وداع با مبصر تهران

مروری بر دوران پرحاشیه مسوولیت سردار رجب زاده در نیروی انتظامی پایتخت

«در رابطه با افراد بازداشت شده اخیر، این افراد در مجموع بیش از سه روز هم در کهریزک نبودند. این در حالی است که در روز دوم نگهداری این افراد در کهریزک، مسوول مربوطه را خواستم و تذکرات لازم را به او دادم. هیچ کسی بدون حکم قضایی بازداشت و به کهریزک منتقل نشد. تنها حدود ۱۴۰ تا ۱۴۵ نفر از بازداشت شدگان اخیر به علت نبود مکان به مدت سه روز در این بازداشتگاه نگهداری شدند و کهریزک هم اکنون تعطیل است... در بازداشتگاه کهریزک کسی کشته نشده است.»

این جملات بخشی از روایت سردار عزیز الله رجب زاده فرمانده سابق نیروی انتظامی تهران بزرگ از ماجرای دامنه دار حوادث کهریزک بود؛ ماجرایی که از سوی مقام معظم رهبری با لفظ «جنایت» از آن یاد شد و هنوز هم با گذشت ماه ها از وقوع، هر از گاهی کوچک ترین تبعات اتفاقات مربوط به آن در رسانه ها بازتاب گسترده یی می یابد. هفته گذشته مراسم تودیع سردار رجب زاده از صدر فاتب در شرایطی برگزار شد که جانشین او، سومین فرمانده نیروی انتظامی در کمتر از دو سال گذشته محسوب می شد. سردار رجب زاده مهرماه ۸۷ جانشین سردار احمدرضا رادان شد. در آن هنگام سردار رادان به سبب فعالیت هایش در زمینه طرح مشهور به ارتقای امنیت اجتماعی که بخشی از آن به برخورد با بدحجابی اختصاص داشت چهره یی آشنا برای رسانه ها بود و رفتنش برای خیلی ها شوکه کننده بود اما رجب زاده که آمد تا چندماهی مثل بسیاری از پیشینیان خود چندان با رسانه ها سر و کار نداشت یا آنچنان محور خبرهای جنجالی روز قرار نگرفت و به اصطلاح به اندازه فرمانده پیشین «چهره» نشد.

طرح امنیت اجتماعی هم کمرنگ تر از همیشه پیگیری می شد و جانشین سردار رادان هم تمایلی به اجرای این طرح نشان نمی داد. ۹ ماه ابتدایی مدیریت رجب زاده به همین منوال گذشت تا اینکه رای گیری انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم به اتمام رسید. با گسترش اعتراضات به روند انتخابات در اواخر خرداد و اوایل تیرماه، نیروی انتظامی تهران بزرگ هم در کنار دیگر نیروهای امنیتی و انتظامی وارد عمل شد تا ناآرامی های موجود را رفع کند؛ وقایعی که در هر یک از مناسبت های ملی به سبب حضور سبزها و برخوردهایی که به تبع آن پیش می آمد اندک اندک نام فرماندهان ناجا را در کنار همکاران شان در سپاه به صدر اخبار رسانه ها کشاند.

ماجرای بازداشتگاه کهریزک و حمله به کوی دانشگاه دو نقطه اوج مشخص این خبرسازشدن ها بود که اخبار پیرامون آن و موضع گیری صریح رهبری نظام در برابرش، فرماندهان را به ارائه توضیح وادار کرد. آن هنگام بود که سردار رجب زاده به عنوان نفر اول پلیس پایتخت نقش منفی ناجا در ماجرای کوی دانشگاه را رد کرد و کشته شدن افراد در بازداشتگاه کهریزک را نیز تکذیب کرد. اگرچه آن زمان به اولین موضع گیری چندان پرداخته نشد اما موضع دوم با واکنش شدید وکیل خانواده امیر جوادی فر یکی از قربانیان بازداشتگاه کهریزک مواجه شد و این خانواده تاکید کردند فرزندشان در همان جایی کشته شده که رجب زاده گفته بود هیچ کشته یی نداشته است.

رجب زاده در دوران حضور در مقام فرماندهی انتظامی تهران بزرگ در حوزه های اجتماعی نیز بارها اقدامات و اظهاراتی داشت که نامش را در میان تیترهای پرمخاطب روز قرار داد. او سه ماه پیش از این، از ادامه آرام طرح انضباط اجتماعی، پاکسازی دره ها و بیغوله های تهران و افزایش نیروی پلیس خبر داد و مامور پلیس را به مبصر تشبیه کرد و از عادت مردم به یک مبصر در بالای سرشان گفت. رجب زاده در آستانه ۱۶ آذر که حضور نیروهای انتظامی در خیابان های شهر به شکل محسوسی افزایش یافته بود، در جمع خبرنگاران حاضر شد، از شرایط ایجادشده دفاع کرد و در پاسخ به اینکه چرا ماموران پلیس حضوری اینچنینی در شهر دارند و آیا این موضوع شائبه فضای پلیسی ایجاد نمی کند، تاکید کرد؛ «تا هر کجا که لازم باشد و به هر تعداد که پلیس لازم باشد، ماموران پلیس حضور خواهند داشت. من از پلیسی کردن شهر هراسی ندارم.»

او به همین ترتیب فضای امنیتی تهران را کنترل کرد و آنچنان که فرماندهان ناجا بارها تاکید کرده اند، نگذاشت در روز ۱۶ آذر در خیابان ها «اتفاق خاصی» رخ دهد، اما روز عاشورا برای وی روز دیگری بود. رجب زاده از ابتدای محرم برای جلوگیری از درگیری در روزهای عزاداری رسماً با بیان اینکه حرکت دسته های علامت کشی ممنوع است و با دسته های علامت کشی که عرض خیابان را سد می کنند، برخورد خواهد شد به مردم توصیه کرد پشت دسته های عزاداری راه نیفتند. فرمانده انتظامی تهران بزرگ با تاکید بر اینکه «فکر نمی کنم مشکلی در ایام محرم پیش آید»، گفت؛ «مسدود کردن معابر توسط هیات های مذهبی به هر شکل و به هر عنوانی ممنوع است.» این تمهیدات اما نتوانست جلوی اتفاقی را که قرار بود در روزهای آینده به وقوع بپیوندد، بگیرد. اینچنین بود که آنچه نباید شد و درگیری های روز عاشورا به کشته و زخمی شدن چند نفر از جمله خواهرزاده میرحسین موسوی انجامید و انتقاداتی را متوجه مسوولان امنیت تهران کرد.

برخی نمایندگان مجلس از بازجویی دو و نیم ساعته رجب زاده در روز عاشورا خبر دادند و از این مساله که مسوول امنیت تهران به جای انجام وظیفه مجبور بوده به پرسش های بازپرس پاسخ گوید انتقاد کردند اما او ترجیح داد در این رابطه تا چند روز سکوت پیشه کند. پس از عاشورا بود که به دنبال چند روز غیبت بالاترین مقام فاتب، برخی رسانه ها از ضرب و شتم رجب زاده در جریان درگیری های روز دهم محرم خبر دادند؛ موضوعی که او خود نیز آن را تایید کرد و اما با عنوان «خوردن چند سنگ» از ماجرا یاد کرد.

او اعلام کرد «تا نفر آخر معترضان روز عاشورا دستگیر می شوند» و با اشاره به اینکه «تصاویر افرادی که در این اغتشاشات شرکت کرده اند به زودی منتشر می شود»، گفت؛ «پلیس از امکانات و تجهیزات خود برای شناسایی همه آن افراد استفاده کرده است.» رجب زاده تاکید کرد؛ «اقدامات افرادی که در تجمعات و اغتشاشات به اموال عمومی صدمه زده و درگیری ایجاد کردند، قابل بخشش نیست و توان پلیس بیش از اینهاست که فکر می کنند، به طوری که نیروی انتظامی به راحتی می تواند این تجمعات را باسرعت و توان جمع کند. از این پس این افراد ضرب شست پلیس را خواهند چشید.»

مدتی که از وقایع روز عاشورا گذشت، عکس برخی حاضران در راهپیمایی های روز عاشورا در نشریه امین (ارگان ناجا) که نیروی انتظامی از آنان با لفظ اغتشاشگر یاد می کرد، چاپ شد و طبق وعده رجب زاده بسیاری از این افراد بازداشت شدند. در پی این وقایع مراسم ۲۲ بهمن نیز - به گفته مسوولان در «آرامش کامل» - برگزار شد و در حالی که به نظر می رسید با اتمام مناسبت های ملی رسمی، فرماندهی ناجا روزهای آرامی را پیش رو دارد ناگهان خبری منتشر شد مبنی بر اینکه فرماندهی انتظامی تهران بزرگ بازنشسته شده و فرد دیگری جایگزین وی می شود.

رفت و آمد فرماندهان نظامی و عزل و نصب آنها شاید سال ها بود جز خبری کوتاه و چندخطی بازتابی در رسانه های مکتوب نمی یافت اما شاید از آنجا که چندماهی است چهره های نظامی نیز همپای سیاستمداران در رسانه های مختلف خبرساز می شوند و هر تحولی در حوزه مسوولیت شان بحث هایی را در محافل خبری برمی انگیزد، این خبر نیز بازتاب گسترده یی یافت. از این مهم تر سخنان رجب زاده در مراسم تودیعش بود که بار دیگر با تجلیل از عملکرد افراد زیرمجموعه خود در فاتب اعلام کرد در مدت مسوولیت او، پلیس در کشته شدن حتی یک نفر نقش نداشته است. ضمن اینکه کشته هم نداده است.

او همچنین به مسوولیت امنیت در حوادث پس از انتخابات نیز اشاره یی کوتاه داشت؛ «بعد از انتخابات، پلیس تمام امکانات خود را در اختیار قرارگاه ثارالله سپاه قرار داد و این قرارگاه مسوول امنیت تهران بود.» این سخنان اما دو روز بعد به انتشار فیلمی پیوند خورد که سخنان رجب زاده را به چالش می کشید؛ فیلمی از حوادث شب ۲۵خردادماه ۱۳۸۸ در کوی دانشگاه تهران که باید منتظر ماند و دید فرمانده انتظامی تهران بزرگ یا آنچنان که خود می گفت «مبصر» تهران چه واکنشی در قبال آن خواهد داشت.