قارچ های سمی

آسیب شناسی سینمای کمدی در ایران

بی تردید رسانه های تصویری در عصر ارتباطات و پیوند رسانه و جامعه، نقش مهمی در تنویر افکار عمومی و انتقال مفاهیم به بدنه جامعه دارند. رسانه هایی که به دلیل بصری بودن، مخاطبان زیادی را مجذوب خود می کنند. مخاطبانی که بازه سنی آنها از کوچک ترین افراد جامعه تا کهنسال ترین فرد جامعه را دربرمی گیرد. یکی از این رسانه ها سینماست. سینما یکی از رسانه های ارتباطی مدرن است که به دلیل جذابیت های بصری و نوع نمایش در آن از محبوبیت بسیار زیادی در بین انسان ها برخوردار است.

در این بین مانند جوامع دیگر در کشور ما هم سینما در چند سال اخیر طرفداران زیادی داشته و دارد.

اما نکته قابل توجه این است که این استقبال فراوان هم می تواند به منزله یک فرصت بسیار مناسب در امر فرهنگ سازی و اجتماع پذیری در جامعه باشد و هم در صورت عدم توجه به محتوا نه تنها باعث اتفاق مثبتی در امر جامعه پذیری افراد جامعه نمی شود بلکه می تواند منجر به بروز اتفاقات ناگوار اجتماعی شود. به گونه ای که خود سینما در صورت عدم توجه به محتوا و پرداخت ناصحیح تبدیل به یک امر ناهنجار شود. برای درک بهتر این موضوع اگر به فیلم های ژانر کمدی سینمای ایران که در چند سال اخیر به صورت بی سابقه ای تولید آنها رشد داشته نگاهی بیندازیم متوجه خواهیم شد که در بسیاری از این فیلم ها نه تنها به مخاطب از لحاظ محتوایی هیچ چیز اضافه نشده، بلکه در برخی مواقع بسیاری از عناصر ناهنجار و نامطلوب اجتماعی هم از طریق همین تصویر در پرده نقره ای به مخاطب منتقل شده است.

● خنداندن به هر بهانه ای؟

در این بین باید به این نکته مهم توجه کرد که عامل گیشه و فروش بیشتر در چند سال اخیر باعث شده که سینمای ما به ویژه در حوزه طنز نه تنها از لحاظ محتوایی و متنی تضعیف شود بلکه در اکثر اوقات برای جذب مخاطب از هر وسیله ای استفاده کند. گیشه گرایی در این ژانر حتی منجر شده که سازندگان این فیلم ها برای جلب نظر مخاطب و اینکه فیلم ها متفاوت به نظر آیند از هر دیالوگ و یا رفتار زننده ای که دقیقا در تقابل با هنجارهای اجتماعی است استفاده کنند. غافل از اینکه به هر صورت مخاطب امروز سینمای ایران آن قدر سطح فکری- بصری بالایی دارد که از این فیلم ها استقبال چندانی نکند و فروش پایین اکثر فیلم های این ژانر در یکی دو سال گذشته گویای همین مطلب است.

چرا که کمتر خانواده ای در جامعه ما حاضر است که برای پرکردن اوقات فراغت خود به جایی بروند که در آن به فرزندان به جای آموزش مسائل اجتماعی و بالا بردن سطح درک اجتماعی آنها کلمات زشت و ناپسند و حتی رفتارهای خارج از عرف آموزش داده شود. بسیاری از خانواده ها همیشه تلاش می کنند فرزندان خود را جامعه پذیر و مطابق با هنجارهای اجتماعی تربیت کنند.

از سوی دیگر باید به این موضوع هم توجه کرد که سینمای طنز ما هنگامی موفق است که برای وقت بیننده و هزینه او ارزش قائل باشد نه اینکه بخواهد وقت او را به گونه ای پر کند که بیننده پس از پایان فیلم حس کند که وقتش به بطالت پر شده و فیلم ارزش دیدن نداشته!

تمام این مسائل درباره بسیاری از فیلم های ژانر طنز امروز سینمای ما صادق است. در اکثر این فیلم ها به جای اینکه یک مسئله و یا برداشت صحیحی از یک معضل اجتماعی و راه حل آن به بیننده منتقل شود به امور بسیار سطح پایینی پرداخته می شود که ارزش زمان صرف کردن ندارد. نکته جالب توجه اینجاست که در این فیلم ها حتی از سوژه هایی که توسط خود کارگردان انتخاب می شود هم پرداخت درست و منطقی صورت نمی گیرد. به عنوان مثال در بسیاری از این فیلم ها شاهد این هستیم که به اموری مانند ازدواج و روابط انسانی و حد و مرزهای رفتارهای اجتماعی آن قدر سخیف و سطحی نگاه می شود که انگار شعور بیننده نادیده گرفته شده است.

● رشد قارچ گونه فیلم های بی محتوا

از سوی دیگر، طی سال های اخیر تعداد چنین فیلم هایی به شدت افزایش یافته است. دختر میلیونر، آتش بس، قلقلک، مادرزن سلام، ملودی، چهارچنگولی، بعدازظهر سگی سگی! اینها تنها بخش کوچکی از اسامی فیلم هایی است که در چند سال اخیر در ژانر سینمای کمدی ما تولید شده است. فیلم هایی که اگر میانگین مدت زمان آن را ۲ساعت در نظر بگیریم در تمام زمان این دوساعت حرف خاصی به بیننده نزده اند.

این رفتار در سینمای ایران باعث به وجود آمدن مشکلات بسیاری چه در عرصه هنر و چه در عرصه اجتماعی می شود. چرا که در درجه اول بدعت های نامناسبی در جامعه سینمایی به ویژه در ژانر طنز از خود باقی می گذارد. به تعبیر بسیاری از کارشناسان اجتماعی، جامعه ایران به دلیل جوان بودن و میل به رسانه های بصری پتانسیل زیادی برای تأثیرپذیری از این آثار دارد. به همین دلیل اگر در فیلم های این ژانر به بهانه خنداندن بیننده به مسائل و مشکلات اجتماعی به صورت سرسری و سطحی نگاه شود بی تردید این سطحی گرایی، به بیننده و به خصوص مخاطب جوان هم منتقل می شود. چرا که تصوری که از جامعه در ذهن مخاطب جوان به وسیله این فیلم ها شکل می گیرد به دلیل همین برداشت سطحی، تصوری کاملا غلط است که موجب رفتارهای عجیب از سوی مخاطب در فضای واقعی جامعه می شود. دلیل اصلی این امر همان تغییر فضای ذهن او به وسیله این فیلم ها و ایجاد تصور فانتزی از واقعیت های زندگی در جامعه است.

● وظیفه طنز چیست؟

در این بین به نظر می رسد که در سینمای کمدی امروز ما تعریف مشخصی از طنز صورت نگرفته و یا حداقل برخی کارگردانان این ژانر نمی خواهند تعریف مشخصی از آن ارائه دهند. به واقع وظیفه سینمای طنز آن هم در یک جامعه محتواگرا و مذهبی مانند جامعه امروز ایران با طنز هالیوودی و سینمای غرب بسیار متفاوت است.

چراکه طنز سینمای امروز ما باید در راستای به نمایش گذاشتن معضلات و مسائل اجتماعی قرار گیرد. در این بین بسیاری از کارشناسان بر این باورند که سینمای طنز، به دلیل فضای مانوری که دارد می تواند بهتر از دیگر ابزار، مسائل و مشکلات و عادات بد اجتماعی را به تصویر بکشد و زشتی های جامعه را با زبانی لطیف و منطقی به بیننده نشان دهد و حتی در جهت از بین بردن این زشتی ها گام بردارد، نه اینکه خود با تبلیغ برخی مسائل ناهنجار به این زشتی ها دامن بزند.

به عنوان مثال در موضوع بسیار مهمی مانند ازدواج در سینمای طنز امروز ما هیچ گاه نگاه صحیح و منطقی وجود نداشته و اکثر فیلم های این ژانر به بهانه مطرح کردن این موضوع به نمایش رابطه آزاد دختر و پسر پرداخته اند و به نوعی موج ابتذال در برخی از فیلم های این ژانر مشهود است. درحالی که درباره چنین موضوعی می توان با مضحکه قرار دادن موانع ساختگی ازدواج و بهانه گیری های بیهوده مختلفی که باعث جلوگیری از گسترش فرهنگ ازدواج در جامعه ما شده است هم بیننده را خنداند و هم یک موضوع زشت را در پیش چشم او به صورت عریان به تصویر کشید تا بیننده زشتی و بیهوده بودن این موانع را دریابد و حتی در رفع آنها بکوشد.

● سینمای ایران هالیوود نیست

در واقع برای درک بهتر تمام این مسائل باید به این موضوع توجه موکد کرد که سینمای ایران، هالیوود یا دیگر نظام های سینمایی غربی نیست که در آن برای خنداندن بیننده از هرگونه شوخی حتی شوخی های جنسی و هزل که در فیلم های کمدی هالیوودی اتفاق می افتد استفاده کرد. چرا که به تعبیر تمام کارشناسان سینمایی جهان، ژانر کمدی سینمای هالیوود در عالم سینمای امروز جهان نه تنها پیامی برای مخاطب ندارد بلکه خود به عنوان یک ضدارزش، از نشان دادن هر مسئله مهمل و بیهوده ای چشم پوشی نمی کند. در این باره آن قدر مثال های فراوانی وجود دارد که حجم انبوه آنها نشان دهنده انحراف کامل ژانر کمدی سینمای غرب و هالیوود است.

جالب اینجاست که هر ساله جایزه زرشک طلایی هم در اکثر اوقات به فیلم های این ژانر سینمای هالیوود داده می شود. چراکه خود سینماگران آگاه و جامعه شناسان حقیقت نگر غربی به عمق معضل آفرینی چنین فیلم هایی آگاه هستند.

در این بین دلیل اصلی این انحراف و انحطاط اخلاقی بزرگ در سینمای کمدی غرب عدم توجه آنها به محتوا و ارزش های اخلاقی و انسانی است. چراکه وقتی تنها خنداندن بیننده مدنظر باشد، که در سینمای کمدی غرب این گونه است، کارگردان و نویسنده به خود اجازه می دهند از هر سوژه ای برای به خنده واداشتن بیننده استفاده کند.

هرچند که به تعبیر برخی، سینمای هالیوود همپای فرهنگ غربی ها پیش می رود و شاید ترویج بی ادبی کلامی در سینمای کمدی برای جامعه غربی آن چنان هم که باید مسئله خاصی به نظر نرسد.

اما نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که به هر ترتیب جامعه ایرانی، جامعه ای هویت دار و دارای تعاریف و خط قرمزهای مشخص است. به همین دلیل هیچ گاه نباید در سینمای کمدی ما فضایی مشابه آنچه در سینمای غرب حاکم است حاکم شود.

چراکه بدون تردید همه بر این متفق القولند که سینمای ایران به دلیل مذهبی بودن، هویت نجیبی دارد که در آن نگاه انسانی و اجتماعی به مسائل مختلف همیشه در اولویت باید باشد. برهمین اساس باید به این موضوع باور داشت که نباید سینمای کمدی امروز ما به سمت غربی شدن و یا به نوعی سطحی شدن برود، بلکه باید فضا را برای کارگردانان کار بلد ژانر کمدی فراهم کرد تا آنان با ورود صحیح به این ژانر هم بیننده را بخنداند و هم با کمدی عمیق افکار مخاطب را مغشوش نکنند. چراکه بی تردید بی ادبی و رعایت نکردن خطوط قرمز در سینمای کمدی در گام اول باعث خط خطی شدن ذهن بیننده می شود که این موضوع بی اعتمادی بیننده را به دنبال خواهد داشت. در همین راستا باید به این مسئله توجه کرد که سینمای کمدی امروز ما نیازمند تحول جدی است، تحولی که در درجه اول نیازمند کار کارشناسی شده توسط کارگردانان صاحب سبک در این عرصه و در مرحله دوم نیازمند اتاق فکر برای هدایت محتوایی فیلم هاست. چراکه به هر صورت این ژانر از سینمای ایران به دلیل پر مخاطب بودن می تواند تأثیرات فراوانی در امر فرهنگ سازی در جامعه داشته باشد.

رضا فرخی