نوعدوستی, فرهنگ دیرینه ایرانیان است

نیکو کاری پس اندازی جاودانه

احسان و نکوکاری به هر اندازه و شیوه نمود شکوفایی درک انسان توانمند نسبت به همنوعان محتاج و درمانده در گردش زندگانی است.

بخشش در جامعه نقش شبیه کاسبرگ گل در برقراری، سلامت و رشد برگ های گل میان خود دارد.

انجام امور خیر فرایندهای مثبت دیگری هم دارد. ایجاد تحکیم روابط انسانی دارا و ندار، ساماندهی کانون های خرد افراد گرفتار از تنگدستی و رها شده در پروسه سلامت بستر زندگی عمومی، آسایش درونی نیکوکاران، تأثیر روانی، فرهنگی و توجه در جامعه نسبت به مستمندان واقعی از جمله این آثار است. اما مهمترین آن که آدم بخشنده از دوستی رزاق خالق یکتا همواره غرق لذت و سرور می شود.

عمر و زمان که چون برق و باد می گذرند، با اهمیت ترین پدیده های هستی و سرمایه و فرصت در زمین زندگی هستند. در این مجال و فرصت محدود زندگی به طوری بذر بپاشیم که مزه و طعم حاصل آن، در زندگی مستمندان هم ذوق را جاری و تجلی کند و ماندگار. امام رضا«ع» فرموده است: «نیکوکاری پس انداز جاودان است.»

در این سری گزارش نظرات مردم از قشرهای مختلف و برخی کارشناسان علوم انسانی را در مورد انگیزه و احساس افراد خیر در کمک به نیازمندان و تأثیرات نیکوکاری در فرهنگ سازی و اندیش ورزی به این قبیل اقدامات انسان دوستانه و خداپسندانه، جویا می شویم.

● کمک به نیازمندان یک باور دینی است

«تمام زندگی مان را به لطف خدا مدیون امور خدمت و رفع حاجات مردم نیازمند و درمانده هستیم، ما مسلمان هستیم و اعتقاد ایمانی مرتبط با کمک به مستمندان داریم.»

این مطلع نظرات یک مغازه دار فروشنده وسایل شکار است در پاسخ به این پرسش که انگیزه مردمان در کمک به افراد و خانواده های مستمند و نیازمند چیست؟.

«اکبر مرادی» می افزاید: «خوب یا بد دنیای گذرا و آخرت انسان چگونگی ضمانت اجرایی همین کمک ها به مستمندان و بی بضاعتان است. اگر در این دنیا به وسع و همت خود به چنین امر انسانی توجه کنیم خداوند هم به عنوان پاداش نیکوکاری، به ما عنایت می کند و ما که مسلمان هستیم در ارتباط به این کمک کردن ها دلایل ایمانی داریم.» وی در این خصوص توضیح می دهد:«در بعد انسانی، کمک به نیازمندان یک وظیفه ایمانی- انسانی است. براین مبنا همه کسانی که استطاعت مالی دارند می باید از طریق کمک رسانی به ضعفا اقدام کنند. اگر افراد گرفتار تنگدستی مورد یاری قرارگیرند معتقدم فردای آن روز خداوند چند برابر نسبت به آنچه کمک شده، خیر و عوض می دهد.» او کمک به تأمین خانه و ایمن کردن امور زندگی یک خانواده ۴-۳ خانواری را به عنوان نمونه مطرح و تاکید می کند: «اگر هر قدر دست بخشنده داشته باشیم خداوند هم به همان حد و حتی بیش از آن به ما بخشندگی می کند. کسانی که اعتقادات به این ارتباط ما بین خود و خالق داشته باشند هرگز از انجام کارهای خیر و یاری به نیازمندان غفلت نخواهند کرد و از ذره ای کار نیک نتیجه مثبت آن را می بینند.»

● تجلی مفهوم انسانیت

از یک خانم محجبه که در پیاده رو کالسکه دو فرزند خردسالش را هل می دهد، نظرش را در باره نیکوکاری مردم نسبت به یکدیگر، می پرسم. او می گوید: «کمک کردن به مستمندان یک تجلی خوب انسانی و مورد پسند و رضایت خداوند است.» وی خود را منیره و خانه دار معرفی می کند. در خصوص احساس مردمانی که مشکلاتی از زندگی درماندگان را برطرف می کنند و اثرات روانی آن در جامعه، مردم و حتی بچه ها، همچون سایر شهروندان نیز اشاراتی دارد که در ادامه این سری گزارش خواهیم خواند.

● چگونگی رفع معضل ۱۰ساله

«اخباری» شغل آزاد دارد و می گوید که تلاش کرده تا در برنامه جشن رمضان و جشن نیکوکاری نقش فعالی داشته باشد. وی به نقل از یکی از افراد خیر آشنا تعریف می کند فردی که از وی مبلغی بستانکار بود روزی به او زنگ می زند می گوید از بابت طلبش یکصدوپنجاه هزار تومان جهت کمک به هزینه اطعام افطاری هزینه کند. آن فرد خواسته او را اجابت می کند. چند روزی می گذرد همان شخص کمک کننده نزد فرد خیر می آید و با خرسندی به حاجتی که ۱۰سال در انتظار آن بوده رسیده است فرد خیر بر این باور است که آن عمل خیر و کمک به ایتام در ماه رمضان سبب رفع مشکلش پس از یک دهه شد. روی این اعتقاد نذر کرده تا هر سال در آن عبادت و ثواب دخیل باشد.

● رخ بینوایان رخم زرد کرد

«اخباری» همچنین معتقد است انسانی هایی که آسایش و راحتی خیال و فکر را تنها برای خود نمی خواهند و با خلوص نیت به فکر خشنود کردن اهل و عیال خانواده ای درمانده یا بدون سرپرست و تهیدست هستند نیز از رضایت خدا و رحمت او غافل نمی شوند و آرامش درونی دارند.»

«سرخانی» حسابدار یک شخص خیر است. تعریف می کند: «روزی یکی از آشنایان معتبر محل به دفترکارمان آمد به «حاج آقا» گفت برای تهیه جهیزیه دختر یک خانواده تهیدست مشغول جمع آوری وجوه این امر خداپسندانه است. حاج آقا آن شخص آشنا را مأمور خرید لوازم جهیزیه برای خانواده مورد نظر کرد و به او می گوید برود اسباب جهیزیه را تهیه کند و بیاید کل هزینه را خود پرداخت خواهد کرد. آن آشنا رفت چند روز بعد آمد و جمع ریز هزینه خرید لوازم مربوطه را ارائه داد. و او هم مبلغ مخارج مذکور را به آن شخص پرداخت کرد.»

شگفتی های علمی و توسعه توانمندی های فناوری در عرصه های گوناگون و خلاصه آن که مدرنیزه و ماشینی شدن ساخت و بافت زندگی در گستره جهانی و به هر حال در جوامعی که آهنگ پیشروی را می نوازند، قادر نبوده و نیستند سرشت و ارزش های نیک و کردارهای معرفتی انسان ها را جابه جا کنند. استحکام هم اندیشی در کمک و یاری همنوع به همنوع و هموطن در جامعه ما نمونه ای دیرینه از باورها و نکوداشت فرهنگ احسان نسبت به ضعفا و تهیدستان است. در این پروسه، انگیزه خالصانه در رویکرد به کارهای نیک مطرح می شود. لیکن بجاست یادآوری کرد که نیت انسان برای انجام امر کمک به درماندگان در زندگی نسبت به عمل به آن، ارجحیت دارد. حضرت محمد«ص» پیامبر عظیم الشان اسلام در این خصوص فرموده است: «نیت مؤمن بهتر از عمل اوست.» از سوی دیگر مبنای روایات در زمینه انگیزه و عمل که کاری اخلاقی و ستایش شده حاکی از آن است که احسان و یاری به مستمندان جایگاهی رفیع در پیشگاه الهی نیز دارد چنانچه برای خشنودی و رضایت باریتعالی صورت گیرد. خلاصه آن که اصولا باورها و رسوم فرهنگی و... با تحولات مکانیکی و مدرنیزه شدن ابزارهای کار و زندگی، تغییری بنیادین نمی یابند. مثلا همین کمک کردن به نیازمندان در عرف و ملیت ما دستخوش شرایط و دگرگونی های کلان در کشور و جامعه نشده و فطرت انسانی همواره ریشه دار و متجلی است.

‌ ● بخشندگی؛ «همت عالی»

«مردم مفاهیم و تاثیرات معنوی و مادی عمل به احسان و نیکوکاری را به خوبی درک می کنند و این امر خیرخواهی، بخشی از عملکرد زندگی شان است.»

«حمید خمجانی» دبیر فدراسیون بسکتبال کشورمان، نیکوکاری و کمک به افراد مستمند را از جمله رفتارها و اقدامات پسندیده در جامعه اسلامی می خواند که رواج پیدا کرده و اوج گرفته است. گفته وی همچنین حاکی از آن است که مردم مفهوم این امر خیرخواهانه را درک کرده اند و بسیاری نیکوکاری را سر لوحه امور خود قرار داده و طوری است که جزیی از زندگی شده تا به این طریق و توجه بتوانند به همنوعان خود در رفع و یا کاهش مشکلات حیاتی شان تا حدی که امکان دارند کمک کنند. «خمجانی» در همین ارتباط با بیان این که احسان و نکوکاری نسبت به نیازمندان، مضاف بر حوزه تاکیدات فراگیر در قرآن و توصیه های اسلامی، ریشه در نهاد انسانی دارد و مردم در جامعه ما خواه ناخواه به سمت یاری و کمک نیازمندان روی می برند، می افزاید، «رویکرد مشارکت در امر نیکوکاری، نرخ و مبلغ ندارد حتی بچه ها قلک پس اندازشان را در جشن نیکوکاری به بچه های خانواده های تهیدست هدیه می کنند و بزرگترها هر کس فراخور وسع اش کمک نقدی و مالی مورد نیاز در اختیار مستمندان قرار می دهند. این نکته هم شایان توجه است که در امر همیاری و کمک به نیازمندان این اعتقاد شاخص برای همه کسانی که در چنین قبیل امور خیر مشارکت می کنند هیچ گونه چشم هم چشمی نیست و همه از سرخلوص و وظیفه انسانی خود بخشندگی می کنند...»

● رفع نیاز تهیدستان وظیفه ای دینی- درونی

زدودن فقر، ایجاد شرایط مناسب برای آرامش روحی و روانی و روند زندگی محرومان و کاهش دغدغه های نیازمندان، کار و امر باطنی هر انسان توانمند است که خود را عهده دار انجام آن می داند.

این مضمون کلی دیدگاه «رضاپاشا» درباره احسان و نیک انجامی در جامعه است. وی می گوید: «کمک کردن به فرد و یا خانواده مستمند یک وظیفه دینی، شرعی، انسانی است. اگر در شخصی این احساس پدید آید که غیر از وظیفه خویشی خانواده خود، نسبت به افراد درمانده و بی بضاعت در رفع مشکلات زندگی شان هم وظیفه انسانی و دینی دارد، آنگاه همین وظیفه به او حکم می کند به فکر مستمندان باشد و به حد توانایی خود به آنان کمک کند. احتمالا غیر از این، معروف است که فقر از یک در وارد شود، باور دینی از در دیگر بیرون می رود.»

این شهروند تاکید می کند: «در کمک کردن به دیگران منتهی در وهله اول باید مستمند واقعی را شناخت. این مورد به نظر من مهمتر از کمک کردن است.» او همچنین کمک کردن به افراد- فقیرنما- سرراهی (در معابر) را تأیید نمی کند: «نوعی گداپروری است.»

● لذت ثروت در تحول بخشندگی است

«م- اردستانی» جامعه شناسی خوانده اما چند مدتی است که موقتاً تدریس را به قول خودش کنار گذاشته و شغل آزاد اختیار کرده است. موقعی کنار او روی صندلی محوطه سکوی مترو می نشینم که انگشت اشاره اش لای صفحات یک کتاب جیبی قطور در دست است و محو انبوه جمعیت مسافران پرجنب و جوش و منتظر آمدن قطار شهری است. صحبتم را با این جمله شروع می کنم: شلوغی جمعیت، گویا فرصت مطالعه را از شما گرفته است. نگاهی به کتاب در دستش می اندازد و شادمانه می گوید: -نه. گفتارهای پرصدا و شتاب زدگی برخی آدم ها جالبند. می شود گفت همین شور و مزاح و گفتمان های بین مردم خودش نوعی داستان های کوتاه زندگی و کتابت ناطق است...» قطار به ایستگاه می آید و متوقف می شود.

او می گوید: «انگار این قطار هم نصیب ما نمی شود.» «درباره مشارکت مردم از هر قشر در کمک به نیازمندان چه نظری دارید خاصه چند روز دیگر که جشن احسان و نیکوکاری به روال سال های قبل در کشور برگزار می شود.» می گوید: «خیلی خوب است آن هم در زمانی که مردم تدارک عید نوروز را دارند. رسم پسندیده ای است. از جنبه جامعه شناسی و حتی مردم شناسی آن حضور طبقات مختلف شهروندی در کمک به کسانی که به لحاظ مالی دچار نگرانی هستند، یک پدیده غرورمند انسانی با نیت معنوی است.»

وی با اشاره به پیوند عمیق باورهای دینی در زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه می گوید: «اصولا آموزه های فرهنگ ریشه دار ملی و ایمانی جامعه ما در هر حال و زمان فعلیت های جالب داشته است که یک نمونه آن، آوازه جهانی میهمان دوستی ایرانیان است. این را همه شرق شناسان و جهانگردان و مورخان که به ایران سفر کرده اند در یادداشت ها و خاطرات شان منعکس کرده اند. ازمنظر جهانی هم انسان ها در کل جوامع وجه اشتراک نکوکاری دارند و در حمایت و مشارکت کمک به مردمان آسیب زده و درمانده احساسات خود را نشان می دهند که متاثر از حضور و بیداری وجدان در این گروه از انسان ها است لیکن در جامعه ایران پایبندی به باورها و عواطف رقیق انسانی عمیق تر و گسترده تر است. در علم و قوانین جامعه شناسی، ارزش ها، شعارها و رسوم رایج هر یک متاثر از سنت ها و اعتقادات در جامعه جایگاه و تعریف مشخص دارد. همگرایی شرکت در کمک های مادی و معنوی، رسمی اجتماعی از جمله رسوم در جامعه است. انگیزه چنین حضور همان ریشه داشتن در طبیعت و وجدان به اصطلاح بیدار جماعت است. بر این پایه، مردم معتقدند کمک کردن به نیازمندان از جهات گوناگون در سلامت و زندگی شان و برکت کسب و کار اثربخش است به ویژه آن که قلباً به لطف خدا اعتقاد راسخ دارند، نقداً احساس آرامش می کنند.» این کارشناس جامعه شناس در جمعبندی نظرات خود، چنین اظهار می دارد که لذت مال و ثروت در بخشش به نیازمندان است: «دارایی و مایملک به مرور به نظر مالک یکنواخت و تکراری می آید اما با کمک به مستحق به لحاظ روان شناسی هم، یک تحول روحی به شخص دست می دهد.

تنها همان شادمان دیدن یک خانواده بی بضاعت، روان بخشنده را به وجد معنوی می آورد.»

● آدم بی نیاز نیست

اما نظر «سرخانی» حسابدار، مرتبط با همیاری مردم خیر نسبت به افراد و خانواده های بی بضاعت، به نوعی مثالی از سکه دو رو است که یک رویش کمک به مستمندان و رویه دیگر کمک به خود (مردم) است.

او چنین توضیح می دهد: - «مردم فکر می کنند کمک به نیازمندان، به نوعی- در واقع- کمک به خودشان است.» «وی بر این باور است که نیکوکاری مقدمه امید به بر آوردن نیاز شخص عامل نیکوکاری است.» او در عین حال می گوید: «فرد کمک کننده از نظر روحی به آرامش می رسد. و این شعر را زمزمه می کند:

تو نیکی می کن و در دجله انداز

که ایزد در بیابانت دهد باز

کمک و یاری به نیازمندان و مستمندان از یکسو به شادمانی و آرامش این گونه افراد می انجامد و از سوی دیگر لذتی وصف ناپذیر را برای افراد نوعدوست، خیر و نیکوکار به همراه دارد.

نوعدوستی ریشه در فرهنگ دینی و ملی ما دارد و هر یک از افراد جامعه بنا به بضاعت مالی خود می کوشند این فرهنگ را حفظ و تقویت کنند.

نسیم خوش بهاری روی شیشه تمیز پنجره می سرد. پنجره را که باز می کنند هوای تازه و روح انگیز فضای زندگی را می شوید. آفتاب ملایم مژه گلچه های شمعدانی را می نوازد و خمیازه رستن و شکوفایی گل های رز در گلدان ها را می سترد... بیرون، پرندگان زمستان زده، خود را در پیشگامی نرمه نسیم فروردین رها می کنند. ناآرامی شادواره ای در پروازشان موج می زند. آقا و خانم از پنجره باز پیاده روی نزدیک را می بینند در تسخیر رهگذران است؛ خشنودی تدارکات سال جدید حالت و اثر خستگی به چهره ها به جا نگذاشته است... این زوج یادشان می آید که آن سوترها کسانی اند که شوق تحول طبیعت و تحرک تهیه سور و سات ولو اندک برای برگزاری رسم عید نوروز، ندارند... خانم به آقا می گوید: پارسال درگیر خرده بنایی خانه بودیم. تا فرصت داریم و بچه ها از مدرسه و دانشگاه بیایند برویم سری به خونه و زندگی «نیازی» بزنیم. سر راه مثل سال های پیش برای بچه های آنها رخت و مواد غذایی و تنقلات هم می گیریم. تا ماشینو روشن کنی، آماده می شوم می آیم.

● آیینه دار اعمال خود باشیم

سال های آینده را نمی توان به زمان حال آورد لیکن اندیشه و احساس مان را می توان تا بلندای زمان آینده برد و لااقل از گیرودارها و احتمال تردیدهای زمان رایج و جاری کاملا دور داشت. با خود باید تنها بود و اندیشید که هدف از آمد و شد در زندگانی چیست. وجود و حضور در گذران زمان تاکنون چقدر برای خود و خانواده و همچنین در خانواده و افرادی سرگشته در جفت وجور چرخه زندگی شان، فایده داشته است؟ در خلوت خویشتن اعمال خود وارسی کنیم سال های گذشته را با دلشادی کدام نیازمندی طی کردیم؟ صمیمانه آیینه دار عملکردمان باشیم. احتمالا دریغ ها برای چه و از چه است و خواهد بود؟. دمی به زمان تندگذر بیندیشیم که نه تنها عمر گرانمایه مان، که شاید همان به نوعی و اتفاقی دور از فکر خود محوری ها و بیش اندوزی ها و لذت از چنین زیستن را به یغما طبیعی می برد. حال بر بلندای زمان خیالی سال های دور از اکنون، اگر فرد یا خانواده ای تهیدست که توانایی خشنودی آنها برای مان میسر و ممکن بوده لیکن انجام نشده و یا به حدس، کردارهایی ناصواب در آیینه زندگی سال های پیش را یاد خواهیم کرد و یاد می کنیم، چنانچه درمی یابیم از سر غفلت مان بوده، اینک هستیم و زمان حال مناسبی هم است که تجلی احسان و نیکوکاری مان را در این روزهای پایان سال در آینده شفاف زندگانی خود، تماشا می کنیم.

انجام هر کار نیکو قطعا در شخص عامل، حتی در دیگران اعم از شاهد و چه بسا شنونده از سایرین حس و ادراکی خوب در درون آنها به وجود می آورد و بالاتر از همه آن که خالق هستی بخش مرضی و خشنود می شود. بنابراین، احساس نیک باطنی هر انسان با عمل به نوعدوستی، احسان و نیکوکاری و رضایت آفریدگار عالم، یک واکنش برآمده از سرشت و عنصر (اصل) جوهر در درون هر آدم است. «ژان ژاک روسو» فیلسوف گفته است: «قدری تفکر کرده طبع خود را در معرض آزمایش و امتحان درآوریم. هرگاه در خیابان اگر عمل جوانمردانه و مشفقانه از کسی سرزند باعث تحسین همه گردیده و احساسات سرشار از محبت و مهر خود را نثار آن مردمی نماییم. کیست در آن موقع با خود نگوید:-کاش من جای او بودم.»

● درک آرامش دوسویه

یک مغازه دار به نام «بهبودی» می گوید: «هدف اولیه از انجام کارهای خیر، برطرف کردن نیاز مستمند است. مسلما کسی که کمک به زندگی نیازمند می کند، ضمن آن که دریافت کننده کمک خوشحال می شود، خود شخص بخشنده هم احساس آرامش خاطر پیدامی کند.»

یک خانم خانه دار هم می گوید: «کسی مشکل زندگی و یا نیاز مادی (اثاث و مایحتاج روزمره) نیازمند را به حد توان خود تأمین می کند، احساس خوش قلبی به دست می آورد. حس رضایت باطنی می کند.» او همچنین می افزاید از این که مستحق (مستمند) در جامعه وجود دارد، احساس ناراحتی می کند. اما «رضا پاشا» بازنشسته، می گوید در انجام امر خیر نسبت به نیازمندان، اول شخص کمک کننده احساس خوش آرامش روحی و رضایت می کند. وی این توصیه را هم دارد: «اگر اطمینان حاصل کنیم که فردی واقعا نیاز به یاری و کمک دارد، در آن صورت وظیفه انسانی حکم به رفع حاجت فرد درمانده می کند.»

● ... احساس وصف ناپذیر

کمک به همنوعان

«انسان از کمک کردن به همنوع نیازمند، احساس رسیدن به عرش می کند.» رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند. «اکبر مرادی» فروشنده لوازم شکار، همچنین در ارتباط دوستی خدا بابنده و نزدیکی انسان به خالق، می افزاید: «اگر کسی می خواهد بداند خدا چقدر او را دوست دارد، ببیند خود چقدر به خدا نزدیک و خدا را دوست دارد.»

انگیزه کمک به همنوعان و محتاجان تأمین امکانات زندگی، مراجعه شخص نیکوکار به وجدان خود است تا مسلمان از طریق یاری کردن به فرد نیازمند، مشکلات یکدیگر را درک کنند. «عبدالله» فروشنده لوازم زینتی، اما کمک به مستمند را به نوعی دوسویه می خواند که یک سویش به زعم وی آن است که شخص یاری رسان حس کند شاید خدای ناکرده روزی خود با مشکل مادی روبرو شود، سویه دیگر، عمل انجام خیر به محتاج است.»

زندگی، دو دوتا چهارتا است به این معنا...

پسندیده رأیی که بخشید و خورد

جهان از پس خویشتن گرد کرد

«حاج حسین...» یکی از خیران نیکوکاران است اما به بازگویی چند و چون کارهای خیرانه- مردمی خود، تمایل ندارد. مقداری مقدمه چینی می کنم. می گویم که هدفم از پرسش در این زمینه، اطلاع رسانی و توزیع هرچه بیشتر فرهنگ احسان و نیکوکاری در جامعه است. ضروری است قشرهای مختلف بیش از همیشه از گذشته ها بدانند و می دانیم افراد با کرامت انسانی و نیت خلوصانه خداپسندانه بدون هیچ چشمداشت مردمی و تبلیغات، بخشی از کار و زندگی، امکانات مالی و فرصت های خود را در رفع مشکلات و سامان دادن امور زندگی ضعفا، صرف شادمانی و امیدواری به آرامش مستمندان می کنند و... او سرانجام با تأنی به سؤالم پیرامون انگیزه و احساس خود در کمک به نیازمندان، پاسخ می دهد. «ما- مردم- مسلمان هستیم. وظیفه مان این است که کسی بتواند و استطاعت دارد در راه خیرقدم بردارد و آدم های نیازمند را کمک و مشکلات زندگی شان را برطرف کند.» او در خلوت خویشتن درباره زندگی و دارندگی و توانایی هایش به آن جا می رسد که توانمندی های مالی خود را هزینه امور خیر می کند. «زندگی دودوتا- چهار تا دارد. به معنا و استدلال که آخر و نتیجه کارمان در زندگانی چیست؟...

ثروتمندانی بوده اند که پس از حیات خود، وارثان شان بر سر تقسیم مال و منال آنان، کارشان به دعوا کشیده شده است. پول که از زحمت خود به دست آوردیم را برای چه می خواهیم؟ خلاصه آن که ما آخرش با ثروت خود چکار می کنیم؟...

چه بهتر که برای سایرین به خیرات بگذاریم. موقعی که ائمه اطهار سفارش کرده اند به مستمندان و درماندگان کمک کنیم، چرا در زمان حضور خود دست افتادگان را نگیریم؟. باید کار خیر انجام دهیم. براساس این تفکر، من بخشی از سرمایه ام را صرف کارهای خیر می کنم.»

● مسیر سبز کرامت

هنگام گفت و گو با «حاج حسین» دو سه بار در اتاق که او در آن مستقر است باز می شود و کسانی از دست اندرکاران برگزاری مراسم می آیند و پیام و پرسش در مورد مراسم دارند.

در این حال صدای مداح از بلندگوی حسینیه، فضای اتاق را دربرمی گیرد.

این شخص خیر در ادامه صحبت های خود گذرا به چند مورد از کارهای نیکش اشاره می کند از جمله احداث حدود پانزده هزار واحد مسکونی ارزان قیمت در تهران، پیشوا، قرچک و شهرری و واگذاری به خانواده های مختلف کم درآمد نیازمند، ساخت تعدادی مکان ویژه برگزاری مراسم دینی به عنوان حسینیه،، مهدیه، حسینیه و زینبیه در مناطق گوناگون و در مناطق مستضعف نشین و یکی هم در منطقه اتوبان محلاتی محل مراسم سوگواری مذکور است. در این مکان کلاس های رایگان قرائت و آموزش و تجوید قرآن برگزار می شود. نوع دیگر نیکوکاری وی، تهیه جهیزیه برای خانواده های بی بضاعت است.

از وی درباره احساس خود نسبت به انجام این گونه کارهای کریمانه و طبعاً شادمانی خانواده های تهیدست و کم درآمد نیازمند به خاطر رفع مشکلات زندگی شان می پرسم. او پس از اندکی مکث می گوید:«هر کس در زندگی راه خودش را می رود.»

سوال دیگری دارم: در هنگام رفع مسایل مردمان درمانده و برخی حتی ناامید، برای آنان که ازناایمنی و دغدغه خاطر به امنیت و آسایش نسبی زندگی رسیده اند و هم آن فرد یا افرادی که شرایط ایجاد آسودگی در زندگی محقر مستمند را فراهم کرده اند، از این فعل و انفعال ها طبیعتاً سرشار از احساسات معنوی و پرشور می شوند.

به عبارت دیگر مثل آن که یک آدم خیر در آخرین لحظه های اجرای حکم اعدام یک محکوم، پا پیش می گذارد و با تقبل پرداخت دیه و رضایت خانواده ذیحق، جان محکوم را نجات می دهد... احساسات پرشکوه طرفین، روحیه هر انسانی را منقلب می کند جواب این شخص نیکوکار به سوالم، اتفاقاً درباره همین مورد محکوم و نجات است.

او این طور می گوید موقعی که پادرمیانی برای بخشش و کسب رضایت برای محکوم به اعدامی هایی شده، بسیار لذت بخش بوده است. «موقعی جوان خانواده ای از دار مجازات رها یافته را می بینم. همین دیدن او سرشار از لذت معنوی است و همینطور هنگامی که پدر و مادر او را می بینم که بسیار خوشحالند، من هم احساس خوشی دارم.»

● آرامش در حضور دیگران

«علی ناصری» پژوهشگر امور اجتماعی درباره احساس افراد نوعدوست و نیکوکار در عمل خیر به مستمندان، می گوید: «موجودی به نام انسان با مصلحت خالق به عنوان اشرف مخلوقات عالم هستی معرفی می شود.

بر این اصل لامتغیر، انسان مسئولیت نوع پروری، توزیع شادمانی و شفقت و همین طور نیک و زشت و خست و عواقب آز در زندگی خود و اجتماع دارد. همه این صفات چنانچه به فعل انجامد، تاثیر بخش ذاتی عمل در حول و اطراف زندگی خود و جماعت دیگر هستند.

ابوعلی سینای حکیم، جمله ای دارد به این مضمون که «معلم نفس خود و شاگرد دوران خویش باش.»

من از این توصیه چنین نتیجه می گیرم انسان چنانچه در امور حیاتی قدری بیشتر تفکر کند و اول و آخر زندگانی را جمع و تفریق کند به این نتیجه می رسد که شاد کردن بینوایان شیرین ترین و انسانی ترین اثر وجود انسان است.

انسان که دست بخشندگی و یاری داشته باشد، حضور خود را در زندگی مفید به خیر می داند. مغرور مادیات نمی شود.

شما از منظر تاریخی هم که به حیات انسان نگاه کنید می بینید آنان که کاری برای آسایش مردم انجام دادند هنوز پس از صدها سال، مردم یاد آنان هستند و کسانی که به نیازمندان به هر نوع و وسیله کمک می کنند، احساس آرامش و آسایش می کنند. آن هایی که از بخشندگی بهره مند می شوند نیز چنین حس و درکی دارند.»

وی می افزاید: «یکی از بارزترین مرام و صفت انسانی مردم ایران، دل رحمی است. همین یک قلم شفقت، واقعاً خیال همدیگرمان را راحت می کند که نیکوکاران دستی بر سر بچه های یتیم می کشند و کورسویی چراغ زندگی مردمانی مستحق و آبرومند را روشنایی می بخشند.»

این محقق می گوید: «در واکاوی اجتماعی، در هر جای شهر و دیارمان مردمان بیداردل را می بینیم. این ها را به نوعی می توان گفت تشنه کمک به محتاجان هستند. در بعد بسیار ساده می بینیم به واسطه آن رقت قلبی حتی برای پرندگان در حاشیه گذرگاه ها و پارک دان تغذیه ای می ریزند و خود بانیان و سایرین از دیدن این صحنه ها احساس خوب و رضایت درونی دارند.»

هیچ رنگی در زندگی انسانی جز با رنگ شادمانی و شعف چهره های غمگینانه همنوعان فرودست و مستمند را رنگ نمی بخشد.

استحکام پایداری جامعه سالم با کاهش دغدغه های کهنه نیازمندان میسر می شود. اعتبار می یابد و سلامت فکر و روان و آرامش و آسایش عمومی با مشارکت نیک اندیشان توانمند در مسیر یاری و کمک ضعیفان تحقق می یابد.

این موقعیت در جامعه ما به لحاظ باورها، اعتقاد به وعده های الهی و همچنین فرهنگ مردم مداری و بخشندگی همواره فراروی افراد قرار دارد. احساس خوش آسایش و آرامش افراد نیازمند و خشنودی باطنی افراد خیر وصف ناپذیر است.

● کمک به نیازمندان واقعی، منع سوءاستفاده ها

یک کارمند بر این نظر است که کمک کردن به افراد و خانواده های نیازمند بهتر است همواره ازطریق مؤسسات و افراد خیر، نیکوکاران شناخته شده همراه با تحقیقات واقعی انجام شود. این امر باعث می شود نظم و روال مطمئن در حمایت از مستمندان حقیقی صورت گیرد و مانع از ترویج تکدی گری افرادی نیازمند نما در خیابان ها و سایر اماکن می شود.

«کاظمی» درباره تأثیر نیکوکاری در جامعه می گوید: «اصولاً هر عمل نیک در خور شأن انسانی روی نظر دیگران اثر می گذارد. کمک به همنوع مستمند در فرهنگ عمومی جامعه تأثیر مثبت دارد که در اسلام هم به این امر تأکید شده است. حتی تأمین قوت و خوراک پرندگان و... که توسط بعضی ازمردم در جاهایی دیده می شود، بر احساس و نظر عابران تأثیر مثبت می گذارد که به نوعی نشان از رأفت و توجه مردم است.»

یک شهروند جوان در گذر از پیاده رو به یک فرد متکدی مقداری پول می دهد. او درمورد این کمک خود می گوید: «صداقت یا شاید فریبکاری شخص متکدی برای من مهم نیست. برای رضای خدا کمک کردم. «سعید یاراحمدی» شغل آزاد، می افزاید: «من از والدینم یاد گرفتم به نیازمند کمک کنم، برادر کوچکم از من. همه ایرانی هستیم و فرهنگ بخشندگی داریم. هرکس به وسع خودش و تا حدی که ممکن باشد به ضعفا کمک می کند و احساس خوب و خوش هم داریم.»

اما «صفایی» بازنشسته یک چاپخانه بر ضرورت برخورد با سوءاستفاده کنندگان از احساسات پاک مردم تأکید می کند. می گوید که چندی پیش حوالی خیابان دردشت در پیاده رو یک فرد نه چندان بزرگسال روبرویش قرار می گیرد و می گوید رفته بوده نشانی خانه یکی از اقوامش را پیدا کند اما موفق نشده است. آن فرد که نشانی مکتوب دردست ندارد اما به سرعت، نام یک خیابان آن منطقه و اسم یک کوچه و حتی شماره ای به عنوان پلاک خانه ای می گوید و دست آخر تصمیم می گیرد به محل و خانه خود برگردد ولی حالا پول بازگشت به خانه را ندارد. این شهروند می گوید که به او کمک کردم اما متأسفانه فرد مدعی همچنان از دیگر رهگذران تقاضای کمک می کرد که در صداقت او شک کردم.

«صفایی» می افزاید: حرکت غیراخلاقی آن شخص سبب می شود به حرف های این قبیل افراد در برخوردهای دیگر اعتنا نمی کنم. اصلاً به نظرم کمک به فقیرنماها در کوچه و بازار صحیح نیست. از این که نیت خیر و حس نوعدوستی بعضاً مورد سوءاستفاده آدم هایی به ظاهر نیازمند، قرار می گیرد، یک تأثیر منفی دوسویه در شخص می گذارد به این صورت: یکی آن که شخص سائل و مسکین نما عادت به تکدی گری می کند و دیگر آن که کمک من نوعی به چنین افراد می تواند حس کمک بینندگان دیگر به این متکدیان را نیز برانگیزاند. اما یاری کردن مردمانی محتاج و آبرومند، به نظرم باید فرهنگ سازی شود و کمک به نیازمند واقعی در هر موقعیت که باشد باید به عنوان یک وظیفه انسانی، عمومی شود.»

«ناصر شورجه» بازنشسته لشگری، همیاری و کمک مردم به مستمندان را یک حرکت مثبت و خوب می خواند که اثر این عمل نیز روی روحیه و فرهنگ مداری بچه ها تأثیر مثبت دارد. او لیکن تأکید می کند کمک به اقشاری نیازمند در چرخه زندگی شان، پنهان باشد، جنبه خودنمایی و کاسب مابانه نباشد ولی جریان نیکوکاری فرهنگ سازی شود تا مردم بدانند کمک به کسانی که مستحق هستند و شناخته می شوند صورت گیرد نه سایرین که وضعیت زندگی شان شناخته نیست. درآن صورت، تکدی گری رواج خواهد یافت.

● اجر معنوی شادمانی درونی

«سرخانی» حسابدار، درباره اثرات همیاری چه به صورت مادی و چه معنوی به نیازمندان معتقد است ضمن آن که نگرانی آنان را از تهیدستی شان برطرف می کند، موجب ازبین بردن فقر و فساد در جامعه هم می شود. درعین حال کمک به محتاجان اجر معنوی دارد.

«حمید خمجانی» دبیر فدراسیون بسکتبال، نیز معتقد است ثواب کمک به همنوع یک عبادت است. در قرآن و روایات اسلامی درخصوص یاوری به نیازمندان تأکید شده است. ازطرف دیگر انجام این کار خیر نیز باعث شادی درونی کمک کنندگان می شود.

«اقدام یاری رساندن به افراد بی بضاعت یک کار خوب و خداپسندانه است.» یک خانم خانه دار لیکن ضمن آن که می گوید این گونه کمک ها در بین مردم نیز تأثیر خوب (مثبت) دارند، تأکید می کند همیاری ها به صورتی باشند که رنگ ریاکاری نداشته اما همگانی باشند.»

● گذشت از تعلقات مادی حرکت در مسیر آرامش

اثرگذاری جنبه های مثبت و منفی رفتار آنان که به همنوعان نیازمند کمک می کنند و آنانی که به دلایلی کمتر به این امور توجه دارند از دیدگاه علم روان شناسی، آیینه تمام قد شفاف بازتاب های درونی برآمده از رفتار انسان است. خلاصه هر یک از این دوگانگی نگرش ها، احساس خوشبختی و دور بودن از نگرانی و ضربه های روانی و سویه دیگر، زیستن در هراس و بهمریختگی تعادل فکری و روحی است. «محمد کیوان زاده» کارشناس ارشد روان شناسی، در این موارد توضیح می دهد: «انسان ها همواره خواهان کمال طلبی هستند. از سوی دیگر گرایش به برانگیختن تحسین دیگران و در حقیقت حس زیبایی خواهی که خوشبختی از جمله آن ها محسوب می شود، دارند. یکی از راه های ارضای این دوجنبه در انسان، احسان و نیکویی کردن به دیگران است. نیکی کردن به همنوع دو بعد جسمی و روحیه انسان را شامل می شود چرا که فرد با گذشتن از تعلقات مادی دنیوی، نخست آن که به چنان آرامشی دست می یابد که خود را از دیگران در این زمینه برتر دانسته و احساس خوشبختی می نماید. در ثانی، دیگران را به سوی خود جذب می کند و باعث می شود تا افراد، فرد خیر را دوست داشته باشند. پس، فرد نیکوکار در درجه نخست با بخشودن بخشی از مال خود در حقیقت، اضطراب و استرس را از خود دور نموده و هیچ گاه نگران از دست دادن مال خود نیست. این اتفاق- باورانه- نشان از گذشت فرد خیر می دهد.»

ادامه صحبت وی درباره کسانی است که کمتر به کمک و یاری همنوعان تهیدست و درمانده توجه دارند. او در این باره می گوید: «در مقابل مردمان نیکوکار، افرادی هستند که نمی خواهند از مال خود چشم پوشی و به دیگران کمک کنند. این قبیل اشخاص در زندگی همواره نگران از دست دادن مال و دارایی بوده و در این زمینه دچار ترس و دلهره می شوند. این در حالی است که افراد مذکور با دیده شک و تردید به دیگران نگاه می کنند و این تصور را دارند که مبادا دیگران چشم طمع به مال شان داشته باشند.» به گفته این کارشناس روان شناسی، خیال نگران چنین مردمی باعث می شود که انسان های دیگر از آنان کناره گیری کرده و آن ها تنها و گوشه گیر می شوند. همین انزوا عامل بروز مشکلات حاد روان تنی برای فرد و افراد مذکور خواهد شد. در عوض، افراد نیکوکار با بخشیدن از مال خود ریشه غرور و خودپسندی را که یکی آفات روان آدمی است را از خود دور می کند. این امر باعث بالا رفتن عزت نفس و در نتیجه، خوشبختی و سرافرازی فرد نکواندیش می شود. علاو بر آن، فرد با این احسان، انسان های نیازمند را به سوی خود جذب می کند و او هیچ گاه دچار تنهایی نمی شود. در نهایت، فرد خیر با بازخوردی که از عمل خود به دست می آورد، نسبت به انجام عمل خود امیدوار شده و می کوشد تا عمل نیک خود را هر چه بیشتر انجام دهد. اوتامادامی که این امر را ادامه می دهد نه تنها سلامت روحی و روانی نسبت به دیگران خواهد داشت بلکه از لحاظ جسمی نیز از آسایش برخوردار می شود. به همین جهت است که در کتاب های- مقدس- آسمانی به خصوص قرآن و همچنین در سیره پیامبران و امامان، بر امر انجام احسان، نیکوکاری و کمک به همنوعان نیازمند، بسیار تأکید شده است.»

● شادمانی التیام زخمه های روان

«آصف صحرایی» بنکدار است. می گوید که خودم را بازنشسته کرده و کلید دکان را به پسرانش داده است. می گوید: «به آنها سفارش کردم همیشه مردم دار باشند و خدا محور. از این بابت خاطرم از آنها جمع است. اما وظیفه ما آدم ها این است که زیاد زیر بار سنگین دنیا نرویم. زحمت به حد نیاز و استراحت برای امانت وجود خود شرط آرامش خاطر است. این تعادل برقرار باشد، فکر آدم آزاد و آرامش می یابد و فرصت دارد به فکر حک و اصلاح زندگی فقرا و برو بچه های بدون سرپرست بیفتد. اما این که فایده کمک ها به نیازمندان و همنوعان در هر کجا، چیست؟... شادی آنان و مرهم نهادن به زخمه های روح و جسمشان است. در تلویزیون هر موقع فیلم و گزارش درباره بچه ها و دخترها و پسرهای نوجوان بی خانمان شده می بینیم. باور کنید از خودم خجالت می کشم. کمک کردن باید به چیزی مثل شریک داشتن یک دانگ از شش دانگ امکانات موجود روزمره زندگی، تعریف و عمل شود. من اگر توانسته باشم به درمانده ای یاری کرده باشم، آن را به بچه هایم و همکاران و آشنایان هم گفته ام. این را از سر غرور مادی نمی گویم. به قصد اشاعه عادت و فرهنگ سازی به قول امروزی ها، می گویم، اعتقاد دارم بچه ها باید از همان زمانی که پول توجیبی از والدین خود می گیرند، یاد بگیرند به همشاگردی که شاید پول کفش و دفتر و کیف ندارد، دوستانه کمک کنند. بزرگترها هم باید یک قلک توی خانه مخصوص ایتام بگذارند. فایده و اثر این گونه کارهای پرثواب، برکت زندگی و عمر و تشویق دور و اطرافیان به نیک خواهی است.

کمک های متداول مردمان بخشنده جهت تأمین معاش همنوعان نیازمند معمولا در هر زمان و یا هرازگاه و عمدتاً پراکنده (خانوادگی و فردی) در طول سال در جامعه ما صورت می گیرد. در همین راستا، توده هایی منسجم و نظام مند متشکل از مردم خیر نیز در ایام خاص و مناسبت ها و یا از طریق جلسات و هیئت های مذهبی از تهیدستان و درماندگان به انحای گوناگون حمایت می کنند. اما جدای از چنین موارد، نهادها و سازمان هایی رسمی و با برنامه ریزی کلاسیک و مدون نیز هستند که افراد وخانواده های تحت پوشش خود را همواره از جنبه های مادی، معنوی و حتی اشتغال و آموزش تحصیلی تأمین می نمایند. از جمله انواع این گونه حمایت ها، رسم فراگیر مردمی در یک مقطع زمانی به مناسبت تجدید سال است.

● کمک های مردمی را ساماند هی کنیم

«کیوان زاده» پژوهشگر و روان شناس، در ادامه نظرات خود، معتقد است در حمایت های کلان نسبت به افراد محتاج استمرار زندگی، می بایست چند فاکتور مدنظر باشد: چگونگی تبلیغات، اعلام نتیجه برگزاری مراسم و توزیع هدایای مردم و تغییر زمان از هفته پایانی سال به اوایل ماه اسفند چرا که با توجه به گستردگی کار در سطح کشور زمان بری رساندن کمک های مردم به دست نیازمندان، تعیین فرصت یک هفته ای، کم است. به نظر می رسد ضرورت دارد در سال های آتی، زمان بیشتر برای توزیع کمک های این امر خیر اعمال شود؛ حداقل دهه اول اسفندماه شود.

نکته دیگر، دیر کرد تبلیغات برای برگزاری مراسم جمع آوری کمک های مردم است. به نحوی که تبلیغات برای یک کار نیک گسترده و اطلاع رسانی همگانی آن نه از طریق رادیو و تلویزیون و نه به وسیله پلاکارد در معابر صورت نگرفته و ظاهراً تا بیست و چهار ساعت پیش از زمان مراسم، این موارد انجام نمی پذیرد. با وجود خلاء تبلیغات در زمان مناسب، من نوعی در یک فرصت کوتاه و با فراوانی کارهای متفرقه و معمول در ماه پایانی سال، چگونه می توانم هدیه ای مناسب تهیه کنم با توجه به بودجه مردم در اسفندماه که به دلیل هزینه های سال نو، عمدتا مصرف می شود و نیز دیر هنگامی- هفته آخر اسفند- برگزاری مراسم، شاید برای خیلی ها چندان توان مالی نماند که در کمک های مردمی، مشارکت کند.»

این پژوهشگر، ادامه صحبت هایش، معطوف به ضلع دیگر ساماندهی کمک های مردمی یعنی اعلام عمومی نتایج میزان و کم و کیف کمک های مردمی به نیازمندان است. وی در این خصوص می گوید: «انتظار است همان طور که در رسانه ها درباره موضوعات و موارد از پیش اعلام شده، اطلاع رسانی ماحصل عملیات صورت داده می شود، درباره رسم کمک های مردمی هم عمل شود یعنی باز خورد نتایج کمک ها برای آگاهی همه مردم به ویژه کسانی که در هر جای جامعه و کشور در این امر خیر شرکت کرده اند، اطلاع رسانی شود. مثلا فلان میزان هدایا و به همان مقدار کمک به دست خانواده های محتاج و ایتام داده شده است. این روش به نوعی توجه به همت، کمک و یاری همه کسانی است که از نحوه توزیع کمک ها با خبر می شوند ضمن آن از نظر روحی و مفید واقع شدن هدایای شان، خرسند خواهند شد.»

حسن آقایی