهده آنهاست، به دلیل استرس نگهداری صحیح از فرزندان، تولید شیر آنها كاهش می یابد.
مواد تشكیل دهنده شیرمادر
پروتئین: شیر انسان حاوی دو نوع پروتئین اصلی به نامهای كازئین و وِی (Whey)  است كه 40 درصد آن را كازئین و 60 درصد مابقی را «وی» تشكیل میدهد. تعادل میزان این دو نوع پروتئین به هضم سریع و آسان شیر كمك میكند. اگر میزان كازئین شیر مادر از این مقدار بیشتر باشد، هضم آن برای نوزاد مشكل میشود. پروتئین «وی» خاصیت حفاظتی دارد و از بدن نوزاد در برابر عفونتها محافظت میكند...
 
الجیآ: این پروتئین نیز نوزاد را از ویروس و باكتری محافظت كرده (بهویژه باكتریهایی كه نوزاد و مادر، در معرض آنها قرار دارند) و همچنین میزان ابتلا به بیماری ایكولای و آلرژی را كاهش میدهد.
ایمونوگلوبولینهای دیگری از جمله Lgm و LgB نیز در شیر مادر وجود دارند كه نوزاد را از ابتلا به عفونتهای باكتریایی و ویروسی حفظ میكنند. مصرف ماهی و گنجاندن آن در وعده های غذایی مادر، میزان این پروتئین را در شیر افزایش میدهد.

لیسوزیم «lysozyme»: این آنزیم، نوزاد را در برابر ابتلا به بیماری ایكولای و سالمونلا مصون میكند و خاصیت ضدالتهابی دارد.
لاكتوفرین: این پروتئین رشد باكتریها را در دستگاه گوارش متوقف میكند.
عامل Bifidus: این عامل، رشد لاكتوباسیلوس را افزایش می دهد. لاكتوباسیلوس باكتری مفیدی است كه از نوزاد در برابر، باكتریهای مضر محافظت میكند و با ایجاد محیط اسیدی به هیچ باكتری اجازه رشد نمیدهد و هیچ باكتری در این محیط اسیدی زنده نمی ماند.
چربیها: شیر مادر حاوی چربی هایی است كه برای سلامت و رشد نوزاد مفید هستند. این چربیها منبع بزرگی از كالری می باشند و برای رشد مغز بسیار مفیدند. نوزاد با جذب ویتامینهای محلول در چربی ها رشد بهتری خواهد داشت. رشد مغز و سیستم عصبی به زنجیره طولانی از اسیدهای چرب نیاز دارد كه این اسیدهای چرب در طول سه ماه آخر بارداری در شیر مادر تشكیل میشوند.

ویتامینها: مقدار و نوع ویتامینهای موجود در شیر مادر، با مقدار و نوع ویتامین مصرفی او ارتباط مستقیم دارد و به همین دلیل تغذیه مادر در دوران شیردهی بسیار مهم است. ویتامینهای محلول در چربی، از جمله ویتامین D، E و K برای سلامت نوزاد حیاتی هستند و ویتامینهای ضروری محلول در آب نیز عبارتند از: ویتامین C، ریبوفلاوین، نیاسین و اسیدپانتئوتنیك. از آنجا كه نیاز كودك به این ویتامینها بسیار لازم است، زنان بعد از زایمان هم باید تحت مراقبت پزشك باشند تا با راهنمایی آنها و استفاده از یك رژیم صحیح غذایی، تمامی ویتامینهای مورد نیاز نوزاد را دریافت كرده و از طریق شیر به كودك برسانند.

لكوسیت: سلولهای زندهای هستند كه فقط در شیر مادر یافت میشوند، وظیفه آنها مبارزه با عفونت است و آنها را نمیتوان در هیچ نوع شیر خشكی یافت. شیر مادر با تركیب كاملی از پروتئینها، چربیها، ویتامینها، كربوهیدرات و بهترین غذا برای كودك است. در بعضی از كشورها، برای مادرانی كه به هر دلیل قادر به شیر دادن نیستند، بانك شیر وجود دارد كه با مراجعه به این مكانها میتوان شیر مادر را تهیه و خریداری كرد. این شیر را میتوان با شیردوش گرفت و آن را با بطری و یا فنجان، قاشق و یا شیشه شیر به نوزاد داد.
كربوهیدراتها: لاكتوز، اصلیترین قندی است كه در شیر مادر وجود دارد و حدوداً 40 درصد از كل كالری شیر را تشكیل میدهد. لاكتوز، باكتریهای مضر معده نوزاد را كاهش داده و همین امر موجب بهبود جذب كلسیم، فسفر و منیزیم میشود. لاكتوز به كاهش بیماریهای معده و رشد باكتری سالم در معده كمك میكند.
مزایای تغذیه با شیر مادر
در مطالعات اخیر مشخص شده كودكانی كه از شیر مادر استفاده میكنند، كمتر دچار بیماریهای ویروسی، معده، تنفسی و عفونت گوش میشوند. در تحقیق گسترده ای كه توسط موسسه بینالمللی بهداشت انجام شد آمده است، تعداد كودكانی كه از شیر مادر تغذیه كرده و در سن 1- 28 سالگی فوت كرده اند، نسبت به سایر كودكان 20 درصد كمتر است. دانشمندان بر این باورند كه تغذیه با شیر مادر، خطر ابتلا به برخی سرطانها را در دوران كودكی كاهش میدهد. البته علت دقیق آن هنوز مشخص نیست و برخی از آنها معتقدند آنتی بادی موجود در شیر سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت میكند و همین امر خطر ابتلا به سرطان را كاهش میدهد.
بیماری دیابت نوع 1 و 2، كلسترول بالا و بیماریهای التهابی روده نیز در این نوزادان كمتر دیده میشود؛ همچنین در نوزادانی كه از هر نوع ماده دیگری به جز شیر مادر تغذیه كنند، خطر ابتلا به بیماری كرون و كولیت اولسرو بیشتر است.  پژوهشگران بسیاری رابطه میان تغذیه و ضریب هوشی نوزاد را بررسی كرده اند.
در مطالعه ای كه روی بیش از 17000 نوزاد از هنگام تولد تا سن 61 - 62 سالگی انجام شد، نمرات ضریب هوشی و آزمونهای هوشی افراد تغذیه شده با شیر مادر، بالاتر از سایر كودكان بود.  نوزادانی كه نارس و زود به دنیا میآیند، اغلب بعد از تولد از عفونتهای تنفسی رنج میبرند كه با خوردن شیر مادر این عفونتها كاهش می یابد و حتی به طور كلی برطرف میشود.
پژوهشگران معتقدند ارتباط عاطفی كه میان مادر و نوزاد در دوران شیردهی ایجاد میشود، در شكل گیری مغز و قدرت آن نقش مهمی دارد؛ اگرچه در این میان اسیدهای چرب شیر نیز بی تأثیر نیستند.  آكادمی كودكان آمریكا توصیه میكند كه یكی از روشهای جلوگیری از چاقی كودك در سنین جوانی و نوجوانی، تغذیه با شیر مادر است. با تجزیه و تحلیل 17 پژوهش مختلف، مقاله ای در مجله آمریكایی اپیدمیولوژی به چاپ رسید كه نشان میداد تغذیه با شیر مادر خطر ابتلاء به چاقی و اضافه وزن در بزرگسالی را كاهش میدهد.
 
 نی‌نی‌بان جدیدترین و بهترین مطالب خود را در تلگرام و از طریق سه کانال «راهنمای بارداری»، «زندگی با کودک» و «سلامت زنان» در اختیار شما قرار می‌دهد.