سکونت نیاکان

نگاهی به قدیمی ترین شهرهای فعال جهان

پیدایش شهرها دومین انقلاب مهم در زندگی انسان است که پدیده‌ای ارزشمند در نظام اجتماعی محسوب می‌شود و سبب تاثیرات بسیار در روابط انسان‌ها شده است. از زمانی که قبایل چادرنشین اقدام به یکجانشینی و استقرار در یک مکان کردند و پس از عبور از زندگی روستایی شهرها تاسیس شد، این پدیده‌ مهم تمدن بشری رویدادهای بسیاری را پشت سر گذاشته است.

با گذشت دهه‌ها، قرن‌ها و هزاره‌ها عواملی چون بلایای طبیعی، جنگ، تغییرات آب و هوایی، مهاجرت انسان‌ها و بسیاری عوامل دیگر سبب دگرگونی و سقوط بسیاری از شهرها شده است. تعداد نسبتا اندکی از شهرهای باستانی توانسته‌اند از تمامی این مخاطرات جان سالم بدر برده و از آزمون زمان پیروز گذر کنند. در این شماره نگاهی داریم به ده شهر تاریخی جهان که همچنان پویا، زنده و مسکون به حیات خویش ادامه می‌دهند.

● دمشق ـ سوریه

دمشق پایتخت سوریه، سابقه‌ تاریخی طولانی و رنگارنگی است که در طول بیش از ۱۲ هزار سال قدمت به دست آمده است. دمشق با قرار گرفتن در منطقه‌ای حاصلخیز و بهره‌گیری از آبیاری توسط رودخانه بردی، در طول تاریخ مورد توجه حاکمان و فاتحان جهان بوده است. امروزه بیش از چهار میلیون نفر در این کلانشهر زندگی می‌کنند. مهم‌ترین پدیده موجود در این شهر، کانال‌های آبیاری آن است که قدمتی ۳۵۰۰ ساله دارد و همچنان کارا است. دمشق از سال ۱۹۷۹ به عنوان میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسیده است.

این شهر یکی از پایگاه‌های مهم تمدن اسلامی محسوب می‌شود. مسجد جامع اموی با ۱۴۰۰ سال قدمت از ارزشمندترین آثار دوران اسلامی این شهر به شمار می‌رود. هر چند این روزها سوریه دچار جنگی داخلی است و همین موضوع یکی از نگرانی‌های دوستداران میراث جهانی است.

● چلولا ـ مکزیک

چلولا به طور قطع قدیمی‌ترین شهر نیم‌کره‌ غربی است. این شهر با قدمتی حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، یکی از مراکز جمعیتی مهم عصر باستان بوده است.

چلولا در دوره آزتک‌ها جمعیتی معادل صد هزار نفر داشته است. در حفاری‌های باستان‌شناسان ساختمان‌های عظیم و باشکوهی از تمدن‌های باستانی در چلولا کشف شده است.

مهم‌ترین این آثار هرم بزرگ چلولا است که بزرگ​ترین هرم انسان ساخت جهان محسوب می‌شود.

پایه‌ این هرم ۲۵ هکتار است و حجم کل آن در حدود ۴/۳ میلیون یارد مکعب تخمین زده می‌شود. چلولا یک​بار در نیمه‌ اول قرن شانزدهم با حمله‌ اسپانیایی‌ها سقوط کرد اما توانست دوباره احیا شود. این شهر اکنون بیش از ۹۰ هزار نفر جمعیت دارد.

● بنارس ـ هند

شهر بنارس که در میان هندوها به واراناسی شناخته می‌شود، یکی از مراکز مهم مذهبی و فرهنگی در هند است که قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد. هر ساله بیش از یک میلیون زائر هندو از سراسر جهان برای شرکت در مراسم مذهبی و شنا در رودخانه مقدس گنگ به این شهر سفر می‌کنند.

شهر واراناسی به «شهر زندگی» مشهور است زیرا در آن هر ذره‌ای از فضای شهری مورد استفاده قرار گرفته است، ساختمان‌های قدیمی با کاربری جدید دوباره مورد بهره‌برداری واقع شده‌است و هیچ گوشه‌ای از این شهر را نمی‌توان بلااستفاده و متروک یافت.

ساکنان شهر بنارس براساس اعتقاداتشان توانسته‌اند با گذشت قرن‌ها و پس از جنگ‌ها و خرابی‌های بسیار، شهری را که برایشان مقدس محسوب می‌شود پابرجا نگه​دارند.

● اریحا ـ فلسطین

شهر باستانی اریحا در کرانه باختری رود اردن، در منطقه خودگردان فلسطین قرار دارد. این شهر یکی از مراکز اولیه استقرار تمدن‌های باستانی و قدیمی‌ترین شهر محصور در دیوار جهان به شمار می‌رود.

براساس اکتشافات باستان‌شناسی در دیواره‌های سنگی این شهر، قدمت آن بین ۹۰۰۰ تا ۱۱ هزار سال پیش می‌رسد. نام این شهر بیش از ۷۰ بار در انجیل عهد عتیق آمده و از آن به عنوان شهر درختان نخل و چشمه‌های آب یاد شده است.

در اسناد تاریخی اریحا شهری متمرکز و توسعه یافته به همراه سیستم دفاعی پیشرفته معرفی شده است. این شهر اکنون شهری پویا با جمعیتی بالغ بر ۲۲ هزار نفر است.

● لیسبون ـ پرتغال

شهر لیسبون از موقعیت بندرگاهی منحصر به فردی بهره می‌برد. این شهر قدیمی در منطقه‌ای که رود تاگوس به اقیانوس اطلس می‌ریزد، قرار گرفته است.

لیسبون در طول تاریخ از موقعیت ایده‌آل تجاری و نظامی خود برای جذب بازرگان و مهاجران (برای به کارگیری آنان به عنوان سرباز) استفاده کرده است.

باستان‌شناسان آثاری از تمدن فنیقی را در لیسبون کشف کرده‌اند که قدمت این شهر را حدود ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد تخمین می‌زند. بقایای باقیمانده از کشتی‌های فنیقی که با بریتانیا در تعامل بوده و یک معدن قلع باستانی، از مهم‌ترین آثار مکشوفه در لیسبون است.

● بیت‌المقدس

شهر بیت‌المقدس به سبب اهمیتی که در میان پیروان سه دین اسلام، مسیحیت و یهود دارد، به عنوان سرزمین مقدس شناخته می‌شود. این شهر با قرارگیری بر فراز کوه‌های یهودا، در میان جلگه مدیترانه و دره رود اردن از مراکز جمعیتی مهم در منطقه استراتژیک خاورمیانه بوده و هست.

بیت‌المقدس در منابع قدیمی اورشلیم و ایلیا نامیده شده است. قدمت این شهر بیش از ۵۰۰۰ سال تخمین زده می‌شود. بیت‌المقدس در طول تاریخ پرفراز و نشیبش دو بار ویران، ۲۳ بار محاصره، ۵۲ بار مورد حمله و ۴۴ بار تصرف شده است! همین آمار شاید نشانه خوبی از قدمت این شهر باشد.

● پلودیو ـ بلغارستان

یکی از راه‌های تعیین سن یک شهر، شمارش تعداد نام‌هایی است که در طول تاریخ به خود دیده است.

شهر پلودیو که اکنون دومین شهر بزرگ بلغارستان محسوب می‌شود، چند نام داشته است. در ابتدا نام این شهر یومولپیاس بوده است.

با فتح یومولپیاس در سال ۳۴۲ پیش از میلاد از سوی فیلیپ دوم (پدربزرگ اسکندر مقدونی)، نام این شهر به فیلیپوپولیس تغییر یافت. پس از چند قرن این شهر سومین نام خود یعنی تریمونتیوم را تجربه کرد. فیلیبه و پالدین به ترتیب از دیگر نام‌های باستانی​ترین شهر پویای بلغارستان هستند.

شهر پلودیو با قدمتی بیش از ۹۰۰۰ سال از مهم‌ترین مراکز تمدن جهان باستان در اروپاست که جمعیتی بالغ بر ۴۰۰ هزار نفر دارد.

● آتن ـ یونان

شهر آتن با قدمتی حدود ۳۴۰۰ سال جمعیتی بالغ بر چهار میلیون نفر دارد و پنجمین شهر پرجمعیت اتحادیه اروپا محسوب می‌شود.

آتن با داشتن آثاری چون آکروپلیس سر به فلک کشیده و باشکوه پارنتون، خود را نماد عصر طلایی یونان کلاسیک و پایه و اساس تمدن غرب می‌داند. البته این شهر در تمامی دوران‌، شکوهمند و پررونق نبوده است.

آتن در اوایل قرن نوزدهم به شهرستانی مهجور با تنها چند هزار نفر جمعیت تبدیل شد. شهر آتن سال ۱۸۳۴

به عنوان پایتخت یونان انتخاب شد و دوباره به دوره باشکوه خویش بازگشت.

● صور ـ لبنان

شهر باستانی صور با داشتن خانه‌هایی با سنگ‌هایی به رنگ بنفش، یکی از شگفتی‌های شهرسازی محسوب می‌شده است.

این شهر که متعلق به تمدن فنیقی بوده، امروزه با جمعیتی بیش از ۱۲۰ هزار نفر چهارمین شهر بزرگ لبنان به شمار می‌رود. قدمت صور به بیش از ۶۰۰۰ سال می‌رسد.

گفته می‌شود این شهر در جزیره‌ای محصور در سواحل لبنان قرار داشته و تا پیش از حمله اسکندر قادر به مقاومت در برابر متجاوزان بوده است.

اسکندر مقدونی برای تصرف صور اقدام به ساخت مسیری خاکی برای گذر سربازانش می‌کند. با گذشت زمان و تغییرات جغرافیایی این جزیره به سرزمین اصلی متصل شده است.

● شوش ـ ایران

دشت خوزستان به سبب ورود سه رود کارون، کرخه و دز به آن، یکی از مناطق حاصلخیز به شمار می‌رود و از دوران باستان یکی از مراکز جمعیتی مهم در منطقه محسوب می‌شده است. شوش در خوزستان قدمتی بیش از ده هزار سال دارد و آثار ارزشمندی از دوره‌های مهم عیلامی، بابلی، هخامنشی، یونانی، اشکانی و ساسانی را در خود دارد. مهم‌ترین اثر اکتشافی این شهر لوح قانون حمورابی است که سال ۱۹۰۱ کشف شد و اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود. مقبره دانیال نبی از پیامبران مورد احترام سه دین اسلام، مسیحیت و یهود نیز در این شهر قرار دارد.

آیسا اسدی