سوگواری عاشورایی و ضرورتها

در طول تاریخ بشریت اشخاص بزرگی ظهور كرده اند و وقایع بسیار مهمی رخ داده است, اما همه این شخصیتها و رویدادهای بزرگ نتوانسته اند به قلمرو هنر و ادبیات گام بگذارند و یا در آیینه زلال هنر و ادبیات جلوه ای ماندگار داشته باشند

در طول تاریخ بشریت اشخاص بزرگی ظهور كرده اند و وقایع بسیار مهمی رخ داده است، اما همه این شخصیتها و رویدادهای بزرگ نتوانسته اند به قلمرو هنر و ادبیات گام بگذارند و یا در آیینه زلال هنر و ادبیات جلوه ای ماندگار داشته باشند.

به تحقیق می توان گفت، واقعه عاشورا حتی پیش از وقوع گام در عرصه ادبیات نهاد، آنگاه كه حضرت اباعبدا...(ع) در مسیر سفر از مكه به كوفه، با «فرزدق» شاعر بزرگ عرب دیدار می كند و فرزدق با بیانی شاعرانه درباره اوضاع كوفه می گوید: «دلهایشان با تو و شمشیرهایشان علیه توست.»

همچنین در كتابهای مقتل اشعاری منسوب به امام حسین(ع) و یاران آن حضرت ذكر شده است كه بسیار زیبا، حزن انگیز، حماسی و تكان دهنده است. بویژه ارجوزه هایی كه در میدان نبرد خوانده شده و حكایت از استقامت و ایمان والای امام و اصحابش در آن هنگامه دشوار و سرنوشت ساز دارد. به گواه آثار تاریخی و منابع موجود، حضرت امام حسین(ع) در آن روزگار، بی هیچ گونه شك و تردیدی، علاوه بر آراسته بودن به جمیع فضایل و كرامات، فصیح ترین و بلیغ ترین انسانهای آن عصر بوده اند. این واقعیت در خطبه های شورانگیز و انسان ساز آن حضرت به خوبی نمایان است. به همین اعتبار انتظار می رود در مراسم سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) آثار و اشعاری قرائت شود كه مناسب شأن و مرتبه والای آن حضرت باشد.

پس از واقعه جانگداز كربلا، به فاصله ای كوتاه، نخستین مرثیه های عاشورایی در سوگ آن حضرت سروده شد. برخی معتقدند نخستین سروده ها به شاعرانی همچون عقبهٔ بن عمر و السهمی و یا سلیمان بن تئه عدوی تیمی متعلق بوده و برخی همچون ابوالفرج در «آغانی» ذكر كرده اند كه نخستین مرثیه را رباب همسر امام حسین(ع) در مجلس ابن زیاد سروده است. نكته قابل تأمل در این اشعار این است كه با وجود آنكه به زمان واقعه جانسوز عاشورا بسیار نزدیك است، اما سراینده هیچ گاه نسبت به عظمت واقعه و مقام ارجمند حضرت خامس آل عبا(ع) غفلت نورزیده و روح بزرگ حماسه آن قیام با شكوه نادیده انگاشته نشده است.

پس از بازگشت اهل بیت مكرم امام حسین(ع) از شام به مدینه، خاندان پاك وحی(ع) با دعوت از شاعران متعهد، كوشیدند تا پیام سرخ نهضت عاشورا را با زیباترین شیوه ممكن كه استفاده از زبان سحرانگیز شعر است زنده نگه داشته و این پیام آسمانی را به نسلها و عصرهای آینده برسانند و همواره با حمایت و ترغیب شاعران در این زمینه، امكان ظهور آثار ارزنده و تازه ای را فراهم آوردند، تا جایی كه این آثار هراس خلفای بنی امیه و بنی عباس را برانگیخت و موجب شد تا سرودن شعر عاشورایی جرمی بزرگ و نابخشودنی به شمار آید و بسیاری از شاعران مورد شكنجه، آزار و زندان قرار گیرند و یا حتی در این راه به شهادت برسند.

در ایران نیز از آنجا كه سلاطین همیشه نسبت به روح حماسی و ستم ستیزی قیام امام حسین(ع) احساس خطر می كرده اند، كوشش نموده اند تا شاعران را فقط به سمت بیان گوشه هایی از واقعه كربلا سوق دهند و از امام حسین(ع) سیمایی دیگرگون بیافرینند. لذا بتدریج در كنار آثار ارزنده، آثاری نیز ارایه شد كه نه تنها در شأن آن حضرت نبود، بلكه در این آثار تحریفهایی نیز روی داده بود كه جای تأسف بسیار داشت.

متأسفانه این روند در روزگار ما نیز ادامه دارد و هنوز در زمینه تحریف شناسی و مقابله با انحرافهایی كه به وقوع پیوسته، گام اساسی و قابل ذكری برداشته نشده است. با وجود تحول و جهش چشمگیری كه پس از پیروزی انقلاب در عرصه شعر عاشورایی به وقوع پیوسته و خلق آثار بسیار غنی، هنوز هم در ایام محرم شاهد قرائت برخی نوحه ها هستیم كه دارای انحراف است...

در شرایط فعلی، رسانه های گروهی می توانند با آگاهی بخشیدن به عموم و روشنگری در این زمینه و نیز انتشار اشعار مناسب، امكان آشنایی افزونتر مردم و هیأتهای عزاداری را از آثار در خور تأمل تری مهیا كنند. گردآوری و چاپ اشعار ارزنده به صورت كتاب و در اختیار قرار دادن آن به هیأتهای عزاداری نیز حركت دیگری است كه نباید درباره آن كوتاهی كرد.

یكی از نكاتی كه این روزها شكل بسیار نگرانكننده ای پیدا كرده است، خواندن اشعار با سبك آهنگهای غربی توسط برخی مداحان است كه هیچ گونه تناسب و تجانسی با مجالس سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) ندارد و جای دریغ بسیار دارد كه چنین اجراهایی تكثیر و در میان جوانان توزیع می شود.

چنین اجراهای سبكی در شأن مراسم محرم نیست و اصولاً كسانی كه به چنین سبكهایی روی می آورند، یا به اشتباه افتاده اند و از آن وقار و سنگینی كه لازمه چنین كارهایی است غافلند و یا اینكه اهداف دیگری را دنبال می كنند و عزاداری، بهانه ای است برای خودنمایی های آنان.

كامران شرفشاهی