فرصت هایی دوباره برای زنان

لباسها روی بند رخت آویزانند و ظرفهای نشسته از توی ظرفشویی چشمك می زنند, جاروی اتاقها كه تمام شود, گردگیری مانده است هنوز نظافت آشپزخانه تمام نشده, دوباره همه چیز به شكل قبل بر می گردد پختن غذای ظهر, مسبب این فاجعه است پاشیدن ذره های روغن روی اجاق گاز همراه با غلغل اجتناب ناپذیر آب خورش محتوی زردچوبه و رب همه اینها یعنی انجام دادن پی در پی كاری كه هیچ وقت تمامی ندارد

یك مركز دولتی چند سال قبل از مردم تهران در زمینه« استقبال از مشاركت اقتصادی و اجتماعی زنان» نظرسنجی كرد. نتیجه این بود پاسخگویان در میان« الگوی انتظارات جامعه از زنان»مهمترین وظیفه زن را خانه داری دانسته و معتقد بودند زنان به دلیل ویژگی های خاص و مشكلاتی كه دارند، مثلاً برای منصب وزارت مناسب نیستند. در این بین مردان بیش از همه با وزیر شدن زنان مخالفت كرده بودند. براساس این طرز تلقی بدیهی است كه زنان به مشاغلی گرایش پیدا كنند كه به افق انتظار جامعه از آنها، خدشه ای وارد نكند. در واقع آنها باید شغلی بیابندكه علاوه بر كسب درآمد برای خانواده، شرایطی را فراهم بیاورد كه بتوانند به وظیفه اصلی شان از دیدگاه جامعه یعنی «خانه داری» هم بپردازند.

در چنین فضا و طرز تلقی ای از حد مشاركت اقتصادی - اجتماعی زنان قرار است دولت به گونه ای به آرمان سوم توسعه هزاره «توانمندسازی زنان و برابری جنسیتی» بپردازد كه در سال ۲۰۱۵ كه زمان موعود برای ارائه گزارش عملكرد دولتها درباره این آرمان فرا می رسد، حرفی برای گفتن داشته باشد.یك كارشناس ارشد سازمان مدیریت و برنامه ریزی «آرمان سوم توسعه هزاره را كاملاً منطبق بر برنامه عمل اجلاس جمعیت و توسعه قاهره می داند كه بر مبنای آن هدف از برابری وعدالت جنسیتی و توانمندسازی زنان، ارتقای وضعیت زنان و دختران و افزایش مسؤولیت پذیری و مشاركت مردان در این راستا است. به این معنا كه زنان بتوانند به تمام قابلیت های خود در همه جنبه های زندگی (سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی) دست پیدا كنند».

این آرزو دستكم در ایران تا چه حد قابل دستیابی است؟!

مهرانگیز، شغل دارد. شغلی كه فكر می كند در آن پیشرفتی نداشته و در طول ۱۵ سال در جا زده است. نه این كه خودش بخواهد. اما باید ونبایدها ، مردهایی كه همیشه جلوتر از او توی صف ایستاده اند. وجود مدیرانی كه قایل بودن به حداقل پیشرفت و مشاركت زنان، از سالها پیش از دوران كودكی ومطالب كتابهای درسی و آموزش های خانوادگی در ذهن آنها رسوب كرده، این امكان را از او گرفته است.

اما زندگی آنقدر دریچه های گشوده نشده و روزنه های امیدوار كننده دارد كه مهرانگیز و زنان نظیر او را به این فكر بیندازد كه شاید سهم زنان نسل فردا از مشاركت های اجتماعی و اقتصادی بیشتر از آنچه باشد كه امروز آنها در اختیار دارند.در حالی كه در هیچ یك از قوانین كشور به صراحت مانعی برای اشتغال زنان ذكر نشده است، وضع مقرراتی كه قدرت زنان را در كسب درآمد در ورای مشاغل سنتی افزایش داده به خودكفایی رسانده و زمینه دسترسی زنان و مردان به طور مساوی به بازار كار و نظام تأمین اجتماعی را مهیا كند از هدفهای مستتر در آرمان سوم توسعه هزاره مبنی بر توانمندسازی زنان است، كه به عهده دولتها گذاشته شده است. از دیگر وظایف محول شده به دولتها و كارفرمایان بر مبنای برنامه عمل اجلاس توسعه قاهره وهزاره، از بین بردن تبعیض برحسب جنسیت در استخدام، دستمزد، منافع، آموزش و تأمین شغلی با توجه از میان برداشتن اختلاف درآمد براساس جنسیت است.گزارش منتشره از اقدامات اجرایی دولت در این زمینه نشان می دهد نرخ مشاركت اقتصادی در سال ۸۲ به ۱۴‎/۸۳ رسیده در حالی كه این رقم در سال ۷۰ ، ۸‎/۷ درصد بوده و طبق پیش بینی بانك جهانی تا سال ۸۸ به ۲۵ درصد افزایش پیدا خواهدكرد. بخش قابل توجهی از زنان ۱۰ ساله و بالاتر كشور در زمره جمعیت غیرفعال از نظر اقتصادی وخانه داری محسوب می شوند.اما تعداد این بخش از زنان در فاصله سال های ۷۰ تا ۸۰ رشد نزولی داشته كه در افزایش نرخ مشاركت اقتصادی زنان تأثیر به سزایی گذاشته است. كارشناس ارشد سازمان مدیریت و برنامه ریزی، افزایش سطح تحصیلی زنان، بالا رفتن میانگین سن ازدواج، تغییر نگرشها، هزینه و فرصت ناشی از اشتغال وتعداد فرزندان را در این زمینه مؤثر می داند و می گوید: «تقویت تشكل های اقتصادی زنان روستایی با ایجاد ۱۲ صندوق اعتباری خرد و ۱۴۰ تعاونی و توسعه ۵۰ تعاونی زنان روستایی موجود، اجرای طرح صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی از سال ۷۹ به منظور فقر زدایی، رفع محرومیت از زنان روستایی و سهولت دسترسی آنها به منابع اعتباری و ایجاد ۸۸۴ فرصت شغلی در سالهای ۸۱ و ۸۲ برای زنان از طریق همكاری با سازمانهای غیردولتی از جمله اقدامات اجرایی دولت برای افزایش میزان اشتغال زنان ومشاركت اقتصادی آنها است».خواب می دید. خواب روشنی از چند سال قبل با همه جزییاتش . وقتی بود كه در كلاس پنجم دبستان درس می خواند.روپوش آبی با یقه ساتن سفید می پوشید و هر روز به شوق درسی تازه راهی مدرسه می شد. در هوای مدرسه پرواز می كرد و ریه هایش پر می شد از بوی كتابهای درسی و پاك كن و مدادرنگی ها با انتظاری كه داشت برای ادامه تحصیلات و یافتن شغلی مناسب. حالا درنقطه ای بی بازگشت ایستاده و در بیداری به تحصیلاتی كه ادامه پیدا نكرد و موقعیت شغلی ای كه هرگز از آن او نشد، فكر می كند.به عقیده معصومه راغبی مدیر انجمن تنظیم خانواده ایران علل اصلی عقب ماندن برنامه های آموزشی زنان به نسبت مردان در كشور در فقدان امكانات خانوادگی، نبود سیاستهای مناسب تحصیلی و شغلی در مناطق مختلف، فقدان نگرش مثبت جنسیتی در مردان و در نتیجه توجه نداشتن به كیفیت آموزش و بویژه آموزش جنسیتی در نظام آموزشی و رسانه ها است. او می گوید: «آموزش و دسترسی به موقعیت تحصیلی مناسب از جمله مواردی است كه توجه به اجرای برنامه هایی در ارتباط با آن به بهبود وضعیت زنان و توانمندسازی آنها در چهارچوب برنامه عمل اجلاس قاهره وتوسعه هزاره خواهد شد. چرا كه از جمله وظایف دولتها در این ارتباط، حصول اطمینان از این نكته است كه تمام زنان وهمچنین مردان از تحصیلاتی برخوردار باشند كه بتواند نیازهای اصلی انسانی آنها را برآورده و رسیدن به حقوق انسانی شان را تضمین كند».در گزارش ارائه شده از سوی كارشناسان سازمان مدیریت و برنامه ریزی از اهداف توسعه هزاره كشور، ریشه كنی نابرابری جنسیتی در آموزش های ابتدایی ومتوسطه تا سال ۸۴ و در همه سطوح تحصیلی تا سال ۱۳۹۴ یكی از هدفهای اصلی فعالیت های دولت در ارتباط با آرمان سوم توسعه هزاره دانسته شده است. برمبنای این گزارش نسبت دانش آموزان دختر به پسر در تحصیلات ابتدایی، متوسطه و عالی از ۷۹‎/۲ درصد در سال ۶۹ به ۹۳‎/۱ درصد در سال ۸۱ افزایش یافته است. همچنین نسبت دانش آموزان دختر به پسر در آموزش عالی از ۳۷‎/۴ درصد در سال ۶۹ به ۱۱۰‎/۵ درصد در سال ۸۱ رسیده است.آمارها همچنین از رشد ۹‎/۱ درصدی نسبت زنان با سواد به مردان ۱۵ تا ۲۴ ساله خبر می دهند. طوری كه از ۸۷‎/۹ درصد در سال ۶۹ به ۹۷ درصد درسال ۸۱ رسیده و نشان می دهد كه سیاستهای آموزشی مناسب دولت، دست یافتن به هدف پركردن سیاستهای آموزشی مناسب دولت، دست یافتن به هدف پركردن شكاف جنسیتی در همه سطوح تحصیلی تا سال ۱۳۹۴ را آسان خواهد كرد.

مشاركت زنان در فعالیت و تصمیم گیری های سیاسی از جمله دیگر شاخص هایی كه اقدامات اجرایی دولت را برای تقویت وعملی تر ساختن آن می طلبد تا در سال ۲۰۱۵ به هنگام ارائه گزارش عملكردها و فعالیتها، در سازمان ملل، ایران وضعیت قابل قبولی داشته باشد.

اما موضوع مشاركت زنان در فعالیت های سیاسی ، همیشه در كشور با چالش های فراوانی مواجه بوده. آخرین آمارها در سال ۸۳ بیانگر تأسیس یا در شرف تأسیس بودن حدود ۲۵ تشكل سیاسی واحزاب زنان است. همچنین در دوره های اول تا سوم مجلس ۴الی پنج زن به مجلس راه پیداكردند. (۱‎/۵ درصد تعداد كل نمایندگان) این رقم در دوره چهارم به ۳‎/۳ درصد رسید. در پنجمین دوره مجلس، تعداد زنان داوطلب نمایندگی با ۳۰۵ درصد افزایش به ۳۵۱ نفر رسید كه سهم زنان از كرسی های مجلس ۵‎/۶ درصد از كل منتخبان شد. در حالی كه تعداد داوطلبین زن در دوره ششم با افزایش به دوره قبل به ۵۰۴ بالغ شد. هم در دوره ششم و هم در دوره هفتم، درصد منتخبان زن با كاهش مواجه شد. از همین رو معصومه راغبی مسؤول انجمن تنظیم خانواده ایران اعتقاد داردكه «ما نیاز به توسعه پایدار داریم. توسعه ای كه در همه اركان جامعه و به طور مستمر و ادامه دار اتفاق بیفتد».نتایج به دست آمده از اقدامات ارتقای مشاركت اجتماعی - فرهنگی زنان در طی سالهای ۷۶ تا ۸۲ نیز نشان می دهد كه بیش از ۴۸۰ سازمان غیردولتی زنان فعال در زمینه مسائل اجتماعی - فرهنگی تأسیس شده است كه رشدی معادل ۷۷۳ درصدی را نشان می دهد. تاكنون ۱۰ سازمان غیردولتی زنان موفق به كسب مقام مشورتی شورای اقتصادی - اجتماعی سازمان ملل شده اند. صدور ۵۹مجوز نشریه به زنان در بین ۷۸۷ مجوز صادر شده، رشد تعداد ناشرین زن را ۵۶درصدی و رشد تعداد زنان مؤلف را ۲۷۰درصدی نشان می دهد. تعداد زنان مدیر جراید رشد ۵۰درصدی و خبرنگاران زن فعال رشد ۲۰درصدی داشته است. و صدور ۴۸۴مجوز از بین حدود ۲۹۰۰ مجوز مؤسسه های فرهنگی هنری بخش خصوصی ازسوی وزارت ارشاد به زنان از دیگر نكات قابل توجه در پرونده دولت برای ارتقای مشاركت اجتماعی و فرهنگی زنان است. براین اساس تعداد زنان مربی ورزش از ۱۱۲۴۸ نفر به ۲۶۱۰۱ نفر و اماكن ورزشی زنان نیز از ۱۱۳۸ به ۱۳۱۵ رسیده است. تعداد زنان قهرمان ایرانی در رقابت های آسیایی و بین المللی رشدی از یك نفر به ۱۴ نفر را نشان می دهد.به زعم كارشناسان افزایش سواد دختران، فراهم كردن امكانات رفاهی برای آنان و بهبود شرایط اشتغال در مجموع كشور در مسیر دستیابی به آرمان سوم اجلاس توسعه هزاره قرار خواهد داد. اما چالش ها و مشكلات همچنان وجود دارند. نگرش مردان به زنان از یك سو و نگرش زنان به تواناییهای خود وانتظاراتشان از سوی دیگر باعث شده كه رعایت حقوق انسانی در همه ابعاد برای تحقق برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان به صورت كامل صورت نگیرد. بویژه در مناطق محروم و دور افتاده بسیاری از تبعیض های جنسیتی در سطح خانواده میان دختران و پسران هنوز وجود دارد.در واقع پدیده فرهنگی ریشه دار تبعیض علیه زنان را دربرخی مناطق روستایی وچه بسا شهری به سادگی نمی توان از بین برد.هزاره سوم با ادعاهای بسیار آغاز شد. اما باید دید باز هم آنچه به دست می آید تكرار گذشته خواهد بود یا اجلاس توسعه هزاره می تواند موجب رهایی از این تكرارها و پشت سرگذاشتن «گذشته» شود تا سرانجام بسیاری از كشورهای در حال توسعه به «توسعه پایدار» دست بیابند.

فاطمه امیری