فرهنگ دانشجویی مردم و نقش رسانه ها

پیشرفت شگفت انگیز دانش در قرن بیستم, ضرورت افزایش دانش علمی عموم مردم را برای مشاركت آگاهانه و فعالانه در اداره جوامع پیچیده امروزی, حیاتی تر كرده است بحران آب و محیط زیست, بیماری های مهلكی مانند سرطان و ایدز, محصولات غذایی حاصل از فناوری مهندسی ژنتیك و مسائل مرتبط با كلون سازی جانداران ازجمله مسائلی هستند كه به كشور یا جامعه خاصی محدود نمی شوند

پیشرفت شگفت انگیز دانش در قرن بیستم، ضرورت افزایش دانش علمی عموم مردم را برای مشاركت آگاهانه و فعالانه در اداره جوامع پیچیده امروزی، حیاتی تر كرده است. بحران آب و محیط زیست، بیماری های مهلكی مانند سرطان و ایدز، محصولات غذایی حاصل از فناوری مهندسی ژنتیك و مسائل مرتبط با كلون سازی جانداران ازجمله مسائلی هستند كه به كشور یا جامعه خاصی محدود نمی شوند. همگان باید از پیامدها و عوامل ایجادكننده آنها آگاه باشند و هرچه این آگاهی بیشتر و عمیق تر باشد، مشاركت برای حل آنها سازنده تر خواهد بود. در جهان غرب دسترسی عموم مردم به اطلاعات علمی، بسیار آسان و گسترده است. هر كس كه در یك كشور پیشرفته به یك كتابفروشی مراجعه كند، با انبوهی از كتاب های علمی و آموزشی روبه رو می شود كه برای طرح سطوح مختلف و به شیوه های متنوعی نوشته و چاپ شده اند. دسترسی به كتابخانه ها (حتی كتابخانه های دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی) برای عموم آزاد است. مجلات، روزنامه ها و پایگاه های اینترنتی متنوع به شیوه های بسیار جذابی، مفاهیم علمی و اطلاعات لازم برای یك زندگی سالم و پویا را عرضه می كنند.رسانه های شنیداری و تصویری نیز سهم عمده ای در افزایش دانش عمومی جامعه دارند. اما براساس تحقیقاتی كه دانشمندان جهان توسعه یافته درباره جایگاه اطلاع رسانی علمی در جوامع در حال توسعه انجام داده اند، دانش علمی در رسانه های این كشورها، در بهترین حالت خود یك امر حاشیه ای محسوب می شود و هرچند محققان و دانشجویان می توانند به راحتی از منابع علمی استفاده كنند و كتابخانه های نسبتاً خوبی در اختیار دارند، ولی عموم مردم از فرصت های كمتری برخوردارند. براساس تحقیقاتی كه دكتر «كارلوس روزا» انجام داده است، عوامل زیر در این امر دخالت دارند:

۱- اغلب كتاب های علمی و مقالات مناسب برای عموم مردم، به زبان انگلیسی منتشر می شوند و هرچند انگلیسی یك زبان بین المللی است، اما در این كشورها عموم مردم توانایی بهره برداری از منابع خارجی را ندارند. میزان ترجمه كتاب های علمی نیز محدود است.

۲- هرچند اغلب دانشمندان و دانشجویان جوامع در حال توسعه، می توانند به زبان انگلیسی بنویسند و بخوانند، اما مجلات علمی مناسب، كمتر در اختیار آنان قرار می گیرند، زیرا كتابخانه ها اغلب با مشكل بودجه روبه رویند. با چنین وضعیتی، آنان حتی در صورت تمایل، برای تهیه مقالات علمی مناسب برای عموم مردم، امكانات محدودی در اختیار دارند. البته، اغلب آنان وارد شدن در این زمینه را مناسب شأن علمی خود نمی دانند.

۳- مشكلی كه شاید مهمترین هم باشد، محدود بودن نشریاتی است كه یك نویسنده علمی می تواند مطالب خود را در آنها عرضه كند. اغلب نشریات محدودی كه در كشورهای در حال توسعه منتشر می شود، حجم عمده ای از مطالب خود را به موضوعات غیرعلمی اختصاص داده اند و تعدادی از نشریاتی كه فضایی را به این امر اختصاص داده اند، به موضوعات علمی به عنوان مطالب حاشیه ای نظر دارند. این عوامل باعث شده اند كه مردم جوامع در حال توسعه به منابع اطلاعاتی روزآمد و به زبان مادری شان دسترسی كمتری داشته باشند و در نتیجه از عواملی كه توسعه كشورشان را شتاب می بخشند، آگاهی محدودی داشته باشند. خوشبختانه در سال های اخیر در كشور ما رسانه های همگانی (صدا و سیما، مجلات و روزنامه ها) در عرضه اطلاعات علمی فعال تر شده اند و روزنامه هایی مانند «همشهری» و «جام جم» صفحات و ضمیمه های ویژه ای را به مطالب علمی اختصاص داده اند. با وجود این، عرضه اطلاعات علمی در رسانه ها در اغلب موارد هدفمند و سازمان یافته نیست. بخشی از این امر به تجربه محدود ما در این زمینه برمی گردد. ما حتی از نیازهای علمی مخاطبانمان به درستی آگاه نیستیم و بیشتر مطالب را براساس علاقه شخصی خود به موضوعی خاص ترجمه و عرضه می كنیم. در اینجا قصد نقد و بررسی نشریات و رسانه هایی را نداریم كه در زمینه افزایش دانش عمومی تلاش های قابل تقدیری نیز انجام داده اند، زیرا این امر همانند سایر موضوعات علمی، به پژوهشی علمی نیاز دارد، بلكه می خواهیم با ارائه چند نمونه، بر اهمیت افزایش آگاهی مردم از موضوعات علمی تأكید كنیم تا شاید مسئولان رسانه های جمعی و به خصوص روزنامه ها زمانی را برای چاره اندیشی پیرامون سامان بخشی نحوه ارائه موضوعات علمی برای عموم مردم اختصاص دهند تا روز به روز شاهد بهبود كمی و كیفی مطالب علمی و موفقیت رسانه ها و نشریات در زمینه افزایش دانش علمی مردم علم دوست كشورمان باشیم.

• دانش آموزان به علم اندوزی والدین نیاز دارند

همه ما دوست داریم فرزندانی كوشا و دانش دوست داشته باشیم. اما والدینی می توانند دانش آموزانی كوشا و درواقع دانشمندانی كوچك بیافرینند كه از اهمیت و شیوه دخالت خود در امر آموزش آنان آگاه باشند. «به فرزندان خود در یادگیری علوم یاری رسانیم»، «چگونه در انجام تمرین های ریاضی به فرزندانمان كمك كنیم» و «چگونه با مسئولان مدارس تعامل بهتری داشته باشیم» اینها نمونه هایی از موضوعاتی هستند كه در رسانه های غربی مطرح می شوند. چنین موضوعاتی در نشریات كشورمان كمتر به چشم می خورند.

• علم بخشی از زندگی است

آگاهی از عوامل و شرایطی كه سلامت بدن را تأمین می كنند یا آن را به خطر می اندازند، نحوه استفاده صحیح از ابزارها و دستگاه هایی كه هر روز با آنها سر و كار داریم و راه های بهبود كیفیت محصولاتی كه عرضه می كنیم از شرایط ضروری برای دستیابی به یك زندگی سالم و ثمربخش است. برای مثال، افزایش تعداد باكتری های مقاوم به آنتی بیوتیك از پیامدهای درك نادرست مردم از مفهوم تكامل است. اغلب مردم تصور می كنند فردی كه به طور بی رویه از آنتی بیوتیك استفاده می كند، به تدریج نسبت به آن مقاوم می شود. از این رو، آن دارو دیگر بر او كارگر نیست. اما داستان واقعی جور دیگری است:

۱- استفاده بی رویه از آنتی بیوتیك ها، باعث از بین رفتن باكتری های حساس به این داروها می شود. اما به گزینش باكتری های مقاوم به آن می انجامد.

۲- با تداوم استفاده از آنتی بیوتیك، باكتری های مقاوم به آنتی بیوتیك كه به كمك فرد مصرف كننده دارو از شر باكتری های رقیب خلاص شده اند، تكثیر می یابند و به میزبان های دیگر منتقل می شوند.

۳- در نهایت، باكتری های مقاوم به آنتی بیوتیك جایگزین باكتری های حساس به آنتی بیوتیك می شوند.

بنابراین كسی كه به طور نادرست آنتی بیوتیك مصرف می كند، تنها به خود آسیب نمی رساند، بلكه همسایگان و حتی مردم سایر كشورها را در معرض خطر قرار می دهد.

• علم به سیاستگزاری اصولی می انجامد

در كشور ما تحقیقات پایه جایگاه شایسته ای ندارد. برخی از مسئولان دلسوزی كه به فكر پیشرفت این مملكت هستند، به دنبال راه های میانبر می گردند و به قول یكی از استادان «مانند كسی كه تب می كند»، هر روز تب یكی از فناوری های نوین به سراغ آنان می آید و به طور معمول پس از مدتی تب آنان فروكش می كند. این افراد درواقع از ماهیت علم و فرآیند پیشرفت آگاهی ندارند. بهره گیری از فرصت های طلایی كه علم فراهم می كند بدون سرمایه گذاری هدف دار در عرصه های مختلف علوم پایه غیرممكن است. رسانه ها در تقویت این نوع نگرش می توانند بسیار مؤثر باشند. جامعه ای كه با طبیعت پیرامون خود آشناتر باشد، از آن بهتر محافظت می كند. بیماری كه از خطرات استفاده بی رویه از دارو آگاه باشد، از آن به نحو صحیح بهره می گیرد. والدینی كه خود دانش آموزند، دانش آموزانی متفكر می آفرینند و مسئولی كه آگاه تر است، سیاستمدارتر است. رسانه های گروهی از جمله روزنامه ها، می توانند به آفرینش چنین جامعه ای كمك كنند.

منابع:

۱-Improving Science Literacy and Conservation in Developing Countries By Carlos L. de la Rosa

۲-An ActionBioscience.org original article

كارلوس دلا روزا

ترجمه: حسن سالاری