حیرت جاذبه ها

«ایران, سرزمین شگفتی هاست», «جاذبه های ایران حیرت برانگیزند» این جمله ها را بارها و بارها شنیده ایم, گاه اغراقِ تنیده شده در این جملات بهانه ای بوده تا مسافران ناآشنا را ترغیب کند به دیدن این شگفتی ها گاهی عظمت و شکوه جاذبه های ایران بی آن که فلسفه پنهان آن را بدانیم گردشگران را مبهوت کرده اما دانایی و آگاهی از برخی جاذبه های طبیعی و تاریخی ایران دلیلی می شود تا حیرت کنیم

«ایران، سرزمین شگفتی‌هاست»، «جاذبه‌های ایران حیرت‌برانگیزند» این جمله‌ها را بارها و بارها شنیده‌ایم، گاه اغراقِ تنیده شده در این جملات بهانه‌ای بوده تا مسافران ناآشنا را ترغیب کند به دیدن این شگفتی‌ها. گاهی عظمت و شکوه جاذبه‌های ایران بی‌آن‌که فلسفه پنهان آن را بدانیم گردشگران را مبهوت کرده اما دانایی و آگاهی از برخی جاذبه‌های طبیعی و تاریخی ایران دلیلی می‌شود تا حیرت کنیم.

این که سال های سال پیش بدون تکنولوژی، بدون پیشرفت سریع علم چگونه این سازه های عظیم سربرافراشته اند و همچنان استوار و پابرجا ما را به خالقانشان رهنمون می کنند. این که دانش ایرانیان در چه مرتبه ای بوده که این سال ها حتی، دانشمندان، مورخان و علاقه مندان در پی کشف چگونگی ساخت آنها برآمده اند.

هفته گذشته خبری روی خروجی ایرنا قرار گرفت که کمتر کسی به آن پرداخت. خبر این بود که یک ریاضیدان هلندی پس از مدت ها به راز یکی از جاذبه های بی نظیر ایران دست یافته و خوشحال و مسرور راهی ایران شده تا از این کشف خود رونمایی کند.

«وینسنت کارلز» کارشناس ارشد ریاضی در دانشگاه اترخت می گوید معماران و مهندسان ایرانی در طراحی و ساخت گنبد آرامگاه شاه نعمت الله ولی از یک روش منحصر به فرد و بی نظیر استفاده کرده اند. این فقط یک نمونه از شاهکارهای ایرانی است که کمتر می توان در بروشورها و کاتالوگ های تبلیغاتی ایران دید. کاش این بروشورها به جای استفاده اغراق آمیز از این سازه های با شکوه به دانش پنهان در آن می پرداختند تا شاید هر مسافری با آگاهی از آن لذت تماشایش صدچندان شود.

معمای عدد ۱۱ در گنبد شاه نعمت الله ولی

آرامگاه یا آستانه شاه نعمت الله ولی در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان در شهر ماهان قرار گرفته است. نقل است شاه نعمت الله ولی، پیر طریقت حافظ است که در موردش سروده است:

آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند / آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند

حکایت شگفتی اما در آرامگاه او نهفته است. وینسنت کارلز دانشمند هلندی با تحقیقاتش به این موضوع پی برده که گنبد این آرامگاه به ۱۱ قسمت مساوی تقسیم شده است. قاعده این ۱۱ قسمت در پایین گنبد و رئوس آنها در بالای گنبد کنار یکدیگر قرار گرفته است. از نظر ریاضی، محیط دایره به طور معمول به قسمت های مساوی زوج تقسیم می شود، این که چرا معمار و مهندس این گنبد عدد ۱۱ که یک عدد فرد است را برای تقسیم گنبد و طراحی آن انتخاب کرده، بسیار جالب و حائز اهمیت است، چرا که این کار از نظر ریاضی بسیار مشکل است. لازم است استادان معماری و کاشیکاری ایران بررسی کنند چطور این ۱۱ قسمت مساوی روی یک گنبد با یکدیگر جفت و جور شده است. بدون شک معماران آرامگاه شاه نعمت الله ولی در زمان صفوی با این نوع طراحی و ساخت گنبد، قصد دادن پیامی را داشته اند که این پیام باید کشف شود.

این محقق هلندی با بررسی هایی که درباره عدد ۱۱ و حروف ابجد انجام داد، متوجه شد عدد ۱۱ معادل کلمه «هو» به معنای «الله» است. احتمال می رود با توجه به این که شاه نعمت الله ولی یک عارف بزرگ و شناخته شده در زمان خود بوده، این کار برای نشان دادن اخلاص او در ایمان به خدا انجام شده باشد.

قدیمی ترین قسمت آرامگاه این عارف، گنبدی است که سال ۸۴۰ هجری قمری ساخته شد و از شاهکارهای معماری این آستانه به شمار می آید.

این ریاضیدان هلندی نتیجه تحقیقاتش را در همایشی هفته گذشته در اصفهان عنوان کرد؛ نتایجی که رازی از یک شاهکار معماری ایران را برملا می کند.

آبیاری در باغ فین کاشان

باغ فین کاشان که همراه با سه باغ ایرانی دیگر به ثبت جهانی رسیده، چند سالی است سوگوار درختان بلندقامت و کهنسالش است؛ درختانی که با بی تدبیری مدیریتی یک به یک خشک شدند و فروافتادند، اما این سازه شگفت انگیز به دلایل دیگری نیز شهره است؛ دلایلی که شاید کمتر علاقه مندی به سفر بداند و کمتر مسافری که قدم در این باغ دلگشا گذاشته از آن با خبر باشد.

یکی از مهم ترین وجوه تمایز باغ تاریخی فین با دیگر باغ های ایران نحوه آبرسانی آن است. ظرافت مهارت در این سیستم به گونه ای است که بدون استفاده از هیچ نیروی محرکه ای و فقط با استفاده از اختلاف سطح ده ها فواره آب با جهش آب یکسان شبانه روز در جوی ها آب فوران دارد و هیچ گونه افت فشاری در آن دیده نمی شود. به این مفهوم که اگر دستتان را روی یکی از این خروجی ها بگذارید فشار آب در تمام خروجی های دیگر به طور مساوی بالاتر می رود و این در حالی است که طبق قانون هیدرولیک هر چه طول لوله مایعات بیشتر باشد افت آب نیز زیادتر است. در این سیستم با استفاده از تنبوشه های سفالی به فاصله های مساوی و معین فواره هایی را تعبیه و آب را در محورهای عمود برهم دور تا دور باغ به گردش در آورده اند. معلوم نیست این سیستم پیچیده توزیع آب کار چه کسی یا کسانی است ولی آنچه از نقل قول ها برمی آید، بعضی آن را به غیاث الدین جمشید کاشانی و برخی دیگر به شیخ بهایی نسبت می دهند.

آبی که وارد باغ می شود بخشی از آب چشمه سلیمانیه است که با عبور از محل چشمه مردانه و زنانه، تمام مسیرهای اصلی و فرعی آب را در باغ فین طی کرده، پس از خروج به مصرف مزارع و باغ های اطراف فین کوچک و بزرگ می رسد.

آب چشمه فین پس از طی مسیر دو کیلومتری از کوهپایه های دندانه تا صفه چشمه مردانه، وارد استخر نسبتا بزرگ این محل می شود. نکته جالب درباره این استخر هم نحوه خروج آب آن است، در حالی که آب به شکل کاملا راکد به نظر می رسد اما نوع مهندسی آن این گونه است که آب جریان خود را ادامه می دهد و از این محل خارج می شود.

علی محزون