فرش دستباف ایران همچنان در مقام نخست جهان

با نگاهی به سالهای ‪ ۱۹۹۹‬تا ‪ ۲۰۰۳‬و وضعیت صادرات فرش در ایران می توان به این نكته پی برد كه بیشترین كاهش صادرات فرش ‪ ۱۶ ۶‬درصد مربوط به فاصله سالهای ‪ ۲۰۰۰‬و ‪ ۲۰۰۱‬است و كمترین كاهش با ‪ ۰ ۴۲‬درصد به سالهای ‪ ۲۰۰۱‬و ‪ ۲۰۰۲‬بر می گردد

كاهش ‪ ۲/۵‬درصدی صادرات فرش دستباف در جهان درفاصله سالهای ‪ ۱۹۹۹‬تا ‪۲۰۰۳‬ میلادی، گریبانگیر بسیاری از كشورهای تولیدكننده فرش دستباف از جمله ایران شد.

صادرات فرش در این سالها به ترتیب در كشورهای تركیه با ‪ ۱۱/۲۴‬درصد، هند ‪ ۱۰/۶۲‬درصد، ایران ‪ ۶/۰۴‬درصد و چین ‪ ۱/۷۵‬درصد روند نزولی مواجه شد.

با مقایسه قیمت هر مترمربع فرش دستباف در جهان در سالهای ‪ ۱۹۸۱‬و ‪۱۹۸۲‬ میلادی با زمان حاضر می‌توان به شكاف ایجاد شده در قیمت جهانی فرش پی برد، در حالی كه هر مترمربع فرش دستباف در آن سالها ‪ ۳۰۰‬دلار ارزش‌گذاری می‌شد، اكنون این میزان به هر متر مربع ‪ ۹۰‬دلار كاهش یافته است.

با نگاهی به سالهای ‪ ۱۹۹۹‬تا ‪ ۲۰۰۳‬و وضعیت صادرات فرش در ایران می‌توان به این نكته پی برد كه بیشترین كاهش صادرات فرش ‪ ۱۶/۶‬درصد مربوط به فاصله سالهای ‪ ۲۰۰۰‬و ‪ ۲۰۰۱‬است و كمترین كاهش با ‪ ۰/۴۲‬درصد به سالهای ‪ ۲۰۰۱‬و ‪ ۲۰۰۲‬بر می‌گردد.

از سوی دیگر ارزش كل تجارت فرش دستباف در جهان در سال ‪۲۸۳/۱ ، ۲۰۰۳‬ میلیارد دلار برآورد شده كه این میزان در سال ‪ ۲۰۰۴‬به ‪ ۲۱۳‬میلیارد دلار رسید، این در حالی است كه كل مبادلات انواع مختلف كفپوشها رقمی ثابت مانده و تنها از میزان تجارت فرشهای دستباف كاسته شده است.

در این میان از مجموع كشورهای عمده صادركننده فرش دستباف، ایران با در اختیار گرفتن ‪ ۴۱‬تا ‪ ۴۳‬درصد از سهم بازار رتبه نخست بازار فرش جهان را به خود اختصاص داده است.

با این وجود، صادرات فرش دستباف كشورمان روند نزولی داشته به نحوی كه در سال ‪ ۲۰۰۳‬برابر ‪ ۵۳۷‬میلیون دلار، سال ‪ ۲۰۰۴‬میلادی ‪ ۵۳۶‬میلیون دلار و سال ‪ ۲۰۰۵‬با كاهش چشمگیر به ‪ ۴۴۷‬میلیون دلار رسیده است كه با اتخاذ تدابیر مناسب از روند نزولی صادرات می‌توان جلوگیری كرد.

به اعتقاد بسیاری از كارشناسان صنعت فرش، گذشته از كاهش جهانی صادرات فرش در داخل كشور عوامل متعددی چون گرانی مواد اولیه، دستمزد بالا و كاهش كیفیت تولید منجر به كاهش صادرات فرش دستباف شده است.

با توجه به اینكه هم اكنون سالانه ‪ ۶/۵‬میلیون مترمربع فرش دستباف در كشور بافته می‌شود و نزدیك به ‪ ۱۰‬میلیون نفر شامل بافندگان و خانوارهای آنها در این گروه جای دارند، افزایش تولید كیفی و گسترش عرضه صادرات فرش نیازمند حمایت جدی نهادهای مسئول از بافندگان فرش دستباف است.

ورود برخی تولیدات با كیفیت پایین به بازارهای جهانی نیز سبب شده تا به نشان تجاری فرش دستباف كشور كه از دیر زمان جایگاه خاصی را نزد خریداران دیگر كشورها داشته، صدمه وارد كند.

كارشناسان صنعت فرش معتقدند: عوامل داخلی چون گرانی مواد اولیه، مالیات ، عوارض، حقوق بافنده، به كار بردن مواد اولیه نامرغوب درایجاد فرازونشیب های صادرات فرش نقش بسیاری را ایفا می‌كند.

همچنین دستمزد بالای نیروی كار به عنوان یك شاخص بزرگ در افزایش قیمت فرش صادراتی نسبت به سایر كشورهای عرضه‌كننده در بازار جهانی تاثیر بسیاری می‌گذارد.

با توجه به یكی از ویژگی‌های فرش دستباف یعنی كاربر بودن، بخش زیادی (حدود ‪ ۷۰‬درصد) هزینه تولید را دستمزد تشكیل می‌دهد.

ذكر این نكته ضروری است كه كشورهای هند، پاكستان و چین با برخورداری از نیروی كار ارزان و فراوان خود و در نتیجه پایین بودن دستمزدها و با توجه به نیاز اندك سرمایه و در نتیجه سودآور بودن این صنعت در بازارهای جهانی حضور فعال پیدا كرده‌اند و این امر سبب شده تا سهم صادرات فرش كشور در بازارهای جهانی كاهش یابد.

مقایسه متوسط دستمزد ماهانه قالیبافان به عنوان بیشترین هزینه تولید میان ایران و دیگر كشورها نشان از بالابودن متوسط هزینه دستمزدها در ایران دارد.

براساس مطالعات صورت گرفته در مركز ملی فرش، متوسط دستمزد ماهانه قالیبافان در سال ‪ ۲۰۰۳‬در ایران ‪ ۶۱‬دلار، در چین ‪ ۵۵‬دلار، در پاكستان ‪۴۱‬ دلار و در هند ‪ ۲۳‬دلار بوده است.

با توجه به میانگین متوسط دستمزد ماهانه قالیبافان كه ‪ ۴۷/۲۵‬دلار است متوسط دستمزد ماهانه قالیبافان در ایران بیش از سایر كشورها است.

بالابودن قیمت تمام شده فرش دستباف ایران در مقایسه با كشورهای پاكستان و هند موجب شده تا قیمت متوسط هر كیلو فرش دستباف ایران در سال ‪۲۰۰۳‬ برابر با ‪ ۲۶‬دلار باشد درحالی كه متوسط قیمت فرش در كشورهای پاكستان و هند به ترتیب هر كیلو ‪ ۱۵‬و ‪ ۹‬دلار اعلام می‌شود.

وزیر بازرگانی بر تغییر روشهای صادرات فرش در عرصه جهانی تاكید می‌كند و می‌گوید: حضور سنتی فرش دستباف در بازارهای بین‌المللی پایدار نیست، زیرا صادرات فرش، نظام سنتی بازار داخلی را نمی‌پذیرد.

"سیدمسعود میركاظمی" در مراسم آغاز به كار یازدهمین نمایشگاه تخصصی - صادراتی فرش دستباف با تاكید بر اینكه ارتقا جایگاه فرش دستباف نیازمند تحول در نگاه به فرش است، تصریح می‌كند: نگاههای سنتی در تولید نباید در توزیع و حضور در بازارهای بین‌المللی توسعه یابد.

یازدهمین نمایشگاه تخصصی - صادراتی فرش دستباف با مشاركت ‪ ۳۸۶‬غرفه‌گذار ، از یكم شهریور ماه آغاز شده و روز هفتم شهریور به كار خود پایان می‌دهد.

وزیر بازرگانی، نگاه فشاری به بازارهای جهانی در زمینه فرش را نخستین مشكل اساسی صنعت فرش می‌داند و معتقد است: حوزه صادرات فرش را باید به نظام كششی و مبتنی بر بازار، تبدیل كرد.

میركاظمی گفت: در تولید فرش دستباف و صادرات آن باید تنوع رنگ، طرح و اندازه براساس تنوع بازار، خلاقیت و نوآوری و تقاضای مشتری در نظر گرفته شود.

وی با تاكید بر حفظ اصالت و نقش فرشهای اصیل ایرانی، اظهار داشت: باید تنوع محصولات صادراتی فرش را در دستور كار سفارش بازارهای بین‌المللی قرار داد.

به گفته وزیر بازرگانی، دیكته كردن به بازار بین‌المللی نه تنها در مورد فرش، بلكه در خصوص سایر محصولات صادراتی اثری منفی به دنبال دارد.

میركاظمی با بیان اینكه باید تلاش كرد تا متوسط صادرات فرش كشور كه اكنون سالانه ‪ ۵۰۰‬میلیون دلار است حداقل از ‪ ۲۰‬درصد رشد برخوردار شود، می‌افزاید: از این طریق می‌توان عقب ماندگی گذشته را در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه اقتصادی كشور جبران كرد.

به گفته وی، چالشهای فرش دستباف را باید در بخشهای مختلف و در تعامل منطقی و مشاركت ملی رفع و راه‌حلهای مشكلات این بخش را ارایه كرد.

به اعتقاد میركاظمی، چرخه محصول فرش دستباف طولانی است، در حالی كه بازارهای بین‌المللی این چرخه طولانی را نمی‌پذیرند و باید به فكر راههای جدید برای فروش بود.

وزیر بازرگانی همچنین تولید فرشهای ماشینی را یكی دیگر از مسائل كم توجهی به فرش دستباف، می‌داند و سپس بر رفع مسائل قالیبافان تاكید می‌كند. رییس مركز ملی فرش، بازاریابی صادرات را حلقه مفقوده فرش دستباف ایرانی می‌داند و معتقد است: تبلیغات فرش باید بر مبنای استراتژی بازار باشد.

"مرتضی فرجی" با بیان اینكه هم اكنون ‪ ۶۰‬درصد فرش ایران به كشورهای آمریكا و آلمان صادر می‌شود، تبلیغ در شبكه یورونیوز اروپا را سبب آشنایی بیشتر مردم دیگر نقاط جهان با فرش دستباف ایران دانست.

رییس مركز ملی فرش نیز كه سال گذشته از تلاش دولت برای یافتن بازارهای جدید هدف فرش دستباف خبر داده بود، اظهار داشت: تا پایان آبان ماه نتایج تحقیقات گروه تحقیقاتی مركز فرش برای تعیین ‪ ۱۰‬كشور دارای اولویت برای بازارهای هدف ایران اعلام می‌شود.

به گفته وی، صادرات فرش دستباف در وضعیت نامناسبی قرار دارد و برای تقویت آن باید در ابتدا از شیوه تبلیغات بهره برد.

"اكبر هریسچیان" معتقد است: افزایش سقف جوایز صادراتی به ‪ ۱۰‬درصد در ارتقا جایگاه فرش دستباف موثر است.

رییس اتحادیه صادركنندگان فرش دستباف با بیان اینكه با تدبیر و برنامه ریزی مثبت می‌توان زمینه اعتلای فرش دستباف را ایجاد كرد، افزود: باید در مشورت با خبرگان و به دور از تشریفات اداری موانع فراروی این بخش را رفع كرد.

به گفته وی مقایسه فرش با دیگر كالاهای صنعتی بی‌روح، باعث زوال فرش دستباف می‌شود و كاهش صادرات را در پی دارد.

هریسچیان، ركود اقتصادی در غرب و تورم در كشور را از عوامل موثر در كاهش صادرات فرش دانسته و می‌گوید: تسهیل در صدور ویزا برای مشتریان خارجی در سفر به ایران موجب سفارش دادن فرشهای متعدد با سلایق خریدار خارجی می‌شود.

در حالی كه به گفته مدیر سابق هماهنگی و نظارت بر تولید مركز ملی فرش، هم اكنون بیش از ‪ ۹۲‬درصد از مجموعه یكهزار و ‪ ۵۰۰‬قطعه‌ای فرشهای نفیس دستباف ایران كه در موزه‌ها و كلكسیونهای سراسر جهان نگهداری می‌شود، در كارگاههای متمركز بافته شده، توجه جدی به تقویت كارگاههای متمركز در بهبود وضعیت فرش دستباف و افزایش سفارش پذیری نقش مهمی ایفا می‌كند.

هم اكنون حدود ‪ ۲۶۰‬كارگاه متمركز قالیبافی هر یك با نیروی كار بالای ‪۲۰‬ نفر در كشور فعال است.

با توجه به شناخت كافی صاحبان كارگاههای متمركز از نیاز بازار و هماهنگ شدن تولید با بازار و استفاده از مواد اولیه مرغوب و با كیفیت، علاوه بر سفارش پذیری می‌توان تولیدی یكدست با تحویل به موقع فرش به خریدار خارجی عرضه كرد.

به اعتقاد بسیاری از كارشناسان صنعت فرش دستباف، تولید فرش در كارگاه های متمركز، یكی از دلایل موفقیت كشورهایی مانند هند، پاكستان و چین در كسب بازارهای جهانی است.

به طور قطع تا زمانی كه فرهنگ شكل‌گیری كارگاههای متمركز در كشور ایجاد نشود، نمی‌توان با نیازهای خریداران خارجی هماهنگ بود و چه بسا هزینه بسیاری صرف تولید فرش دستباف می‌شود كه رقیب او در بازار فروش برنده است.

عوامل دیگری همچون ناآگاهی از سلایق بازار هدف، عدم تبلیغ فرش ایرانی، سیاستهای تجاری، ارزیابی گمرك، پیمان سپاری ارزی، در مقاطع مختلف نیز آثار متفاوت خود را بر صادرات فرش برجای گذاشته‌است.

از سوی دیگر تقویت كارگاههای متمركز قالیبافی، شناسنامه‌دار كردن فرشهای دستباف، تبلیغ فرش در شبكه‌های خبری جهانی، مطالعه در بازارهای بین‌المللی و آگاهی یافتن از نیازهای بازار، دعوت از دانش آموختگان فرش دستباف از جمله عوامل موثری است كه دولت با توجه به آنها می‌تواند تا جایگاه فرش دستباف در جهان را ترمیم كند.

عوامل دیگری همچون سیاستهای تجاری، ارزیابی گمرك، پیمان سپاری ارزی، در مقاطع مختلف نیز آثار متفاوت خود را بر صادرات فرش برجای می‌گذارد كه باید به رفع آنها پرداخت.

ارتقا كیفی مواد اولیه، توجه بیشتر به رنگرزی گیاهی، هماهنگ كردن تولید با نیازهای بازار، هدفمند كردن تولید، گسترش بیمه قالیباقان و حمایت از نیروهای انسانی با ارزش از هدفهای مهمی است كه باید در جهت ارتقا جایگاه فرش مورد توجه قرار گیرد.

به طور قطع لزوم استاندارد كردن مواداولیه و تجدیدنظر در استانداردهای گذشته، موضوع استحصال صحیح پشم و زمینه‌سازی برای خارج شدن پشمهای دباغی از چرخه مصرف فرش دستباف از دغدغه‌های بزرگ دست اندركاران فرش دستباف است.

افزودن بیمه درمانی به بیمه بازنشستگی قالیبافان، توجه بیشتر بر امر نظارت بر تسهیلات جذب شده، كیفیت اجرا و ایجاد هماهنگی در امور مربوط به تولید فرش دستباف نیز سبب ارتقا جایگاه فرش دستباف می‌شود.

استاد راهنما: شهناز حسنی

ناشر:ایرنا