پشت پرده آزمایشگاه

توصیه ها و هشدارهای پزشکان به کارکنان آزمایشگاه های تشخیص طبی

کارکنان آزمایشگاه‌های تشخیص طبی با انواع آلودگی‌ها و عوامل بیماری‌زا در تماس هستند و احتمال ابتلای آنها به بیماری‌های عفونی بسیار زیاد است. به همین دلیل لازم است بیشتر مراقب سلامتشان باشند...

مهم‌ترین عوامل بیماری‌زا در آزمایشگاه‌ها عوامل بیولوژیک و عوامل عفونی هستند اما کارکنان آزمایشگاه‌ها با عوامل خطر دیگری مانند مواد شیمیایی خطرناک، آلودگی‌های رادیواکتیو، جریان الکتریسیته و پسماندهای پرخطر نیز مواجه‌اند و لازم است برای حفظ سلامت و ارتقای ایمنی و بهداشت در محل کارشان خطرهای شغلی‌شان را بشناسند و اصول ایمنی را رعایت کنند. توجه به این نکته‌های بهداشتی، در حفظ سلامت کارکنان آزمایشگاه موثر و کمک‌کننده‌ است.

● توجه به تجهیزات و شرایط آزمایشگاه

آزمایشگاه‌های تشخیص طبی باید از لحاظ ایمنی، زیستی، تجهیزاتی و عملکردی شرایط مناسبی داشته باشند و طبق ضوابط و دستورالعمل‌های استاندارد کار کنند. برای حفظ ایمنی کارکنان و مراجعان، محیط، تجهیزات و شرایط آزمایشگاه باید مطابق استانداردهای سازمان جهانی بهداشت باشد. مثلا مساحت ساختمان آزمایشگاه باید با تعداد مراجعان تناسب داشته باشد تا احتمال انتشار و انتقال بیماری‌ها به کارکنان و مراجعان کاهش پیدا کند. از آنجا که کارکنان آزمایشگاه هنگام انجام آزمایش‌های تشخیصی با نمونه‌های برداشت‌شده از بیماران مشکوک به بیماری‌های مختلف سروکار دارند یا برای جدا کردن ویروس از نمونه‌ها مشغول به کار هستند، در آزمایش‌های مربوط به بیماری‌های پرخطر آزمایشگاه تشخیصی باید استاندارد ایمنی‌سازی را داشته باشد و نمونه‌ها در شرایط مخصوص ایمنی زیستی آزمایش شوند. همه اقدام‌ها مانند ضدعفونی‌کردن سطوح و وسایل، دفع پسماندها، ثبت گزارش حوادث، آموزش کارکنان، استفاده از مواد خطرناک و جدا‌کردن بیماران آلوده باید طبق اصول ایمنی و دستورالعمل‌های بهداشتی انجام شود. در هر آزمایشگاه باید یک نفر به عنوان مسئول ایمنی تعیین شود و بر همه این موارد نظارت داشته باشد.

● اهمیت وسایل حفاظتی

کارکنان آزمایشگاه باید بر اساس دستورالعمل‌ها و استانداردهای ایمنی و بهداشت کار متناسب با عوامل بیماری‌زایی که با آن مواجه هستند، از وسایل حفاظت فردی استفاده کنند. آنها باید روپوش سفید بپوشند و از وسایلی مانند دستکش، ماسک تنفسی، عینک ایمنی، حفاظ صورت، گان‌های جلو بسته که‌ بند آنها از پشت گره زده می‌شود و کفش مناسب استفاده کنند. همچنین وسایل کمکی برای برداشتن مایعات مانند پیپت باید در دسترس باشد، دوش اضطراری و دستگاه چشم ‌شوی در آزمایشگاه تعبیه شود و در مواردی که کارکنان با میکروارگانیسم‌های پرخطر مانند قارچ‌ها کار می‌کنند، نصب هود ایمنی بیولوژیک الزامی است. هنگام کار با ویروس‌های پرخطر توصیه می‌شود کارکنان برای حفاظت بیشتر به جای یک دستکش، دو دستکش بپوشند. البته دستکش‌های لاتکس با ضخامت مناسب کارایی لازم را دارند. در صورت حساسیت پوستی، استفاده از دستکش نخی زیر این دستکش یا دستکش‌های بدون پودر، کمک‌کننده است. کارکنان باید کفش مناسب با کف لاستیکی که تمام پا را بپوشاند، داشته باشند و هنگام کار با مواد پرخطر، کفش‌ها را با استفاده از روکش‌های یکبار مصرف مخصوص بپوشانند. کفش‌ پارچه‌ای باعث جذب و انتقال آلودگی می‌شود و برای کارکنان آزمایشگاه مناسب نیست.

● توجه به واکسیناسیون کارکنان

کارکنان آزمایشگاه باید قبل از شروع به کار، آزمایش‌های لازم را انجام دهند و با توجه به بیماری‌های موجود در محل کار و عوامل بیماری‌زایی که با آنها در تماس هستند، واکسیناسیون انجام دهند. همه آنها باید قبل از شروع به کار در برابر ویروس هپاتیت B واکسینه شوند و اگر از تزریق واکسن در گذشته مطمئن نیستند، باید با آزمایش خون از این موضوع مطمئن شوند.

● آشنایی با علایم بیماری‌های رایج

همه کارکنان آزمایشگاه باید درباره نشانه‌های بیماری‌های خطرناک هوشیار باشند و در صورت مشاهده آنها مسئولان آزمایشگاه را مطلع کنند. مثلا تب، سرفه، گلودرد، سردرد، اسهال و استفراغ، آبریزش بینی و دردهای عضلانی از علائم آنفلوانزای خوکی است. کارکنانی که بدون استفاده از وسایل حفاظت فردی در معرض نمونه‌های عفونی قرارگرفته یا به علت سوراخ شدگی وسایل حفاظت فردی، احتمال تماس با ویروس آنفلوانزای خوکی (A(H۱N۱ داشته‌اند، باید تا ۷روز پس از تماس، تحت درمان با داروهای ضدویروس قرارگیرند.

● رعایت بهداشت فردی

کارکنان آزمایشگاه برای پیشگیری از بیماری‌ها باید بهداشت فردی‌شان را رعایت کنند. وسایل شخصی آنها مانند کیف، لباس، ظرف غذا، لیوان و دارو نباید در قسمت فنی آزمایشگاه قرار گیرد. کارکنان باید از تماس دست با صورت، جویدن ناخن‌ها و کشیدن سیگار خودداری کنند و توجه داشته باشند دست زدن به سطوح، دستگیره‌ها، تلفن و صفحه کلید رایانه می‌تواند باعث انتقال آلودگی شود. به بهداشت محیط آزمایشگاه نیز باید توجه شود و سطوح کار و لوازم شیشه‌ای مرتب و با استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده مناسب با درصد مشخص ضدعفونی شود.

● توجه به توصیه‌های ایمنی

هرچند استفاده از وسایل حفاظتی و واکسیناسیون در پیشگیری از انتقال بیماری موثرند اما احتیاط و هوشیاری کارکنان هنگام کار از همه این موارد مهم‌تر است. کارکنان آزمایشگاه باید از خطرهای موجود در محل کارشان آگاه باشند، همه نمونه‌ها را پرخطر فرض کنند و با احتیاط، هوشیاری و مراقبت کامل کار کنند.

● رعایت اصول ارگونومی

ارگونومی یا مهندسی عوامل انسانی، علمی است که رابطه متقابل انسان، محیط و ماشین را بررسی می‌کند و در پی بهینه کردن تناسب آنها با یکدیگر است. ارگونومی در افزایش بهره‌وری و بالابردن سطح تندرستی کارکنان نقش مهمی دارد. بررسی‌ها و پژوهش‌هایی که درباره وضعیت ارگونومیکی کارکنان ایستگاه‌های کاری آزمایشگاهی و شیوع ناراحتی‌های اسکلتی- عضلانی در بین آنها انجام شده است، نشان می‌دهد این کارکنان شرایط کاری مناسبی ندارند، هنگام کار اصول ارگونومیکی را رعایت نمی‌کنند و لازم است در این باره اطلاعات و آموزش‌های لازم را دریافت کنند.

● دفع اصولی پسماندهای آزمایشگاه

فرآیند دفع زباله‌های آزمایشگاهی باید طبق استانداردهای تعیین‌شده انجام و استانداردها در همه مراحل جداسازی، بی‌خطرسازی، جمع‌آوری، بسته‌بندی، حمل و نقل و دفع زباله اعمال شود. زباله‌های عفونی و غیرعفونی باید از هم جدا و زباله‌های عفونی اتوکلاو شود. سرسوزن‌ها و اجسام تیز و برنده نیز باید در جعبه ایمنی قرار بگیرند، دستکش‌ها و پوشش‌های یکبار مصرف در کیسه‌های دربسته قرار گیرند و طبق مقررات، دفع شوند. مواد زائد پس‌مانده از نمونه‌های آزمایشگاهی نیز باید طبق دستورالعمل‌های مشخص دفع شوند.

● ضرورت شستن مکرر دست‌ها

شستن مکرر دست‌ها، مهم‌ترین اقدام پیشگیرانه است. کارکنان باید روش صحیح شستن دست‌ها را بیاموزند و صابون (ترجیحا مایع) و مواد ضدعفونی‌کننده در دسترس آنها قرار گیرد. پس از تماس اتفاقی پوست با خون، مایعات بدن یا بافت‌ها، باید دست یا سایر قسمت‌های پوست ضدعفونی و شسته شود. اگر به علت پاره شدن دستکش‌ها، پوست با مواد آلوده تماس پیدا کند، شخص باید بلافاصله دستکش‌ها را بیرون آورد و آنها را کاملا بشوید. قبل و بعد از تماس با بیماران یا تماس با نمونه‌های آزمایشگاهی، بعد از اتمام کار و قبل از ترک آزمایشگاه، بعد از درآوردن دستکش‌ها یا قبل از آنکه دستکش جدیدی پوشیده شود هم شستن دست‌ها ضرورت دارد.

فرزانه فولادبند