وظیفه زن و شوهر نسبت به بستگان یکدیگر

سفارش من به زن و شوهر این است که بر اساس ۲۳ آیه قرآن نسبت به اقوام خود و اقوام یکدیگر احترام را رعایت, و با آنان رفت و آمد کنند, و از ایشان به منزل خود دعوت نمایند, و با مال و ثروت خویش اگر دارند, به حکم قرآن مجید در صورت نیاز به کمک آنها بشتابند

وماانفقتم من خیر فللوالدین و الاقربین ... )

« بقره / ۲۱۵ »

● اقوام و بستگان

برای زن و شوهر بستگان و اقوامی است، که هیچ یک از زن و شوهر آنجا که شرع مطهّر مانعی نمی بیند، حق چشم پوشی از آنان را ندارند، و هیچ کدام هم حق ندارد دیگری را از دیدار آنان و حقوقی که دارند منع کنند.

برای هر یک پدر و مادر، خواهر و برادر، عمو و دائی، عمه و خاله، خواهرزاده و برادرزاده، عموزاده و دائی زاده، عمه زاده و خاله زاده، پدربزرگ و مادربزرگ و عده ای دیگر از بستگان حسبی و نسبی هست.

دیدار آنان عبادت، و زیارت آنها حسنه، و رفت و آمد با آنان کاری بسیار عالی، و حل مشکلات آنان دارای اجری عظیم است.

زن نباید نسبت به اقوام شوهرش حساسیت نشان بدهد، و از پذیرفتن آنان در خانه شوهر مانع شود، یا زمان آمدن آنان روی برتابد و اوقات تلخی کند، یا بدتر از همـه شوهر را از رفت و آمـد با آنان یـا کـمـک بـه حـل مشکـلاتشان مـنع نـماید و بالعکس.

خانه ملک شوهر است، و ثروت و مال اختیارش از جانب حضرت حق به عهده شوهر است، و اطاعت از شوهر بر زن واجب شرعی و آزار شوهر حرام قطعی است، و کنترل کردن شوهر از رفت و آمد با پدر و مادرش، و با خواهر و برادرش و سایر اقوامش، صد در صد خلاف اخلاق، و خلاف فطرت و روحیات انسانی است، و مانع شدن شوهر از زن برای رفت و آمد با پدر و مادرش و اقوام و بستگانش عملی خلاف محبت و عاطفه انسانی است.

اگر زن و فرزند مانع از اجرای خیر، نیکی، عبادت، رفت و آمد با اقوام و کمک به آنها باشند به فرموده قرآن این زن و فرزند دشمن انسانند، نه دشمنی که در قلبش کینه موج بزند، بلکه دشمنی که می خواهد انسان روی سعادت و نیک بختی را در دنیا و آخرت نبیند، مرد در امور خیر، در حل مشکلات مردم، در رفت و آمد با بستگان، در دعوت آنان به خانه، در کمک به پدر و مادر و خواهر و برادر، نباید تسلیم خواسته غلط زن یا فرزند شود.

البته زنان مؤمنه، زنانی که ایمان به قیامت دارند، زنانی که احساس مسئولیت داند، زنانی که به آبادی قیامت خود علاقه دارند، زنانی که می دانند رعایت حق شوهر واجب شرعی است، زنانی که مؤدّب به آداب الهی هستند با شوهران خود در تمام امور خانه و امور اخلاقی، و در انجام کار خیر توافق صد در صد دارند، بلکه اگر ببینند، شوهر در این زمینه سستی می کند او را تشویق و ترغیب به خوبی و رفت و آمد با بستگان، و کمک به آنان می کنند.

اما زنانی که بر خلاف خواسته حق در حرکتند، یا فرزندانی که خلاف شرع مطهر درخواست هائی دارند، قرآن مجید آنان را دشمن مرد قلمداد کرده و در این زمینه دستوراتی به مرد می دهد که آن دستورات فقط و فقط جنبه عاطفی و اخلاقی و انسانی دارد.

یا ایُّها الَّذینَ آمنوا اِنَّ من ازواجِکم و اولادِکم عدوّاً لکم فاحذروهم، وَ انْ تَعفوا و تصفحوا، و تغفروا فَانَّ الله غفور رحیمٌ.[۹۶] ای اهل ایمان بعضی از زنان و فرزندان شما، که می خواهند شما را از اطاعت و عبادت و جهاد و کار خیر بازدارند دشمن شما هستند، از آنان حذر کنید، به منع آنان توجه ننمائید، مطیع آنان نباشید، در برابر اینگونه زن و فرزند سه وظیفه دارید :

۱) آنان را از این اخلاق و کردارشان عفو کنید،

۲) بر آنان بپوشانید،

۳) از آنان بگذرید، که همانا خداوند غفور و رحیم است.

با چنین زن و فرزندی درگیری مصلحت نیست، به هم زدن صلاح نیست، جار و جنجال لازم نیست، خشم و خشمگینی نمی خواهد، آنان در اصرار بر خواسته خود باشند، و شما هم در راه اطاعت از حق و خرج کردن مال در راه خدا، و جهاد و کوشش در راه حق، و انجام کار خیر در هر زمینه ای ثابت قدم باشید.

در این زمینه بعضی از زنان واقعاً سختگیر هستند، اینان خود محروم از رحمت حقند، و می کوشند که دیگری را هم از رحمت حضرت حق محروم کنند!

بعضی ازمردان هم دراین زمینه نسبت به همسران خود سختگیرند،سختگیریهای بی جا و بی مورد، که حاصلی جز محرومیت از عنایت و لطف حق ندارد.

چه علتی دارد که بعضی از زنان در مقابل شوهران ایستادگی شدیدی می کنند که اقوام شوهر به خانه شوهر نیایند، و شوهر هم بدیدار آنان نرود، یا شوهر کمک مالی به بستگان خود ننماید، ولی باید تمام بستگان زن به آن خانه که ملک شوهر و در تصرف اوست، و رفت و آمد دیگران باید با اجازه او باشد، رفت و آمد کنند و به هر شکلی که زن مایل است ریخت و پاش کنند.

ماهـها و سالـها می گذرد ، شوهر در حسرت آمدن پدر و مادر ، و خواهر و برادر به خانه اش می سوزد، ولی در همان ماهها و سالها تمام اقوام زن به آن خانه رفت و آمد دارند.

این ظلم به شوهر و به اقوام شوهر نیست ؟ این ظلم همان حالت خطرناک روانی نیست، که هرکس گرفتارش باشد، ملعون و از رحمت خدا دور، و عاقبت خوشی در قیامت برای او نخواهد بود.

و این چه اخلاقی است که بعضی از مردان از رفت و آمد زن به خانه پدر و مادرش و خواهر و برادرش منع می کنند، و او را هم چون اسیری ذلیل در بند خود دارند، اخلاقی که قطعاً شیطانی، و مورد نفرت حضرت حق، و باعث ممنوعیت انسان از رحمت الهی است.

قرآن مجید نزدیک به بیست و سه بار از اقوام و بستگان انسان منهای آیات مربوط به صله رحم نام برده، و نسبت به آنان سفارشات مهمی نموده.

انسان مؤمن با توجه به اینکه مأمور است از روش رسول خدا در تمام جهات پیروی کند، و آن حضرت را اسوه خود قرار دهد، یک وظیفه اش هدایت اقوام و انذار آنان است، اگر نیاز به هدایت و انذار داشته باشند، که انسان تا لحظه آخر عمر این نیاز را دارد.

وَ اَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الاَْقْرَبینَ.[۹۷]

چه عمل خداپسندانه ای است که انسان گاهی اقوام خود و همسرش را در خانه اش جمع کند، و آنان را اگر قدرت و تخصّص دارد، نصیحت نماید، و با حلال و حرام آشنا کند، و از عواقب عمل زشت و اخلاق ناپسند بترساند، و آنان را با مسائل فقهی و شرعی آشنا نماید.

هدایت افراد به حقایق الهیه کاری همانند کار انبیاء و امامان، و از نظر ثواب برنامه ای شگفت آور است.

می گویند علامه مجلسی شبهای جمعه این برنامه را برای زن و فرزند و بستگانش داشت، و آن را بر خود لازم می دانست، چرا که انفاق علمی هم مانند انفاق مالی کاری پسندیده و مورد عنایت خداوند است.

در قرآن مجید احسان و نیکی به بستگان را در طول عبادت خدا و احسان به پدر و مادر قرار داده، و با این برنامه خواسته عظمت پیوند داشتن با اقوام را بیان کند :

. . .لا تعبدون الاَّ الله و بالوالدین احساناً و ذِی القُربی . . .[۹۸]

جز خدا را عبادت نکنید، و به پدر و مادر و خویشان خود احسان نمائید.

مال دوستی و علاقه به ثروت فطری انسان است، اگر عشق به مال نبود، کسی دنبال کار و کوشش و هنر و صنعت و تجارت و زراعت نمی رفت.

مالی که از طریق زحمت به دست می آید معشوق انسان می شود.

قرآن مجید از مؤمن می خواهد برای حل مشکل بستگان و اقوام، و به جریان افتادن زندگی آنان از این معشوق خود دست بردارد، و در عین محبت به مال و ثروت آن را در راه زندگی اقوام و بستگان خود قرار بدهد، که از علائم صادقان و مؤمنان پرداخت مال به اقوام و بستگان است.

. . .و اتی الْمال علی حبِّه ذَوی الْقربی . . .[۹۹]

اقوام و بستگان چه نسبی و چه حسبی، به اندازه ای موقف و موضعشان در زندگی و رابطه با انسان مهم است که جزء ارث بران بعد از مرگ انسانند، در این زمینه به آیه ای از کتاب خدا که سند تمام حقایق است عنایت کنید :

وَ اذا حضر القسمة اولوا القربی . . .[۱۰۰]

چون در تقسیم ماترک میت بستگان و خویشان حاضر شوند.

رعایت شأن اقوام، و حیثیت آنان از نظر کتاب خدا تا حدّی است که کتاب خدا دستور می دهد در سخن گفتن خود نسبت به اقوام عدالت را مراعات نمائید.

وَ اذا قلتم فاعدلوا و لو کان ذا قربی.[۱۰۱]

و هرگاه سخنی گوئید عدالت را گرچه درباره اقوام و بستگان باشد رعایت کنید.

تحقیر آنان، سبک یاد کردن از آنان، سبک شمردن آنان سبک حرف زدن با آنان خلاف شرع، و عملی دور از اخلاق و کرامت است.

خداوند مهربان همه را به عدالت و احسان و بذل و عطا امر می کند، و به خصوص در این زمینه از اقوام و بستگان اسم می برد :

انَّ الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی . . .[۱۰۲]

کوتاهی در بخشش و انفاق نسبت به آنان که استحقاق دارند، مخصوصاً اقوام و بستگان، به وسیله کسی که از ثروت و مال بهره مند است پسندیده خدا نیست، و از نظر شرع مطهر و عقل و منطق و اخلاق و فطرت مردود است.

و لا یأتل اولوا الفضل منکم و السَّعة ان یؤتوا اولی القربی . . .[۱۰۳]

نباید صاحبان نعمت و ثروت از بخشش و انفاق در راه خدا به اقوام و بستگان و . . .

به وقت عدالت و شهادت در دادگاه دستور اکید است که عدالت کنید و شهادت به حق دهید، و از کتمان شهادت بپرهیزید، گرچه به ضرر شما و پدر و مادر و بستگان باشد.

. . .کونوا قوّامین بالقسط شهداء للّه و لو علی انفسکم او الوالدین و الاقربین .[۱۰۴]

و دستور است تا بستگان و اقوام در عرصه شرکند، و از حضرت حق جدا، و از دین خدا روگردان، برای آنان طلب مغفرت نکنید.

ما کان للنَّبیِّ و الَّذین آمنوا ان یستغفروا للمشرکین و لو کانوا اولی قربی.[۱۰۵]

و دستور است اگر پدران و فرزندان، و برادران و اقوام دشمن خدا و رسول الهی هستند با آنان دوستی نکنید.[۱۰۶]

گذشته از این دو مورد، یعنی ممنوعیت طلب مغفرت برای اقوام مشرک و دوستی با آنان، اقوام و بستگان با انسان پیکر واحد و هم خون هستند، و زن و شوهر حق منع یکدیگر را از دیدار آنان، یا رفت و آمد به خانه خود ندارند، و بخصوص زن نمی تواند شوهر خود را از این فیض عظمی و خیر کبیر که معادل با عبادت حق است بازدارد.

سفارش من به زن و شوهر این است که بر اساس ۲۳ آیه قرآن نسبت به اقوام خود و اقوام یکدیگر احترام را رعایت، و با آنان رفت و آمد کنند، و از ایشان به منزل خود دعوت نمایند، و با مال و ثروت خویش اگر دارند، به حکم قرآن مجید در صورت نیاز به کمک آنها بشتابند.

زن در این زمینه مواظب باشد شوهر خود را نگران نکند، که خشم و غضب شوهر و نارضایتی او بر اساس روایات خشم خدا و نارضایتی حضرت حق است، و زنی که شوهر از او راضی نباشد هیچ عمل واجب و مستحبی از او قبول نمی شود.[۱۰۷]

امام صادق (علیه السلام) فرمود :

مَلْعُونَةٌ مَلْعُونَةٌ اِمْرَأَةٌ تُوْذی زَوْجَها وَ تَغُمُّهُ . . .[۱۰۸]

ملعون است، ملعون است زنی که شوهر را اذیت کند، و او را غمناک نماید.

قسمتی از آزار شوهران و غصه آنان در رابطه با مسئله اقوام و بستگان، بخصوص بستگان شوهر است، که زن بدون علّت منطقی و شرعی در برابر شوهر ایستادگی می کند، و از این طریق خود را از رحمت حضرت محبوب دور می نماید.