فیلمساز آسیایی بی ادعا

درباره آنگ لی کارگردان مشهور چینی تایوانی که فیلم «زندگی پی» از وی در فهرست پرفروش هاست

فیلمسازان آسیای شرقی با بهره‌گیری از هنرهای رزمی موفق شدند اکشن‌هایی بسازند که برای مخاطبان آن سوی قاره آسیا هم جذاب و هم نو و بدیع باشد. جان وو، فیلمساز هنگ‌کنگ یکی از نخستین کسانی بود که به آمریکا رفت و به شیوه خودش اما با استفاده از عوامل هالیوودی دست به تولید فیلم زد. از آن طرف ژانگ ییمو چینی را داشتیم که توانست سینمای چین را دوباره احیا کند

سینمای آسیا مدتی است که توانسته نظر جهانیان را به خودش جلب کند. اگر فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های خارجی موفق ظاهر شدند، فیلم‌هایی از کشورهای هنگ‌کنگ، کره و چین توانستند موفقیت تجاری را به صورت گسترده در سینماهای جهان تجربه کنند. این فیلمسازان با بهره‌گیری از هنرهای رزمی موفق شدند اکشن‌هایی بسازند که برای مخاطبان آن سوی قاره آسیا هم جذاب و هم نو و بدیع باشد. جان وو، فیلمساز هنگ‌کنگی یکی از نخستین کسانی بود که به آمریکا رفت و به شیوه خودش اما با استفاده از عوامل هالیوودی دست به تولید فیلم زد. از آن طرف ژانگ ییمو چینی را داشتیم که توانست سینمای چین را دوباره احیا کند.

ییمو از افسانه‌ها و سنت‌های چینی به همراه ورزش‌های رزمی استفاده کرد و فیلم‌های جذابی چون «قهرمان» را خلق کرد که هم در گیشه موفق بود و هم تحسین منتقدان را برانگیخت. یکی دیگر از این فیلمسازان بزرگ آسیا که توانسته جای پایش را در سینمای جهان محکم کند، آنگ لی فیلمساز تایوانی است. چهار،پنج فیلم اولش آثار مطرحی نبودند اما ناگهان با ساخت «ببر غران، اژدهای پنهان» تبدیل به نامی شناخته شده در سرتاسر جهان شد. از آن زمان تاکنون چرخه موفقیت‌هایش متوقف نشده است. اخیرا هم که فیلم «زندگی پی» از وی در سینماهای جهان اکران شده که در جدول فیلم‌های پرفروش اکران جزو پنج تای اول است و جدا از آن منتقدان فیلم را بسیار تحسین‌ کرده‌اند و گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که فیلم در اسکار هم در چند رشته مهم و اصلی نامزد خواهد شد.

چیزی حدود ۱۵ سال قبل آنگ لی در نیویورک ناامید و ورشکسته بود اما حالا نام اولین فیلمساز چینی را با خود یدک می‌کشد که توانسته جایزه اسکار را نصیب خودش کند. این فیلمساز ۵۷ ساله بی‌تردید مهم‌ترین شمایل فیلمسازان نسل خودش است که از آسیا آمده‌اند. آنگ لی در تایوان به دنیا آمد ولی مدتی طولانی است که در آمریکا اقامت دارد. او در کمتر از یک دهه آثاری ساخت که ساختار منحصربه‌فرد آنها او را در صف اول فیلمسازان منتقد قرار دادند. فیلم «دسته گل عروسی» که وی ساخت یکی از کم‌بودجه‌ترین فیلم‌های دهه ۹۰ سینمای هالیوود است که سود خیلی خوبی داشت. «حس و حساسیت» موفق شد نامزد ۷ جایزه اسکار شود و البته هالیوود آنقدر باهوش بود که بفهمد این مرد می‌تواند اولین فیلمساز چینی‌زبانی باشد که جایزه اسکار بهترین کارگردانی را دریافت می‌کند. نکته منحصربه‌فرد آنگ لی این است که برخلاف بسیاری از فیلمسازان آسیایی که جذب هالیوود شده‌اند، از بودجه‌های کلان برای ساخت فیلم‌هایش حذر می‌کند. از آن طرف هم با وونگ کاروای متفاوت است که همیشه عینک آفتابی به چشم دارد و فیلمساز روشنفکر آسیایی در دل غرب است. آنگ لی همیشه مرتب و ساده است. هیچ‌وقت صدایش را بلند نمی‌کند حتی سر صحنه فیلمبرداری.

از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد موفقیت‌هایش در هالیوود هم او را چندان مجذوب نکرده آنچنان که مثل جان وو در مجامع عمومی جلوی طرفدارانش معذب به‌نظر برسد. لی با احساسات واقعی در این‌باره می‌گوید: «من برای جان وو خیلی متاسفم. من خوشحال بودم که او فیلمی مانند «تغییر چهره» را ساخت ولی فکر می‌کنم او از ساختن آن فیلم پرهزینه«ماموریت غیرممکن۲» خیلی رضایت نداشت. البته باز هم خوب است که فیلمش توانست به فروش فوق‌العاده‌ای دست پیدا کند.»

تریلرهای آنگ لی پر از خون و آتش است. در اصل پایه‌های فیلم‌هایش شبیه همان چیزی است که در سینمای هنگ‌کنگ وجود دارد اما لی توانسته سطح آنها را ارتقا بدهد.برخلاف استودیوهای هالیوودی که همه دیالوگ‌ها و همه لحظات فیلم‌هایشان را کاملا تحت کنترل دارند، لی دائما با عواملش در حال مذاکره است و سر صحنه فیلم خیلی پذیرا ظاهر می‌شود. بیشتر شبیه فیلمسازان مستقل نیویورکی است. اما خودش هم هیچ عقیده‌ای ندارد که چطور به این شیوه شرقی و بدون قید و بندهای سفت و سخت می‌تواند فیلم‌هایش را در هالیوود بسازد و مخاطبانش را پیدا کند. آنگ لی می‌گوید: «گمان می‌کنم پای یک‌جور انرژی در میان باشد. در دنیایی زندگی می‌کنیم که همه چیز در حال چرخش است. من فکر می‌کنم که این نسل جدید فیلمسازان، فرق نمی‌کند که هر کدام‌مان از کجا آمده باشیم، یک پیش‌زمینه فرهنگی مشترک داریم. البته ما با ملودرام‌های چینی بزرگ شده‌ایم اما به واسطه تحصیلات‌مان یا چیزهای دیگر علایق و سلایق مشترکی پیدا کرده‌ایم. حالا در فضای پرفراز و نشیب فیلمسازی که البته بیشتر نشیب دارد، هیچ‌کس نمی‌داند که دقیقا باید چه کاری انجام دهد. در نتیجه هر کسی به شیوه‌ای که بلد است یا راحت‌تر است کارها را پیش می برد و بعد یا بنگ! موفقیت یا نابودی است. جشنواره‌ها یکی، دو تا از فیلم‌های ما را می‌پسندند، بعد اسم فیلم‌ها و کارگردانان چند جا منتشر می‌شود، مردم کنجکاو می‌شوند و بعد از آن کارهایمان را دنبال می‌کنند.»

معروفترین فیلم آنگ لی تا به امروز همان «ببر غران، اژدهای پنهان» است که از روی رمانی چهار قسمتی نوشته دو لو وانگ اقتباس شده است. فیلم را که نگاه می‌کنید کاملا مشخص است که لی تلاش کرده تا در این فیلم فضای شرقی را با تکنیک آمریکایی پیوند بزند. فیلم دقیقا به همان شیوه زیبایی‌شناسانه‌ای ساخته شده که شما از هر فیلمساز مولف چینی(گرچه آنگ لی در تایوان به دنیا آمده اما چینی‌تبار محسوب می‌شود) توقعش را دارید. همان جلوه‌های اکشن هنرهای رزمی را دارد که بیشتر در تخصص سینمای تجاری هنگ‌کنگ است. همه اینها با هم ترکیب شده به اضافه چند ستاره شرقی شناخته شده در جهان تا فیلم آنگ لی برای مخاطبان جذاب از کار دربیاید. لی می‌گوید: «از آنجا که انتظارات خیلی بالا بود، تصمیم گرفتم همه مخاطبانم را تا جایی که می‌توانم راضی نگه‌دارم بدون اینکه خلاف قوانین خودم رفتار کنم. در آسیا مجبور بودم فیلم‌هایم را شبیه بلاک‌باسترها(فیلم‌های پرفروش) تابستانی بسازم. می‌دانید از آن مدل اکشن‌های جکی چان که مردم همه جای دنیا خیلی به آن علاقه‌مند هم هستند. اما بعد از اینکه فیلم‌هایم را به غرب آوردم تصمیم گرفتم که بعد هنری آنها را افزایش دهم. به‌خاطر مشکل زبان و زیرنویس مجبور بودم روی دیالوگ‌هایم خیلی دقت کنم و بیشتر فیلمنامه‌هایم مبنای بصری داشته باشند. سعی می‌کنم همه را راضی کنم. من به فیلم‌های آمریکایی نگاه کردم و نقاط قوت آنها را انتخاب کردم و آن را وارد آثار خودم کردم.»

لی با ساختن «زندگی پی»قرار است دوباره یکی از آن اوج‌هایش را در سینما تکرار کند. فروش فیلم در همین هفته اول نزدیک به ۲۳‌میلیون دلار بوده است و امتیاز بالایی هم نزد منتقدان و تماشاگران پیدا کرده است. کارشناسان سینمایی می‌گویند فیلم لی در بخش بهترین کارگردانی، بهترین فیلم و احتمالا بهترین فیلمنامه‌نویسی شانس آن را دارد که جزو پنج نامزد برتر جایزه اسکار باشد اما خود لی برای آینده‌اش پیش‌بینی نکرده است. با صدایی آرام می‌گوید: «هیچ عقیده‌ای ندارم. فقط می‌دانم که می‌توانم تا آخر عمرم فیلم بسازم.»

منبع: گاردین

مترجم: صوفیا نصرالهی