سلامت در محرم

نگاهی به رعایت مسائل بهداشتی در عزاداری محرم

با آمدن ماه محرم‌الحرام و ایام عزاداری سیدالشهدا(ع)، شهر‌های مختلف ایران آماده برپایی هرچه باشکوه‌تر مراسم عزاداری می‌شوند. محرم ماهی است که همه مردم ایران و کشورهای اسلامی به عزا می‌نشینند؛ یکی روضه می‌خواند، یکی شربت می‌دهد، یکی نذری درست می‌کند و... اما آنچه گاهی در این میان مورد غفلت قرار می‌گیرد نکاتی است که می‌تواند سلامت عزاداران را با مخاطراتی مواجه کند.

در شهرهای بزرگ عزاداری اقوام مختلف ایرانی در ماه محرم، تنوع و ارادت اقوام و اقشار مختلف مردمان ایران زمین را به نمایش می‌گذارند.

حسینیه‌ها و مساجد بهبهانی‌ها، اصفهانی‌ها، اهوازی‌ها، اردبیلی‌ها، بروجردی‌ها، نجفی‌ها، شیرازی‌ها، تبریزی‌ها، کردها، یزدی‌ها، بلوچ‌ها، بوشهری‌ها و ده‌ها شهر، قوم و نقطه از میهن اسلامی در این ایام به سبک و رسوم زادگاه خود عزاداری می‌کنند. پیران و جوانان کنار یکدیگر برای ابراز ارادت خود به سرور آزادگان پیراهن‌های مشکی خود را تن کرده و در انجام کارها و آماده‌سازی اماکن عزاداران سیدالشهدا(ع) همکاری می‌کنند. حسینیه را آب و جارو می‌کنند و آماده پذیرایی از عزاداران می‌شوند، اما آماده‌سازی تکایا تنها به این موارد نیاز ندارد. رعایت اصول ایمنی نیز در این خصوص بسیار لازم است.

● آتش در تکایا

فراموش نکرده‌ایم بیش از ۶۰ کشته و صدها زخمی نتیجه سهل‌انگاری و استفاده نادرست از بخاری نفتی در مسجد ارک بود. داغی که بر دل عزاداران حسینی باقی ماند و تا امروز از ذهن‌ها پاک نشده است؛ هرچند این واقعه ناگوار موجب شد تا پس از آن، مساله ایمنی تکایا به طور جدی دنبال شود.

استفاده غیراصولی از برق و گاز و گاهی سازه‌های نامناسب تکایا و شیوه برق‌کشی آنها از جمله عواملی هستند که موجب آتش سوزی در تکایا می‌شوند.

به علت بی‌تجربگی و ناتوانی در برپایی سازه‌های داربستی و چراغانی‌ها، هر سال مسوولان آتش‌نشانی با حوادثی ناشی از سقوط و بخصوص برق گرفتگی مواجه هستند. عمده حوادث ناشی از برق به داغ شدن سیم‌ها و اتصالات کوتاه مربوط می‌شود که حریق گسترده و تلفات بسیاری را همراه دارد. به همین علت ضروری است بانیان تکایا از اقدامات فنی و راه‌اندازی سیستم‌های الکتریکی و الکترونیکی مطلع باشند و از متخصصان با تجربه در این ارتباط استفاده کنند. توصیه می‌شود فیوزهای برق استاندارد باشند و از فیوزهای تقویت شده و غیراستاندارد استفاده نشود؛ همچنین اخذ انشعابات متعدد از یک پریز برق ممنوع است. در ضمن باید توجه داشت استفاده از لامپ‌های برق ولتاژ بالا و بدون حباب و حفاظ ممنوع است.

اما گذشته از مسائل ایمنی، ساختن بنا یا نوع فضابندی نیز باید مناسب باشد تا در صورت بروز حادثه ناگوار بتوان بسرعت محل را تخلیه کرد؛ اتفاقی که در مسجد ارک تهران رخ نداد.

برای پیشگیری از حوادث ناگوار، استقرار بناهای تجمعی در همه موارد باید به گونه‌ای باشد که درهای اصلی ورود و خروج آنها دست‌کم به یک راه همگانی به طور مستقیم باز شود. همچنین برای محل تجمع عزاداران حتماً باید معبر خروج اضطراری علاوه بر ورودی اصلی پیش‌بینی شود.

راه‌های خروج باید ظرفیت کافی برای تخلیه همزمان داشته باشد. برای احتیاط بهتر است برای افراد سالخورده، اطفال و بانوان مکانی در نزدیک‌ترین نقطه به خروج در نظر گرفته شود.

در فضاهای تجمعی پر تراکم مانند زیارتگاه‌ها، مساجد، حسینیه‌ها، نمازخانه‌ها باید به ازای ۵۰ تا ۳۰۰نفر ۲ خروج دور از هم، از ۳۰۰ هزار نفر ۳ خروجی و بیشتر از هزار نفر ۴ خروجی پیش‌بینی شود.

خوشبختانه از ۲ سال پیش تاکنون طرح استفاده تمام مساجد، تکایا و حسینیه‌ها از وسایل اطفای حریق اجرا شده و در محل‌های مورد نظر، کپسول‌های خاموش‌کننده با نظر کارشناسان آتش‌نشانی نصب و راه‌اندازی شده است. در این ارتباط با توجه به شرایط هر کدام از آنها، دست‌کم ۳ کپسول پودری و گاز منوکسیدکربن در محل‌های قابل دسترس نصب شد و افراد مرتبط با آنها آموزش‌های لازم را فرا گرفتند.

● گازهای مسموم

جدا از آتش‌سوزی، نباید خطر گاز گرفتگی را فراموش کرد. استفاده نکردن از دودکش برای بخاری‌ها و پخش شدن گاز منوکسیدکربن در فضا، مهم‌ترین دلیل گاز گرفتگی در تکایاست. بخاری‌ها و هیترها باید از دودکش مناسب و منتهی به فضای خارجی استفاده کنند و به هیچ عنوان نباید برای گرم نگهداشتن اماکن از ذغال گداخته و اجاق‌های خوراک‌پزی استفاده شود. همچنین هرگز نباید از بخاری‌های کارگاهی، بدون دودکش، هیزم‌سوز، شعله عریان، بدون حفاظ و... در تکایا استفاده شود. برای این‌که احتراق کامل صورت پذیرد باید کوره بخاری‌ها و دستگاه‌های گرما ساز را پیش از استفاده حتماً نظافت کنید.

دودکش نباید در مجاورت پرده و مواد قابل اشتعال باشد و از محل کاملاً امن با ساختار غیرقابل اشتعال باید عبور داده شود. همچنین دودکش‌ها در ناحیه منتهی به فضای باز باید مجهز به کلاهک باشند تا از افتادن اجسام داخل دودکش و همچنین کوران هوا در زمان وزش تند بادها مصون باشند. خوشبختانه در چند سال گذشته، آمار این مشکلات در ایام ماه محرم رو به کاهش بوده است که این مساله نشان از آگاهی و دقت نظر بانیان و مسوولان تکایا و مساجد دارد.

● باز هم آنفلوآنزا

مسوولان وزارت بهداشت بارها تاکید کرده اند خانم‌های باردار، بیماران دارای بیماری‌های زمینه‌ای و بیماران قلبی و ریوی مزمن جزو گروه‌های پرخطر در بیماری آنفلوآنزا محسوب می‌شوند و باید از حضور در تجمعات و مراسمی که خطر ابتلا به آنفلوآنزا در آنها وجود دارد، خودداری کنند. نکته بسیار مهم دیگر این است که مبتلایان به آنفلوآنزا برای جلوگیری از انتقال بیماری باید از شرکت در این مکان‌ها اجتناب کنند. پس در صورتی که نشانه‌هایی نظیر عطسه، سرفه، گلودرد و تب بالا دارند، حتماً به پزشک مراجعه کنید و در مراسم جمعی شرکت نکنید.

به شرکت‌کنندگان درمراسم سوگواری حضرت امام حسین(ع)‌ توصیه می‌شود از دست دادن با یکدیگر، استفاده از لیوان، قاشق، دستمال و چادر نماز مشترک جداً پرهیز کنند

همچنین به شرکت‌کنندگان در مراسم سوگواری حضرت امام حسین(ع)‌ توصیه می‌شود از دست دادن با یکدیگر، استفاده از لیوان، قاشق، دستمال و چادر نماز مشترک جداً پرهیز کنند.

از طرف دیگر، مهم‌ترین راه پیشگیری از آنفلوآنزا به شکل غیرمستقیم که از طریق تماس با اشیای آلوده است، شستشوی مکرر دست‌ها با آب و صابون است. به همین علت از ابتدای شروع پاندمی آنفلوآنزای نوعA مهم‌ترین توصیه برای جلوگیری از انتقال ویروس شستشوی مکرر دست‌ها بوده است. به همین دلیل مسوولان برپایی تکایا و دست‌اندرکاران مراسم عزاداری در این ایام باید نسبت به فراهم کردن آب و صابون مایع برای شستشوی مکرر دست‌ها اقدام کنند. از طرف دیگر نصب تهویه‌ها در این اماکن حتی برقراری جریان هوای مناسب، اقدام دیگری در کاهش ابتلا به عفونت‌های تنفسی از جمله آنفلوآنزاست.

● قمه‌زنی و سلامت

از جمله اعمال منسوخ که در زمانی موجب مباهات و امروزه بشدت نکوهش می‌شود، قمه‌زنی و تیغ‌زنی در سحرگاه روز عاشوراست. قمه‌زنی مشکلات زیادی برای سلامت فرد ایجاد می‌کند. پوست و مو، استخوان و نسج مغزی زیر استخوان در جریان اصابت قمه ممکن است دچار آسیب شوند. قسمت اعظم سیستم وریدی مغز که زهکشی تمام مغز را به عهده دارد ممکن است در مسیر اصابت قمه قرار بگیرد که این مساله ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی نظیر لختگی، پارگی و جراحت‌های وریدی و خونریزی بسیار شدید شود. بعضی اوقات اصابت قمه باعث می‌شود قطعات استخوانی زیرین شکسته شود و به داخل فرو رود که به اصطلاح شکستگی فرو رفته نامیده می‌شود.

خطر در شکستگی فرو رفته این است که می‌تواند در آینده کانون عفونت‌ها باشد. همچنین با توجه به این‌که در زیر استخوان جمجمه پرده مغز قرار گرفته، اصابت قمه ممکن است باعث شود عفونت به پرده مغز راه پیدا کند و موجب مننژیت و عفونت‌های عمقی مغز شود. در ضمن خود نسج مغز هم ممکن است به‌علت اصابت قمه دچار کوفتگی،خونریزی و عوارض دیگر شود.

خونریزی، ایجاد جوشگاه ناهنجار و بدشکل عفونت موضعی و قطع شدن برخی عروق و اعصاب از جمله عوارض فردی قمه‌زنی است. همچنین بروز شوک ناشی از کم شدن حجم خون (به دلیل خونریزی شدید) احتمال بروز آنی کم‌خونی، انتقال عفونت از بیرون جمجمه به درون آن و بروز عفونت‌های خطرناکی همچون مننژیت و احتمال کزاز وجود دارد. از طرفی آلوده شدن قمه به خون و ترشحات موجود در زخم باعث می‌شود افرادی که مجدد از آن استفاده می‌کنند در معرض ابتلا به انواع عفونت‌های خطرناک از قبیل کزاز، هپاتیتB و هپاتیتC و ایدز قرار گیرند، حتی در موارد نادری بیماری‌هاری وجود دارد.

البته آسیب‌های قمه‌زنی تنها به بیماری‌های جسمی محدود نمی‌شود بلکه ممکن است سلامت روانی افراد بویژه کودکان را نیز با خطر مواجه سازد.

روانپزشکان معتقدند چون در قمه‌زنی خون جاری می‌شود قطعا روی بچه‌ها اثر می‌گذارد. برخی از بچه‌ها با دیدن این عمل دچار رعب و هراس شده و حالت چندش به آنان دست می‌دهد. حتی اگر کودکی به این مساله به عنوان پدیده مذهبی نگاه کند، ممکن است این موضوع در آینده باعث گریز او از مذهب شود.

رهبر معظم انقلاب نیز در این خصوص فرموده‌اند: از نظر ما قمه‌زنی یک خلاف شرع قطعی بود و هست؛ این را ما اعلام کردیم و بزرگانی هم حمایت کردند؛ اما بعد دیدیم از گوشه و کنار کسانی در جهت عکس این عمل می‌کنند! اگر قمه‌زنی اشکال هم نداشته باشد و حرام هم نباشد، واجب که نیست.

خوشبختانه امروزه نیروی انتظامی و دادستانی با قمه‌زنی در عزاداری‌ها برخورد جدی صورت می‌دهد.

● ظروف مورد استفاده

استفاده از ظروف یکبار مصرف چند سال است که در تکایا و برای توزیع نذورات رایج شده است. اما برای استفاده از آنها نکاتی باید رعایت شود. در صورت استفاده از ظروف یکبار مصرف برای توزیع چای و مواد غذایی گرم از ظروف فوم دار مخصوص توزیع مواد غذایی گرم یا ترجیحا از ظروف کاغذی استفاده شود.

در ظروف یکبار مصرف گیاهی، به دلیل ماهیت مواد تشکیل‌دهنده گیاهی و عمدتا نشاسته، مواد سمی شیمیایی وارد غذا نمی‌شود و سلامت افراد را تهدید نمی‌کند.

کارشناسان صنایع غذایی معتقدند ظروف یکبار مصرف بی‌رنگ و شفاف فقط برای غذاها و نوشیدنی‌های سرد مناسب هستند و نباید برای نوشیدنی‌ها و غذاهای داغ استفاده شوند. همچنین ظروف یکبار مصرف سفید رنگ و فوم دار برای مواد غذایی سرد، گرم و مرطوب مناسب هستند، ولی برای مواد غذایی داغ نباید استفاده شوند.

برای توزیع چای و شیر داغ نیز باید حتما از ظروف کاغذی و نه پلاستیکی استفاده کرد.

باید توجه داشت که در ساخت ظروف یکبار مصرف، به منظور جلوگیری از شکنندگی ظروف، از مواد پلاستیکی لایزر استفاده می‌شود. بنابراین اگر در درون این ظروف آب جوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود، این مواد حل شده، وارد بدن می‌شوند و به دلیل داشتن ترکیبات خاص به بروز سرطان‌های مختلف منجر می‌شود. این خاصیت بخصوص در مورد ظروف یکبار مصرف شفاف که درصد بالاتری از مواد سرطان‌زا را دارند و در جامعه بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، بسیار حائز اهمیت است.

اما ظروف پلاستیکی رنگی، حتی از نوع شفاف خطرناک‌تر است. علت آن است که جنس ظروف یکبار مصرف‌ به گونه‌ای است که توانایی نگهداری رنگ را ندارد و هنگام تماس با چای یا غذای داغ رنگ حل می‌شود و یک لایه از آن همراه غذا یا چای خورده می‌شود. این رنگ‌ها در بسیاری موارد خاصیت سرطانزایی دارند.

علی اخوان بهبهانی