خونی برای خدا

روز دهم ذی‌الحجه، عید قربان یا عید اضحی، نام دارد و این روز یکی از اعیاد بزرگ در فرهنگ تدین اسلامی است. این روز بزرگ در برگیرنده سه واقعیت عبادی، تاریخی و اخلاقی است.
حقیقت عبادی …

روز دهم ذی‌الحجه، عید قربان یا عید اضحی، نام دارد و این روز یکی از اعیاد بزرگ در فرهنگ تدین اسلامی است. این روز بزرگ در برگیرنده سه واقعیت عبادی، تاریخی و اخلاقی است.

حقیقت عبادی آن عبارت است از این که در این روز بزرگ حاجیان پس از وقوف در عرفات و مشعر به منی می‌‌روند و رمی جمره می‌کنند. یکی دیگر از واجبات حج را که قربانی کردن شتر، گاو یا گوسفند است را انجام می‌دهند و به شکرانه توفیق این مهم این روز را عید می‌گیرند و نماز مخصوص عید را اقامه می‌کنند. حقیقت تاریخی آن عبارت است از یادآوری زیباترین و کاملترین نمونه تعبد در برابر خالق هستی‌آفرین. آری حکمت دیگر عید قربان را باید از ریشه تاریخی آن جست‌وجو کنیم و آن عبارت است از چشم‌پوشیدن پدری موحد از فرزندی متعبد، در مقام امتثال امر آفریدگار دانای حکیم.

آری عیدقربان، عید فداکاری، ایثار و انجام مسئولیت و روز اطاعت از خدای دانای حکیم است. روزی است که ابراهیم، فرزندش اسماعیل را برای اطاعت از امر الهی آماده قربانی کردن می‌کند. قرآن کریم این حقیقت تاریخی را چنین شرح می‌دهد: «ما ابراهیم را به داشتن پسری بردبار بشارت دادیم، آنگاه که فرزند به سن بلوغ رسید ابراهیم به او گفت: پسرم! در خواب می بینم که تو را سر می‌برم! نظرت در این مورد چیست؟ اسماعیل گفت: ای پدر آنچه به شما دستور رسیده انجام دهید، ان‌شاءالله مرا از صابران خواهید یافت. (۱)

ابراهیم و اسماعیل بالاترین حد بندگی و اطاعت، یعنی فداکاری و جانبازی و تسلیم در برابر حکمت و قضای الهی را عینیت بخشیدند.

آری معنای واقعی بنده و بندگی جز این نیست که باید بنده حاضر شود و همه چیز حتی زن و فرزند، مال و جان خود را در راه خداوند با کمال مسرت و خلوص نیت، بذل و انفاق و ایثار نماید، هرچند ممکن است خداوند نیز پس از اثبات مقام فداکاری و گذشت، فدیه‌ای را به جای فرزند بپذیرد «و فدیناه بذبح عظیم» ولی آدمی باید با عزمی استوار و اراده‌ای پولادین برای رسیدن به قرب الهی که همان کمال انسانیت است تا انتهای ایثار و گذشت پرواز کند.

پیام تاریخی عید قربان این است که انسان از معلم توحید و بندگی بیاموزد و بگوید بارالها اگر دستور فرمایی من نیز مانند حضرت ابراهیم از جان و دل در بذل و ایثار و انفاق آنچه تو به من ارزانی کرده‌ای قیام می‌کنم و هر مانعی بر سر راه من در اجرای فرمان تو پیدا شود او را سنگباران می‌کنم و وسوسه‌های شیطانی را سر می‌برم و آن محبوب‌هایی که میان من و تو فاصله اندازد را قربانی می نمایم.

اما حقیقت اخلاقی این عید بزرگ را باید از قرآن و روایت استنباط نمود. خدای سبحان در قرآن کریم می‌فرماید: «لن ینال الله لحومها ولادماؤها و لکن یناله التقوی منکم»(۲)

«از گوشت‌ها و خون‌های قربانی به خداوند هیچ چیزی نمی‌رسد بلکه آنچه به خداوند می‌رسد تقوای شماست.

پس حقیقت اخلاقی عیدقربان با بیان قرآن، تحصیل تقوی است و تقوی یعنی نگهداری و صیانت جسم و جان از هرچه که آن دو را آلوده می‌نماید.

امام صادق(ع) می‌فرماید: به هنگام کشتن قربانی، گلوی هوای نفس و حنجره خواهش‌های ناصواب دل و طمع و حرص خود را نیز ببر و به حیات آنان خاتمه ده تا از هر زیان و فتنه و عقوبتی در امان باشی(!)

«و اذبح حنجره الهوی والطمع عندالذبیحه» (۳)

آری سربریدن قربانی بایستی حاکی از کشتن خصلت حیوانی و ریشه‌کن نمودن شهوات نفسانی باشد. زیرا مادامی که نفس حیوانی با صدها سرباز جفاکار خود بر اندیشه و عقل و ایمان و فضایل آدمی حمله‌ور شود انسان دست بازی هزاران فسق و فساد خواهد بود.

با تأمل در این سه بعد از ابعاد عید قربان درخواهیم یافت، که عید قربان نمایان‌کننده این معنا است که: انسان باید در اطاعت از اوامر خدای حکیم و جلب خشنودی او آماده هرگونه ایثار و جانبازی باشد و وظیفه خود را شناسایی کند. آری انسانی که هم موانع داخلی پرواز و هم رهزن خارجی مسیر کمال را سر برید، حق دارد که عید داشته باشد و جشن برپا کند.

چنین لحظه و روزی برای چنین فردی عید است زیرا روز پیروزی و غلبه بر زشتی‌هاست.

مکتب اسلام عید حقیقی را وابسته به چگونگی اعمال و رفتار و گفتار آدمی می‌داند، آن کس که در این میدان در بردارنده فضیلت‌های بیشتری بود او حق دارد جشن فضیلت بگیرد و هرکس در این میدان غرق در خصلت‌های مذموم و ناپسند بود حظ و بهره‌ای از عید ندارد. بنابراین انسانی که به مراتب بلند و شگرف کمال و سعادت دست یافت شادمانه زمزمه خوشبختی و سعادتمندی را سر می‌دهد.

پانوشت:

۱. صافات: ۱۰۱ و ۱۰۲

۲. حج: ۳۷

۳. بحار، ج۹۹، ص ۱۲۵.