تاثیر آسیب های مغزی و نخاعی بر رفتار جنسی

سلامت جنسی در مبتلایان به ناتوانی های جسمی و ذهنی

جنسیت،‌ تمایل‌های جنسی و‌ سلامت جنسی واژه‌هایی با معانی گسترده هستند که چیزی بیش از مولفه‌های جنسی اولیه یا ویژگی‌های جنسی انسانی را دربرمی‌گیرند...

این اصطلاحات شامل تصویر فرد از بدن، هویت جنسی، احساس‌ها و هیجان‌ها، ‌باورهای جنسی، ‌ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خود است برای عشق، دوستی و رفتار‌های اجتماعی به مثابه بیان فیزیکی عشق یا رفتارجنسی. جنسیت یک فرد تحت‌تاثیر مولفه‌های اخلاقی، فرهنگی، معنوی و قانونی است. به علاوه سلامت جنسی افراد می‌تواند به شکل گسترده‌ای تحت‌تاثیر ناتوانی‌های جسمی، ‌هیجانی، عاطفی و ذهنی باشد.

مسایل جنسی بخشی از زندگی ما را تشکیل می‌دهند و باید اعتراف کنیم که بخش مهمی نیز هستند و البته همیشه نیز موضوع چالش‌برانگیزی در زندگی بشر بوده و خواهند بود. مانند سایر مسایل زندگی، ما باید آموزش‌های لازم را برای داشتن رفتار جنسی مناسب نیز داشته باشیم و البته زمانی که به دلیل ناتوانی رفتار جنسی ما دستخوش بدکارکردی می‌شود، ‌این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین باید مهارت‌های لازم را کسب کرده و البته قبل از آن باید دانش جنسی خود را در این زمینه افزایش دهیم. به‌رغم اینکه فعالیت و رفتار جنسی افراد دارای ناتوانی (ذهنی، جسمی) در چند دهه اخیر مورد مطالعه قرار گرفته، با این وجود، به ندرت به شکل مناسبی مطالعه شده‌اند و به همان میزان، به ندرت نتایج عملی برای کمک به این افراد را ارایه داده‌اند. علت این امر شاید وجود نگرش‌های اجتماعی خاصی باشد که نسبت به این افراد وجود دارد. برای مثال، گفته‌ می‌شود از آنجا که این افراد به دلیل ناتوانی خود نمی‌توانند فعالیت جنسی داشته باشند، بنابراین انسان‌های کاملی نیستند اما واقعیت در این مورد چیز دیگری است.

● فعالیت جنسی طبیعی یعنی چه؟

فعالیت جنسی به عنوان مجموعه پیچیده‌ای از رفتارها شامل فعالیت جسمی است که تقریبا تمام بدن ما را درگیر می‌کند.‌ به علاوه فرآیندهای شناختی، توانایی‌ها و مهارت‌های حسی و حرکتی و هماهنگی‌های جسمانی ذهنی ما نیز درگیر این فعالیت جنسی می‌شوند از همان ابتدا تا انتها. بنابراین هرگونه آسیب فیزیکی، شناختی و هیجانی می‌تواند به ناتوانی در فرد منجر شده و فعالیت جنسی‌اش را تحت تاثیر قرار دهد. از جمله آسیب‌های جسمی می‌توان به آسیب‌های مغزی، ‌نخاعی و صرع اشاره کرد که باعث تضعیف ماهیچه‌ها، کاهش آستانه تحمل، ‌کاهش دامنه هیجان‌ها و احساس‌ها و دردهای کمر می‌شود. از جمله ناتوانایی‌های شناختی و رشدی‌ می‌توان به کاهش دامنه توجه، فراموشی، ‌عقب‌ماندگی ذهنی و افسردگی اشاره کرد. این مسایل روی توانایی فرد برای برقراری رابطه عاطفی مناسب و در نتیجه شکل‌گیری فعالیت جنسی مناسب با همسر تاثیر منفی می‌گذارند و در نهایت اینکه، آسیب‌های شناختی‌، فیزیکی و ذهنی باعث آسیب دیدن تصویر فرد از خود و شکل‌گیری خودپنداره منفی می‌شود. این خودپنداره منفی به کاهش اعتمادبه‌نفس در افراد منجر شده و این مساله باعث کاهش میل جنسی، شکل‌گیری باورهای بدکارکردی جنسی در افراد، ‌کاهش توانایی شکل دادن به یک رابطه جنسی و حفظ و نگهداری آن می‌شود. تمام این مسایل در کنار نگرش‌های اجتماعی خاصی که در این زمینه وجود دارد، باعث شده که نه فقط افراد دارای ناتوانی،‌ بلکه افراد دیگر نیز نگرانی‌های متعددی در مورد مسایلی نظیر اینکه رفتار جنسی طبیعی کدام است، جنبه‌های طبیعی جذابیت‌های جنسی کدام هستند، میزان طبیعی فعالیت جنسی چیست؛‌ داشته باشند. این موضوع بسیار کمک‌کننده خواهد بود که به افراد دارای ناتوانی اطمینان داده شود که اصطلاح طبیعی، طیف وسیعی از رفتارهای جنسی؛ از میل جنسی گرفته تا رفتارهای مربوط به آمیزش جنسی را دربرمی‌گیرد. سلامت جنسی و رفتار جنسی طبیعی یک مساله کلی و منطبق با ویژگی‌های همه افراد نیست که بخواهیم آن را به تمام افراد تعمیم دهیم.

● تاثیر آسیب‌های عصبی- ‌نخاعی بر فعالیت جنسی

کارکرد و بدکارکردی جنسی مرتبط با آسیب‌های عصبی‌ـ نخاعی به شدت آسیب بستگی دارد. این‌گونه آسیب‌ها ممکن است در مردان باعث ایجاد مشکل‌های مرتبط با نعوظ و در زنان ایجاد مشکل‌های مرتبط با روان‌سازی (نرم کردن) مهبلی از طریق ترشح‌های مهبلی شود. بسیاری از مردانی که از این اختلال‌ها رنج می‌برند در ایجاد، ‌حفظ و نگهداری نعوظ دچار مشکل شده و مشکل‌های مرتبط با ارگاسم پیدا خواهند کرد. در مورد زنان نیز کاهش ترشح‌های مهبلی باعث خشکی واژن و درنتیجه احتمال مقاربت دردناک شده و رسیدن به ارگاسم را دچار مشکل می‌کند. معمولا توصیه می‌شود مردانی که چنین مشکل‌هایی دارند بیشتر از سایر روش‌ها برای ارضای همسر خود استفاده کنند.

● تاثیر آسیب‌های مغزی بر فعالیت جنسی

افرادی که آسیب و ضربه به سر را در حوادث خاصی تجربه می‌کنند و زنده ‌می‌مانند، اغلب نگرانی‌هایی درباره وضعیت ظاهری خود و تاثیر آن روی همسر‌شان دارند. این آسیب‌ها معمولا علایمی نظیر کاهش آب‌دهان و خشکی بخشی از دهان را به دنبال دارند. این مساله روی فعالیت پیشنوازی آنها تاثیر‌ منفی دارد. این افراد اغلب دارای نگرانی‌هایی در مورد فعالیت جنسی خود هستند. برخی داروهای مصرفی برای رفع این مشکل‌ها و مشکل‌های هیجانی خاصی که در اثر ضربه به سر ایجاد شده‌اند نظیر افسردگی، باعث کاهش میل جنسی در این افراد می‌شود. برخی مطالعه‌ها نشان داده‌ است که افراد دارای آسیب مغزی فعالیت جنسی بسیار کمتری دارند که روی روابط عاطفی آنها تاثیر‌های منفی داشته ‌است.

● تاثیر اختلال‌های عصبی‌ـ‌ عضلانی بر فعالیت جنسی

این‌گونه اختلا‌ل‌ها نظیر پلاسیدگی عضلانی می‌تواند به ایجاد مشکل‌‌هایی در رشد اندام‌های جنسی در افراد منجر شود. هرگونه نقص در رشد و شکل‌گیری اندام‌های جنسی، فعالیت جنسی در سنین بالاتر را تحت‌تاثیر ‌قرار می‌دهد. در سنین پایین‌تر نیز ممکن است باعث مسایلی در هویت‌جنسی افراد شود. افرادی که از این اختلال‌ها رنج می‌برند،‌ چنانچه اندام‌های جنسی‌شان به طور مناسب شکل‌ نگیرند، مشکل‌هایی را در برانگیختگی، نعوظ و ارگاسم خواهند داشت. سن افراد نیز در زمان آسیب، در شکل‌گیری نوع اختلال تاثیرگذار است. افرادی که از همان زمان کودکی دچار این اختلال‌ها می‌شوند، هرگز استقلال و رشد جسمی مناسبی در اندام‌ها نخواهند داشت و درنتیجه عملکرد جنسی مناسبی نیز نخواهند داشت و حتی ممکن است اصلا آمیزش جنسی را تجربه نکنند. این عدم بیان جنسی ممکن است اختلال‌هایی در جریان اجتماعی شدن برای این افراد ایجاد کند. والدین چنین افرادی ممکن است هرگز شاهد رشد و بلوغ جنسی فرزندان خود نباشند.

● تاثیر ناتوانایی‌های ذهنی بر

فعالیت جنسیآسیب‌های ذهنی شناختی، مانعی بر سر راه درگیرشدن فرد در فعالیت جنسی نیستند. زیرا عموما کارکرد فیزیولوژیک اندام‌های جنسی آنان طبیعی است. مساله اصلی در مورد این افراد آموزش جنبه‌های غیرفیزیولوژیک مسایل جنسی نظیر داشتن رابطه جنسی ایمن، مقدمات داشتن یک رابطه جنسی که عموما با بیان جمله‌های عاشقانه،‌ نوازش‌های اولیه،‌ افزایش دانش و آگاهی در زمینه مسایل جنسی و درک روابط عاطفی به منظور ایجاد روابط عاطفی با شریک جنسی است. البته باید اذعان داشت ناتوانی‌های شناختی و ذهنی در درجاتی ممکن است مشکل‌هایی را در زمینه فعالیت جنسی ایجاد کند. برای مثال افرادی که دارای عقب‌ماندگی‌های ذهنی شدید هستند واقعا از برقراری رابطه عاطفی گرفته تا داشتن روابط جنسی طبیعی دارای مشکل‌های متعددی هستند و در مواردی حتی نمی‌توانند روابطی را ایجاد کنند. به علاوه خطر سوء‌استفاده‌های جنسی برای این افراد، مخصوصا اگر مراقبانی نداشته باشند، وجود دارد. عمدتا مشکل‌های افراد دارای ناتوانایی‌های شناختی در مراحل آغازین روابط عاطفی است.

این افراد ممکن است درک درستی از هویت جنسی خود نداشته باشند، جهت‌گیری‌های جنسی آنان ممکن است بی‌تناسب باشد، ‌درک درستی از دنیای ذهن طرف مقابل نداشته باشند و نتوانند روابط عاطفی اولیه را به شکل مناسبی برقرارکنند. به علاوه ممکن است درمورد روابط جنسی ایمن، شیوه‌های مختلف روابط جنسی و راه‌های پیشگیری از بارداری، استفاده از ابزارهای مناسب برای داشتن روابط جنسی لذت‌بخش و داشتن دانش جنسی مناسب در مورد خود و همسر اطلاعاتی نداشته باشند. بنابراین در این مورد تمرکز اصلی روی این مسایل خواهد بود.

دکتر غلامحسین قائدی

روان‌پزشک کلینیک سلامت خانواده و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد