مواد مخدر

۱) هروئین
کشتزارهای خشخاش مثلث طلائی (برمه ـ لائوس) سالانه ۲۵۰۰ تن تریاک تولید می‌کند که احتمالاً به ۲۵۰ تن هروئین تبدیل می‌شود. همین مقدار در هلال طلائی (افغانستان ـ پاکستان) …

۱) هروئین

کشتزارهای خشخاش مثلث طلائی (برمه ـ لائوس) سالانه ۲۵۰۰ تن تریاک تولید می‌کند که احتمالاً به ۲۵۰ تن هروئین تبدیل می‌شود. همین مقدار در هلال طلائی (افغانستان ـ پاکستان) تولید می‌شود، کشت خشخاش در آمریکای لاتین (۱۰۰ تن یا چیزی درین حدود تریاک در سال یا ده تن هروئین) و آسیای مرکزی در حال گسترش است.

۲) کوکائین

براساس اظهار نظر پلیس بین‌المللی (اینترپل) در مورد کشت کوکا در کشورهای آند (پرو، بلیوی، کلمبیا) سالانه ۷۰۰ تا ۱۳۰۰ تن کلرئیدرات کوکائین بدست می‌آید.

۳) شاهدانه

تولید صمغ شاهدانه یا حشیش در مراکش (۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ تن) و پاکستان و افغانستان (بیش از ۲۰۰۰ تن) صورت می‌گیرد. علف شاهدانه یا ماری جوآنا در سراسر جهان تولید می‌شود (سازمان بین‌المللی گمرکات) کشف و مصادره ۵۱۳ تن ماری جوانا را در ۱۹۹۷ گزارش داد

برآورد مصرف واقعی مصرف جهانی موادمخدر غیر قانونی وجود ندارد اما ارقام سازمان ملل متحد از این‌ قرار است. هشت میلیون معتاد به هروئین ۳/۱۳ میلیون معتاد به کوکائین ۲/۱۴۱ میلیون مصرف کننده مشتقات شاهدانه (حشیش و ماری جوآنا) در سراسر جهان تولید می‌شود.

و بیش از ۲۸۰ میلیون مصرف کننده مواد مخد ترکیبی (مواد و هم‌آور و مشتقات امفتامین) و آرام بخش‌هائی که در غیر موارد مصرف درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد [۴۲].

مواد مخدر و پیشگیری از مسائل مربوط به آن

در زمان ما مسئله مواد مخدر شکل غامض و پیچیده‌ای به خود گرفته و در عین حال گسترش جهانی نیز یافته است. موادمخدر طبیعی از قبیل حشیش کلیهٔ موادمخدی که با نام‌های مختلف از گیاه شاهدانه تهیه می‌شوند (Cannabis)، کوکائین،قات (qat یا khat) درخت کوتاهی که بیشتر در کشورهای شرق آفریقا و یمن شمالی و جنوبی می‌روید و جویدن برگ‌های آن حالت تخذیر می‌دهد. و تریاک که قبلاً فقط در فرهنگ بعضی جوامع جای داشت و به طریق سنتی در زندگی آنان مورد استفاد قرار می‌گرفت، امروزه اشاعه آن به حد انفجار رسیده و می‌رود که در همه سطوح همه گیر شود. به علاوه داروهای مخدری که برای مصارف پزشکی ساخته می‌شود از قبیل آمفتامین، باربیتورات‌ها، خواب‌آورها، داروهای روان‌گردان به صورت مجاز یا غیر مجاز در سطح وسیعتری در دسترس همگان قرار گرفته است. ضمناً باید اضافه کرد که استنشاق حلال‌های فرار و رنگ‌های نقاشی و چسب و غیره نیز رفته رفته مورد علاقه و عادت کودکان و نوجوانان واقع شده است.

راه‌های استفاده از موادمخدر، تناوب زمان استعمال، و شدت مصرف آنها در بیشتر کشورها متغیر و به هر حال رو به افزایش است. روند اعتیاد معتادان نشان می‌دهد که امروزه بیشتر آنها در عین حال مخلوطی از موادمخدر گوناگون را یکجا مصرف کرده یا موادمخدر و مشروبات الکلی را با هم استعمال می‌کنند. گرچه در هر یک از کشورها یا فرهنگ‌های مختلف ممکن است ماده مخدر خاصی بیشتر مورد مصرف قرار گیرد ولی کشش و تمایل خاصی در معتادان ملاحظه می‌شود که مایلند نوع موادمخدر و نوع الکل مصرفی و همچنین طرق استعمال مخصوص به خود را از مرزهای جغرافیائی و فرهنگی عبور داده و سرمشق مبتلایان نقاط دیگر شوند.

در مورد کوکائین باید دقت بیشتری مبذول داشت. بین موادمخدر موجود، کوکائین بیش از سایر مواد در معتادان ایجاد تعلق و وابستگی می‌کند، و به همین علت استعمال آن در بعضی مناطق جهانی به سطح همه گیری رسیده است و بسرعت در نقاط جهانی به سطح همه‌گیری رسیده است و بسرعت در نقاط دیگر اشاعه می‌یابد جویدن (کوکا) که به‌صورت سنتی در بین سرخ‌پوستان روستائی در بعضی از نقاط آمریکا مرسوم بود، باعث شد که استعمال بعضی مواد و ترکیبات ساخه شده از کوکا در بین شهرنشینان قاره آمریکا نیز متداول شود. خوردن تریاک نیز که در بین جمعیت روستانشین ساخته شده از کوکا در بین شهرنشینان قاره آمریکا نیز متداول شود. خوردن تریاک نیز که در بین جمعیت روستانشین جنوب آسیا و بعضی از کشورهای خاور نزدیک در گذشته رواج داشت، تدریجاً تغییر شکل خطرناکتری یافته است و به‌صورت هروئین تدخینی یا تزریقی در بین اهالی معمول شده است.

از جوشانده برگ درختان قات که در ارتفاعات اتیوپی، کنیا، و یمن می‌روید در اصل به‌عنوان یک مادهٔ محرک استفاده می‌شد، ولی امروزه تقریباً مصرف دنیاگیری پیدا کرده است و در بسیاری از جوامع که مورد استعمال قرار دارد موجب پیدایش مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بهداشتی فراوان شده است. به عنوان مثال در کشور جیبوتی (با جمعیتی معادل ۳۵۰،۰۰۰ نفر) هر روز به مقدار ۹ تن قات به وسیلهٔ هواپیما از کشورهای همسایه وارد می‌شود و به‌طور دقیق و گسترده‌ای بین معتادان به آن‌که ۹۰ تن قات به وسیلهٔ هواپیما از کشورهای همسایه وارد می‌شود و به‌طور دقیق و گسترده‌ای بین معتادان به آن‌که ۹۰ درصد کل مردان و ۱۰ درصد کل زنان را تشکیل می‌دهد، تقسیم می‌شود. پولی که برای خرید قات به مصرف می‌رسد بین ۲۵ تا ۷۵ درصد کل درآمد خانواده است.

اعتیاد به موادمخدر علاوه بر زیان‌های جدی و خطرناک جسمی که به دنبال دارد با مسائل اجتماعی ـ اقتصادی گسترده‌ای از قبیل جنایت و قانونی شکنی نیز همراه است. تعداد کشورهائی که به شکل گسترده درگیر این قبیل مسائل هستند به‌طور دائم رو به تزاید است. برای به کار بستن روش‌های مؤثر پیشگیری. اولین قدم اساسی تعیین انگیزه‌های مهمی است که آلودگی و اعتیاد را باعث می‌شود. قدم بعد، کوشش‌هائی است که باید برای غلبه به این انگیزه‌ها انجام شود. به‌طور کلی علل گرایش به استعمال موادمخدر متفاوت و چندگانه است. به همین سبب شاید لازم باشد که نوع برنامه‌های مبارزه با موادمخدر حتی در داخل یک کشور، با توجه به طبیعت مسئله و درک نیازهای جامعه، فرق کند. بنابراین هدف‌ها، تقدم‌ها، خطوط عملیات، و سیاست برنامه‌ریزی در جلوگیری از اعتیاد باید با شرایط محلی و سیستم اجتماعی جامعه هماهنگی داشته باشد.

در شمال‌غربی افغانستان و بعضی از قسمت‌های پاکستان، هند، برمه، و تایلند که خدمات بهداشتی روستائی گسترش نیافته است، تریاک به‌عنوان یک داروی خانگی برای درمان دردهای و ناراحتی‌های ناضی از هوای سرد و برطرف کردن بعضی از مشکلات زندگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین در برنامه‌ریزی به منظور پیشگیری و مبارزه با اعتیاد در این مناطق باید تقدم این نیازها مورد توجه قرار گیرد و سیاست تنظیم برنامه‌ها بر این اساس مستقر شود.

در اینجا سئوالی مطرح می‌شود که از چه چیز باید جلوگیری کرد و چه کسی باید کار پیشگیری را انجام دهد؟ در عمل تلاش یا در جهت مهار کردن تقاضاهاست. در سطح جهانی برای مبارزه با موادمخدر از قبیل حشیش، کوکائین، تریاک، آمفتامین‌ها، باربیتورات‌ها و مسکالین (mescalin) قراردادهای بین‌المللی منعقد شده است. طرف‌های قرارداد موظف هستند که حمل و نقل غیر مجاز این مواد کنترل درآورند و بر مصارف مجاز آنها برای مقاصد پزشکی نظارت کنند.

در سطح مملکتی علاوه بر سخت‌گیری‌هائی که توسط پلیس و مقامات گمرک به‌عمل می‌آید موازین دیگری نیز برای محدودیت تولید و مصرف اجرا می‌شود؛ از قبیل بالا بردن قیمت موا الکلی و تدخینی، یا محدود ساختن دسترسی به داروهای مخدر. روش‌های دیرگ برای کاهش تقاضای این مواد عبارتند از آگاه‌سازی عمومی، آموزش بهداشت، و آموزش پزشکان به‌منظور تغییر عادت در جهت نسخه‌نویسی صحیح. امروزه تصور می‌شود که درمان معتادان به موادمخدر خود یک راه جلوگیری از اعتیاد است. زیرا درمان نه تنها از رو به زوال رفتن و نابودی معتادان جلوگیری می‌کند، بلکه از تعداد افرادی که ممکن است در نتیجهٔ آشنا شدن با این معتادان خود به اعتیاد آلوده شوند نیز می‌کاهد.

در مجموع، بهترین روش‌های پیشگیری همان راه‌هائی است که به‌وسیلهٔ خود مردم و در قالب فرهنگی و خصوصیات زندگی اجتماعیشان تعیین شده است. به‌عنوان مثال یک گروه مذهبی ممکن است تحت حمایت تعالیم دینی خود از آلوده شدن به الکل و مواد تدخینی در امان باشد. تجربه نشان داده است که در تعدادی از کشورهای اسلامی، مجامع مذهبی و مساجد نه تنها در جلوگیری از آلوده شدن به مشروبات الکلی نقش ارزنده‌ای داشته‌اند بلکه در مقابله با موادمخدر نیز مؤثر بوده‌اند. مثال دیگر جنبش پدران و مادران در آمریکاست. این گروه به شکل اعضای سازمان یافته یک اجتماع توانستند با نفوذ در طرح‌ریزی سیاست‌های مالی، آگاه‌سازی مردم، و تشویق خانواده‌ها به مشارکت در فعالیت‌های پیشگیری از موادمخدر، در سطح وسیعی اقدام کنند.

امروزه بسیاری از کشورها بشدت و به‌طور مداوم تلاش می‌کنند که با مسائل مربوط به موادمخدر مبارزه کنند. حال باید کوشش واقعی به‌عمل آید تا اشتباهات گذشته تکرار نشود و از تجربه‌های موفق دیگران تعلیم گرفته شود. اغلب این اشتباه پیش می‌آید که موازین پیشگیری ممکن است بی‌جهت روی کنترل موادمخدر یا روی افراد معتاد متمرکز شود، و عوامل دیگر از قبیل مسائل سیاسی پشت پرده، زمینه‌های اجتماعی و شرایط عمومی موجود به‌دست فراموشی سپرده شود. در این باره می‌توان به تعدادی از کشورهای جنوب شرقی آسیا اشاره کرد که قوانینی را در منع استعمال تریاک به تصویب رسانیده‌اند. این کشورها روش‌های سختی را برای مبارزه با موادمخدر در پیش گرفته‌اند، بدون اینکه شرایط اجتماعی ـ اقتصادی موجود را در نظر بگیرند و جامعه را برای پذیرش چنین عملیاتی آماده کنند. این عمل باعث شده است که متأسفانه هروئین به‌سرعت جانشین تریاک شود و مسئله‌ای به مراتب جدی‌تر به وجود آورد.

به عکس مورد بالا، مبارزهٔ موفقیت‌آمیز با تریاک در کشور چین بعد از انقلاب را می‌توان نام برد که مدیون تعدادی عوامل از قبیل تغییر بعضی مفاهیم، موقعیت‌ها، ارزش‌ها و انگیزه‌ها و همچنین ساخت اجتماعی جدید و نفوذ مؤثر سازمان نوین سیاسی کشور بر روی این مسئله بوده است.

در پایان لازم است تکرار شود که مسئله موادمخدر بزرگترین عامل مضمحل کننده‌ای است که زندگی نوین امروز بشر را تهدید می‌کند. جلوگیری مؤثر از این مسئله احتیاج به تلاشی همگانی در جهت پیشبرد و گسترش سیاست‌های روش و دراز مدتی دارد که در عین حال از مشارکت فعال جامعه و هماهنگی نزدیک با تمام بخش‌های ذی نفع اجتماعی نیز برخوردار باشد. همچنین لازم است همکاری‌های دو جانبه منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌خصوص در مورد مواد مخدری که هنوز تحت کنترل در نیامده‌اند هرچه بیشتر توسعه یابد [۴۱].

۴۱ ـ مجله بهداشت جهان ـ ترجمه دکتر فرامرز ادیب‌زاده