کراتین یک مکمل و چند سؤال

بازخوانی پرونده پزشکی جوانی به نام نیما با حضور دکتر احمد باقری مقدم متخصص پزشکی ورزشیدکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه دکتر شهرام آگاه فوق تخصص گوارش و کبد

در این مقاله میزبان آقای نیما، ۲۰ ساله هستیم که ۸ ماهی می‌شود وارد رشته بدنسازی شده‌ است. او با اینکه به تازگی وارد این رشته شده، مصرف برخی از داروهای مرسوم در میان بدنسازان را در برنامه روزانه خود قرار داده...

وقتی از او پرسیدم چرا اصرار به مصرف داروهای بدنسازی دارد، جواب یا بهتر بگویم توجیه‌های به نظر خودش قانع‌کننده‌ای داشت؛ توجیه‌هایی که شاید خیلی از طرفداران رشته بدنسازی برای مصرف خودسرانه دارو و مکمل بیان می‌کنند و درست و غلط آنها را هم نمی‌دانند. اگر دوست دارید توجیه‌های آقای نیما را درباره چنین داروها و مکمل‌هایی بیشتر بدانید، گفت‌وگوی «سلامت» را با ایشان و در ادامه نظر متخصصان را بخوانید.

آقای نیما که ۴ ماه است خودسرانه کراتین مصرف می‌کند، می‌گوید:

مگر آمریکایی‌اش هم عارضه دارد؟!

▪ هدف شما از ورود به رشته بدنسازی چه بود؟

من خیلی اهل درس هستم و خیلی هم زیاد برای کنکور و ورود به دانشگاه،‌ درس می‌خواندم. یک سال پیش که کنکور قبول شدم و به دانشگاه رفتم، دیدم که نسبت به بسیاری از پسرها و همکلاسی‌های دیگرم، جثه ظریف‌تری دارم. شاید درس خواندن بیش از اندازه، کمتر غذا خوردن یا ورزش نکردن باعث شده بود اندام مردانه و خوبی (از نظر خودم) نداشته باشم. به همین دلیل تصمیم گرفتم برای عضلانی‌تر کردن اندامم، ورزش کنم. از میان ورزش‌های مختلف، شنا و بدنسازی را انتخاب کردم. در حال حاضر هفته‌ای ۳ روز به استخر و هفته‌ای ۲ روز به باشگاه بدنسازی می‌روم. قد من تقریبا بلند است و اگر کمی عضلانی شوم، به‌طور حتم هیکل خوبی خواهم داشت.

▪ چه شد که تصمیم گرفتید داروها و مکمل‌های بدنسازی مصرف کنید؟

حدود ۴ ماه از باشگاه رفتنم می‌گذشت که متوجه شدم خیلی از بچه‌ها، دارو و مکمل بدنسازی مصرف می‌کنند. وقتی هم دلیل آن را پرسیدم، گفتند هیچ‌کس نمی‌تواند بدون مصرف دارو وزنش را بالا ببرد و عضله‌هایش را تقویت و حجیم کند.

▪ اگر قصد اضافه‌وزن داشتید، چرا رژیم‌درمانی را انتخاب نکردید؟

من به هیچ‌وجه اهل مراجعه به متخصص تغذیه و پیروی از یک رژیم‌غذایی خاص نیستم. از طرف دیگر هم از خیلی‌ها شنیده بودم اگر خودم شروع به مصرف غذاهای پرکالری کنم، دچار افزایش چربی بدن هم خواهم شد. به همین دلیل و براساس تحقیق‌های کوچکی که خودم انجام دادم، به این نتیجه رسیدم که همان روش مصرف مکمل‌های بدنسازی را پیش بگیرم.

▪ چه مکمل‌هایی مصرف می‌کنید؟

مکمل‌های پروتئینی، ویتامینی و کراتین. البته کراتین را بیشتر از سایر مکمل‌ها مصرف می‌کنم.

▪ چرا؟

گفتم که من با تحقیق شروع به مصرف این مکمل‌ها کردم و متوجه شدم کراتین، به‌خصوص اگر از نوع آمریکایی?اش باشد، نه‌تنها هیچ ضرری برای بدن ندارد بلکه می‌تواند تا حد زیادی به حجیم‌تر شدن عضلات و کمی هم افزایش انرژی بدن کمک بکند.

▪ منبع تحقیقات شما چه بود؛‌ پزشک باشگاه یا متخصص پزشکی ورزشی؟

نه. از هم‌باشگاهی‌ها و افرادی که سال‌های بیشتری بدنسازی کار کرده بودند و کراتین مصرف می‌کردند، تحقیق کردم و متوجه شدم که مصرف کراتین‌های مرغوب آمریکایی و اروپایی مشکلی به‌وجود نمی‌آورد.

▪ فکر نمی‌کنید منبع چندان معتبری برای تحقیق خود انتخاب نکرده‌اید؟

نمی‌دانم اما فکر هم نمی‌کنم که این مکمل‌ها ضرری برای بدن داشته باشند. ویتامین‌ها که ویتامین هستند و بدون ضرر و پروتئین‌ها و کراتین هم که می‌گویند مشکلی ندارند. البته باید این را هم بگویم که من تا به حال هیچ عارضه‌ای از مصرف کراتین، مکمل‌های ویتامینی و پروتئینی ندیده‌ام.

▪ شما فقط ۴ ماه است مکمل مصرف می‌کنید و هنوز برای اینکه متوجه عوارض آنها شوید، خیلی زود است. نیست؟

شاید هم باشد. من نمی‌خواهم کار خودم را توجیه کنم. فقط می‌گویم که دارم از مصرف این مکمل‌ها نتیجه می‌گیرم و در اطرافم هم کسانی هستند که با مصرف چنین مکمل‌هایی، اندام‌های خوبی پیدا کرد‌ه‌اند.

▪ اگر نظر متخصصان «سلامت» درباره مکمل‌هایی که شما مصرف می‌کنید منفی باشد، استفاده از آنها را کنار می‌گذارید؟

صددرصد. من که با سلامت خودم شوخی ندارم. از خیلی‌ها که راستش متخصص و پزشک نبوده‌اند، شنیده‌ام که مصرف چنین مکمل‌هایی ضرر ندارد. مهم‌ترین دلیلم برای شرکت در این میزگرد هم این بود که واقعیت را از زبان متخصصان «سلامت» بشنوم. واقعا اگر آنها بگویند کراتین یا مکمل‌های پروتئینی و ویتامینی برای بدنم مضر هستند، شک نکنید که دیگر آنها را مصرف نمی‌کنم.

● نگاه متخصص پزشکی ورزشی

پرسشی از

دکتر احمد باقری‌مقدم

درباره سوژه

«میزگرد تناسب اندام»

کراتین چه خطری دارد؟

▪ کراتین و نقش آن در بدن چیست؟

کراتین نوعی ماده طبیعی است که در بدن ما انسان‌ها وجود دارد. بدن ما برای تامین انرژی ۳ منبع مختلف دارد؛ کراتین، قند و چربی‌ها. کراتین در ۳۰ ثانیه یا یک دقیقه اول آزاد شدن در بدن به شکل کراتین فسفات، منبع تولید انرژی برای حرکت‌های اولیه و انفجاری است و در نهایت با تبدیل?شدن به ترکیبی به نام کراتینین از طریق کلیه‌ها از بدن دفع می‌شود.

▪ مکمل‌های کراتین از نظر مراجع ورزشی جزو مکمل‌های مجاز به شمار می‌روند؟

بله، کراتین نوعی مکمل مجاز ورزشی است و مصرف آن برای ورزشکاران، دوپینگ محسوب نمی‌شود.

▪ یعنی تمام کراتین‌های موجود در بازار، مجاز و قابل‌استفاده هستند؟

نه. متاسفانه بیشتر کراتین‌های موجود در بازار ایران و حتی جهان، آلوده به مواد هورمونی و غیرمجاز دیگری هستند اما نام این ترکیب‌ها برای سودجویی بیشتر، روی برچسب مواد تشکیل‌دهنده محصول‌‌ درج نمی‌شود. ما نمی‌توانیم به هیچ برندی از کراتین‌ها اعتماد کامل داشته باشیم و مثلا بگوییم فلان محصول، صددرصد خالص و سالم است. فقط کراتین‌هایی خالص و سالم هستند که آزمایشگاه‌های معتبر کشور، آنها را بررسی و خالص بودنشان را تایید کرده باشند. باتوجه به آلودگی‌های احتمالی موجود در کراتین‌های وارداتی هم اصلا مصرف این ماده به ورزشکاران توصیه نمی‌شود.

▪ آقا نیما می‌گویند در باشگاه ورزشی به او گفته‌اند مارک‌های آمریکایی کراتین، کاملا خالص و معتبر هستند. نظر شما در این‌باره چیست؟

همانطور که گفتم، حتی اعتمادی به خالص و سالم بودن مارک‌های آمریکایی و اروپایی کراتین‌ها وجود ندارد. نتایج تحقیقاتی که کشورهای اروپایی و آمریکایی روی کراتین‌های تولیدی خود انجام داده‌اند، نشان داده حدود ۳۵ درصد از معروف‌ترین برندهای اروپایی و آمریکایی کراتین هم به مواد دیگری آلوده هستند. متاسفانه از نظر قانونی، ذکر تک‌تک ترکیب‌های موجود در چنین محصولاتی روی برچسب آنها الزامی نیست و همین مساله می‌تواند زمینه تولید محصولات ناخالص را به سادگی فراهم کند.

▪ دلیل گرایش ورزشکاران، به‌خصوص آنهایی که ورزش قدرتی کار می‌کنند، به مکمل کراتین چیست؟

معمولا ورزشکاران ۲ هدف اصلی برای مصرف کراتین دارند؛ اول اینکه این مکمل برای انجام حرکت‌های قدرتی تکرار‌شونده (مانند وزنه برداشتن، دوچرخه‌سواری و...) اثر بسیار خوبی دارد و می‌تواند تاثیر مثبتی بر افزایش حجم و قدرت عضلات داشته باشد. علاوه بر این، کراتین تا حدی باعث احتباس آب و مایعات در بدن می‌شود. در این صورت، حجم عضله می‌تواند به دلیل احتباس آب یا مستقیم و با مصرف کراتین افزایش یابد.

▪ می‌توان کراتین را خودسرانه هم مصرف کرد؟

به هیچ‌وجه. حتی اگر کراتین، کراتین خالص و سالمی که معمولا شفاف و براق است هم باشد، مصرف خودسرانه آن به دلیل عوارضی که دارد، مجاز نیست. هیچ‌کدام از داروهای بدنسازی، مکمل‌های ویتامینی و پروتئینی حتی اگر مجاز هم باشند، نباید خودسرانه مصرف شوند زیرا اولا تمام ورزشکاران به مصرف چنین مکمل‌هایی نیاز ندارند، ثانیا حتی آن گروه از ورزشکاران حرفه‌ای که باید از مکمل‌های مختلف استفاده کنند، معمولا نمی‌دانند که دوز و دوره مجاز مصرف برایشان چقدر است. تمام مکمل‌های مجاز،‌ مانند تیغ دولبه‌ای هستند که اگر فردی به مصرف آنها نیاز داشته باشد، دوز مجاز مصرفشان می‌تواند برایش سودبخش و مفید باشد و مصرف خودسرانه‌شان خطرناک و دردسر آفرین است. پس مصرف خودسرانه چنین مکمل‌هایی حتی برای ورزشکاران حرفه‌ای هم مجاز نیست، چه برسد به آقا نیما و امثال او که بدنشان اصلا نیازی به چنین محصولاتی ندارد. به‌طورکلی، مصرف مکمل‌ها شرایط خاصی دارد و فقط ورزشکارانی در سطح بالا که ورزش‌های قهرمانی و ملی انجام می‌دهند یا فعالیت‌های ورزشی سنگین و شدید دارند، می‌توانند برخی از مکمل‌های گروه A را تحت نظر پزشک تیم مصرف کنند. در سایر موارد، استفاده از مکمل‌های دارویی و غذایی اصلا توصیه نمی‌شود و رژیم‌های غذایی مناسب می‌توانند پاسخگوی نیاز هر ورزشکاری در هر رشته‌ای باشند.

▪ عوارض مصرف خودسرانه کراتین چیست؟

مصرف بی‌رویه و خودسرانه کراتین، حتی اگر خالص و سالم هم باشد، عوارضی خواهد داشت. عوارض کبدی و کلیوی از مهم‌ترین عارضه‌های مصرف این مکمل محسوب می‌شوند. از طرف دیگر، از آنجا که بیشتر کراتین‌های وارداتی و قاچاق، آلوده به انواع هورمون‌ها و استروییدهای آنابولیک هستند، مصرف آنها عوارض مصرف این مواد را هم که در هفته‌های گذشته به آنها اشاره کردیم، در پی خواهدداشت؛ عوارضی مانند ناتوانایی جنسی، نازایی، مشکلات کبدی و کلیوی، جوش‌های پوستی، ریزش مو، ضعف بینایی، سرخ شدن چهره، ناراحتی‌های قلبی و بیماری‌های روانی.

▪ بهترین راه برای کسانی که می‌خواهند حجم عضلات بدنشان را به صورت طبیعی، سالم و بدون مصرف دارو افزایش بدهند و سطح چربی‌های بدنشان را هم کم کنند،‌ چیست؟

معمولا ماهیت ورزش‌هایی که در رشته بدنسازی انجام می‌شوند، قدرتی و برای افزایش حجم عضلات است. به همین دلیل تاثیر چندانی در سوزاندن چربی‌های بدن ندارند بنابراین به چنین ورزشکارانی توصیه می‌شود علاوه بر ورزش‌های قدرتی، ورزش‌های هوازی هم انجام دهند تا هم عضلاتشان تقویت شود و هم چربی‌های بدنشان بسوزد. دویدن، طناب زدن، شنا و دوچرخه‌سواری از ورزش‌های هوازی مناسب برای این ورزشکاران هستند. در میان این ورزش‌ها، دوچرخه‌سواری می‌تواند از سایر ورزش‌ها کارآمدتر باشد و باعث تقویت عضلات چهارسر ران هم بشود. اگر ورزشکاران رشته بدنسازی، ورزش‌های استقامتی و هوازی را هم به برنامه‌های ورزشی خود اضافه کنند، می‌توانند امیدوار باشند هم حجم عضلاتشان زیاد شود و هم چربی‌های بدنشان را بسوزانند. در این صورت حجم عضلات و چربی‌های بدن به نسبت مناسبی ‌می‌رسند و دیگر مجبور به مصرف داروهای غیرمجاز و بی‌فایده نخواهندبود. رسیدن به اندامی متناسب و عضلانی به صبر و حوصله در کنار تمرین نیاز دارد و نباید با عجله و بدون منطق، سلامت را به خطر انداخت.

● نگاه متخصص تغذیه

قبل از مصرف دارو «سلامت» را بخوانید!

دکتر محمدرضا وفا

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

مصرف مکمل کراتین به افراد و ورزشکاران معمولی و غیرحرفه‌ای به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. فقط برخی ورزشکاران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای، با توجه به نوع ورزش و میزان فعالیت‌های روزانه‌شان مجاز به مصرف میزان خاصی از مکمل‌های پروتئینی استاندارد و با مجوز رسمی از وزارت بهداشت هستند، آن هم حتما با نظر و تجویز پزشک. برخی مکمل‌های پروتئینی از نظر میزان اسیدهای آمینه بهتر از انواع دیگر هستند و مصرف آنها برای ورزشکاران حرفه‌ای، ارجحیت دارد. به همین دلیل مصرف انواع مجاز مکمل‌ها در تمام رشته‌های ورزشی، باید زیرنظر پزشک باشد تا ورزشکار هم به اندازه مجاز آنها را مصرف کند و هم با مشورت پزشک بداند استفاده از کدام محصولات برای او بهتر و مناسب‌تر است. برخلاف تصور بیشتر ورزشکاران، برخی مکمل‌های پروتئینی از نظر ترکیب‌های تشکیل‌دهنده، بسیار کامل‌تر و غنی‌تر از کراتین هستند یعنی می‌توانند در وزن ثابت، اسید آمینه‌های بیشتری به بدن برسانند. با این حال، هرگونه مکمل پروتئینی برای ورزشکاران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای، تحت شرایط خاص و دوز و دوره مشخصی باید به وسیله متخصص پزشکی ورزشی یا متخصص تغذیه‌ای که در این زمینه کار می‌کند، تعیین ‌شود. این متخصصان، دوز و مدت زمان مصرف را با توجه به شرایط فیزیکی هر فرد، نوع ورزشی که انجام می‌دهد و شدت فعالیت‌هایی که در طول روز دارد، مشخص می‌کنند بنابراین حتی یک ورزشکار حرفه‌ای هم نمی‌تواند به بهانه اینکه دوستش با نظر پزشک مکمل‌های مختلفی مصرف می‌کند، خودسرانه شروع به مصرف مکمل‌هایی کند که برای دیگری تجویز شده‌اند. با این توضیحات، حتما آقای نیما متوجه شده‌اند که مصرف هر نوع مکمل دارویی و غذایی علاوه بر اینکه باید تحت نظر پزشک باشد، برای او که تازه در ابتدای راه قرار دارد، اصلا درست و لازم نیست.

ضمن اینکه این دوست عزیز می‌خواهند با ورزش، اندامی سالم‌تر و قوی‌تر داشته باشند در حالی که مصرف خودسرانه داروهای بدنسازی که بیشتر آنها هم به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند، نه‌تنها کمکی به حفظ سلامتش نخواهند کرد بلکه در آینده‌ای نه چندان دور، مشکلات فراوانی را هم برایش به وجود خواهند آورد. مصرف خودسرانه مکمل‌های پروتئینی باعث تولید ترکیب‌های ازته در بدن می‌شود. این ترکیب‌ها برای بدن مانند سم هستند و بار زیادی برای دفع آنها به کبد و کلیه‌ها وارد می‌شود. به همین دلیل، اگر مکمل‌های پروتئینی خودسرانه و بی‌رویه مصرف شوند،‌ می‌توانند مشکلات کبدی، کلیوی و اختلال‌های آب و الکترولیت‌ ایجاد کنند و به این ترتیب، سلامت عمومی بدن را به شدت به خطر بیندازند. متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد هستیم در باشگاه‌های ورزشی بدون درنظرگرفتن شرایط سلامت تک‌تک ورزشکاران، مصرف داروها و مکمل‌های مختلفی به آنها توصیه می‌شود که این توصیه می‌تواند سلامت تمام این افراد را تهدید کند. هر فردی که قصد مصرف یکی از داروهای بدنسازی را دارد، باید قبل از انجام چنین کاری،‌ این ۲۰ پرونده‌ای که تا به امروز در همین هفته‌نامه «سلامت» درباره سرگذشت تلخ افرادی که این داروها را مصرف کرده‌اند، منتشر شده، بخواند تا با عمق فاجعه و بلایی که می‌خواهد سر خودش بیاورد، بیشتر آشنا شود و حداقل با چشمی باز، دست به انتخاب بزند. من امیدوارم که خواندن این پرونده‌ها و سرگذشت‌های تلخ،‌ راه درست ورزش برای حفظ سلامت و نه برای خودنمایی و عرض?اندام را پیش روی تمام جوانان بگذارد. در نهایت بد نیست این را هم بدانید که معمولا عوارض ناشی از مصرف خودسرانه مکمل‌ها، جزو بیماری‌های مزمن طبقه‌بندی می‌شود؛ یعنی ممکن است شما در کوتاه‌مدت، متوجه عوارض ناشی از مصرف آنها نشوید اما در درازمدت با مشکلات فراوان آنها روبرو شوید.

● نگاه فوق‌تخصص گوارش و کبد

زخم‌های گوارشی از عوارض مصرف مکمل‌هاست

دکتر شهرام آگاه

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

داروهای مختلفی که اغلب بی‌رویه و بدون تجویز پزشک و حتی گاهی بدون اطلاعات علمی برای افزایش غیرطبیعی حجم عضلات یا افزایش انرژی بدن استفاده می‌شوند، عوارض متعددی برای تمام ارگان‌های بدن مانند دستگاه گوارش و کبد دارند. داروهای بدنسازی، بسیار متنوع‌اند و شایع‌ترین آنها ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. مهم‌ترین مشکلی که مصرف بی‌رویه ویتامین‌ها و مواد معدنی ایجاد می‌کند، عوارض گوارشی است. برخی از آنها می‌توانند باعث ایجاد سوءهاضمه یا تحریک معده و حتی زخم‌های گوارشی شوند. به همین دلیل ممکن است افرادی مثل نیما که آنها را مصرف می‌کنند، در ماه‌های اول پس از مصرف دچار معده‌درد بشوند. مصرف ویتامین‌ها هم در حجم بالا عوارضی مانند تهوع و دردهای شکمی خواهدداشت. در نهایت هم اینکه ویتامین‌های محلول در آب از طریق کلیه دفع می‌شوند اما ویتامین‌های محلول در چربی قابل‌دفع از طریق کلیه‌ها نیستند و می‌توانند باعث ایجاد مسمومیت‌های متعدد شوند.

ندااحمدلو