معرفی نشانگرها و کاربرد آنها در اصلاح نژاد

نشانگرهای مورفولوژیك نشانگرهای مورفولوژیك به علائمی گفته می شود كه بطور مستقیم در فنوتیپ دام و گیاه قادرتشخیص و توارث پذیر هستند

نشانگرهای‌ مورفولوژیك‌ ‌‌‌‌نشانگرهای‌ مورفولوژیك‌ به‌ علائمی‌ گفته‌ می‌شود كه‌ بطور مستقیم‌ در فنوتیپ‌ دام‌ و گیاه‌ قادرتشخیص‌ و توارث‌ پذیر هستند ‌‌‌‌از مثالهای‌ نشانگرهای‌ مورفولوژیك‌ رنگ‌ بدن‌ گاو، وضعیت‌ لالهِ گوش‌ در گوسفند، نحوه اتصال‌ لیگامانهای‌ پستان‌ و وجود رگ‌ پستانی‌ بزرگ‌ در گاو شیری‌ را می‌توان‌ نام‌ برد. به‌ عنوان‌ مثال‌طول‌ بیضه‌ در دامهای‌ نر را به‌ صفت‌ كمی‌ باروری‌ مرتبط‌ می‌دانند، یا اندازهِ رگهای‌ پستانی‌ را با صفت‌شیرواری‌ مرتبط‌ می‌دانند، اگر چه‌ نشانگرهای‌ مورفولوژیكی‌ بطور سنتی‌ در علوم‌ زیستی‌ مورداستفاده‌ قرار گرفته‌اند، ولی‌ دارای‌ محدودیتهای‌ اساسی‌ هستند كه‌ موجبات‌ توجه‌ محققین‌ این‌ علوم‌ به‌ انواع‌ دیگر نشانگرها را فراهم‌ آورده‌ است. نشانگرهای‌ مورفولوژیك‌ ممكن‌ است‌ با سن‌ دام‌ مرتبط‌باشد و گاهی‌ برای‌ مشاهده‌ و ثبت‌ آنها لازم‌ باشد منتظر ظهور آن‌ ماند

● نشانگرهای‌ سیتولوژیكی‌

‌‌‌‌در بسیاری‌ از موجودات‌ زنده‌ اعم‌ از نباتات‌ و حیوانات، تفاوتهایی‌ در گسترهِ كروموزوم مشاهده‌ می‌شود. تلوسنتریكها، ایزوكروموزومها، جابجایی‌ها، الگوهای‌ نواربندی، از این‌ گروه‌ماركرها هستند

‌‌‌‌رحیمی‌ (۱۳۷۴) به‌ بررسی‌ نواربندیG ‌وCدر گاوهای‌ سیستانی‌ و سرابی‌ پرداخت‌ و متوجه شد كه‌ فقط‌ كروموزومY ‌ در این‌ دو نژاد متفاوت‌ است‌ و همچنین‌ هیچ‌ جابجائی‌ از نوع‌ ربرتسونی‌ درنمونه‌های‌ مطالعه‌ شده‌ این‌ دو نژاد مشاهده‌ نگردید

● نشانگرهای‌ فیزیولوژیكی‌

‌‌‌‌مطالعات‌ بر روی‌ تولید شیر نشان‌ می‌دهد كه‌ افزایش‌ تولید با افزایش‌ سطح‌ هورمون‌ رشدپلاسمای‌ خون‌ همراه‌ است. پس‌ غلظت‌ هورمون‌ رشد در پلاسما به‌ عنوان‌ یك‌ ماركر فیزیولوژیك‌برای‌ تولید شیر محسوب‌ می‌شود. در گاوهای‌ شیرده‌ در مقایسه‌ با گاوهای‌ گوشتی‌ میزان‌ هورمون‌رشد در خون‌ بیشتر است‌ و جریان‌ عناصر غذایی‌ بسوی‌ غدد پستانی‌ جهت‌ سنتز شیر وجود دارد.

‌‌‌‌یوسفی‌ سیاهلكردی‌ (۱۳۷۲) به‌ بررسی‌ غلظت‌ میزان‌ ترشح‌ هورمون‌ پرولاكتین‌ و هورمون رشد در نژادهای‌ گلپایگانی‌ سرابی، سیستانی‌ و هلشتاین‌ پرداخت‌. اختلاف‌ غلظت‌ هورمون‌ رشد در گاو سیستانی‌ و هلشتاین‌ معنی‌دار نبود ولی‌ اختلاف‌غلظت‌ هورمون‌ رشد درگاوسیستانی‌ با نژاد گلپایگانی‌ و سرابی‌ معنی‌دار بود ‌‌‌‌عیب‌ نشانگرهای‌ فیزیولوژیك‌ اینست‌ كه‌ در حالتهای‌ شوك‌ و تنش‌ عصبی‌ دردگرسنگی‌ تغییر كنند. مثلا شوك‌ از طریق‌ تاءثیر كوتكولامین‌ بر روی‌ هیپوتالاموس‌ موجب‌ ازدیاد ترشح‌هورمون‌ رشد می‌گردد. یا میزان‌ هورمون‌ رشد در جنس‌ ماده‌ به‌ علت‌ وجود استروژن‌ بیشتر از جنس‌نر است. بنابراین‌ این‌ نوع‌ نشانگرها تحت‌ تاءثیر محیط‌ داخلی‌ حیوان‌ قرار می‌گیرند

● نشانگرهای‌ پروتئینی‌

‌‌‌‌در سال‌ ۶۶۹۱ برای‌ اولین‌ بار بررسی‌ گسترده‌ای‌ دربارهِ پلی‌ مورفیسم‌ پروتئینها در جمعیتهای طبیعی‌ مگسهای‌ سركه‌ با بكارگیری‌ الكتروفوز بر روی‌ ژل‌ صورت‌ گرفت، در ۵/ ۸PH= تمام‌شاخه‌های‌ جانبی‌ اسیدی‌ و بازی‌ پروتئین‌ فعال‌ و باردار می‌شود. بنابراین‌ پروتئین‌ها براساس‌ كل‌ بارخالص‌ الكتریكی‌ و اندازه‌ مولكول‌ كه‌ برای‌ هر یك‌ معین‌ و ویژه‌ است‌ و با سرعت‌ معینی‌ كه‌ به‌ این‌ دوعامل‌ بستگی‌ دارد بطرف‌ قطب‌ مثبت‌ حركت‌ می‌نمایند. چنین‌ برآورد شده‌ است‌ كه‌ بین‌ ۲۰ الی ۵۰ درصد ژنها حاوی‌ اط‌لاعات‌ رمز پروتئینها در یك‌ موجود هستند. تنوع‌ و گوناگونی‌ یك‌ پروتئین‌ معین‌انعكاس‌ جابجائی‌ و جایگزینی‌ اسیدهای‌ آمینه‌ در زنجیرهِ پلی‌پپتید است. جابجائی‌ اسیدآمینه‌ درپروتئین، بار الكتریكی‌ پروتئین‌ و در نتیجه‌ حركت‌ آنرا در سیستم‌ الكتروفوز بر حسب‌ نوع‌ و تعداداسیدآمینه‌های‌ جابجا شده‌ تغییر می‌دهد.

‌‌‌‌اولین‌ مطالعه‌ نشانگر پروتئینی‌ در سال‌ ۱۹۷۶ توسطThoms ‌وBunchبر روی‌ گوسفندایرانی‌ صورت‌ گرفته‌ است. آنان‌ به‌ مطالعه‌ پروتئین‌ ترانسفرین‌ و هموگلوبین، پروتئین‌ متصل‌ به‌ویتامینD ‌و آنتی‌ژن‌ پلاسمینوژن‌ در جمعیت‌ گوسفندان‌ بومی‌ ایران‌ پرداختند . فغانی‌ (۱۳۷۹)از نشانگرهای‌ پروتئینی‌ برای‌ بررسی‌ تنوع‌ ژنتیكی‌ گاوهای‌ هلشتاین، سرابی‌ و گلپایگانی‌ استفاده‌نمود( Esmaoil Khanian۱۹۹۹)

▪ از نشانگرهای‌ پروتئینی‌ آلبومین‌ و ترانسفرین‌ و آلكالین‌ استراز وپنج‌ گروه‌ خونی‌ در طیور بومی‌ ایران‌ استفاده‌ نمود عیوب‌ نشانگرهای‌ پروتئینی‌ عبارتند از:

۱) روشهای‌ رنگ‌ آمیزی‌ آنها چندان‌ زیاد نیست.v

۲) تعداد ماركرهای‌ پروتئینی‌ محدود است.

۳) چند شكلی‌ موجود در نشانگرهای‌ پروتئینی‌ زیاد نیست.

۴) تحلیل‌ فنوتیپهای‌ الكتروفوزی‌ پیچیده‌ است.

● نشانگرهایDNA ‌

‌‌‌‌پلی‌مورفیسم‌ پروتئینها در واقع‌ انعكاس‌ یا بروز و تجلی‌ چند شكلی‌ ساختمانDNA ‌ ژنهاست.

▪ نشانگرهای‌ دی- ان‌ - آ تفاوت‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ با نشانگرهای‌ پروتئینی‌ و موفولوژیك‌ داشته‌و دارای‌ مزایای‌ بشرح‌ زیر می‌باشد:

۱) دقت‌ و سهولت‌ تعقیب‌ آنها

۲) امكان‌ بكارگیری‌ آنها در مراحل‌ اولیه‌ زندگی‌ دام‌

۳) فراوانی‌ فوق‌العاده‌ این‌ نشانگرها

۴) امكان‌ استفاده‌ برنامه‌های‌ كامپیوتری‌ چونGene Runner,Amplify,Oligo,DANsis ‌ برای‌تجزیه‌ و تحلیل‌ نتایج.

۵) عدم‌ تاءثیرپذیری‌ از شرایط‌ داخلی‌ و خارجی‌ موجود

۶) همبارز بودن‌ اكثر این‌ نشانگرها

آرش جوانمرد