آخرین فرصت برای صلح

با وجودی که روزهای سال ۲۰۰۷ یکی پس از دیگری در حال سپری شدن است, امیدها برای توافق بر سر اختلاف ناگورنوی قره باغ به یأس تبدیل می شود این مسئله باعث تقویت احتمال شکست جریان صلح در سال آینده شده است

با وجودی که روزهای سال ۲۰۰۷ یکی پس از دیگری در حال سپری شدن است، امیدها برای توافق بر سر اختلاف ناگورنوی قره باغ به یأس تبدیل می‌شود. این مسئله باعث تقویت احتمال شکست جریان صلح در سال آینده شده است.

بن بست در مذاکرات آتش بس در مرز طولانی قره باغ که ارمنستان و آذربایجان را از هم جدا کرده و افزایش اختلافات، ممکن است زمینه ساز آغاز دوباره جنگی شود که در سال ۱۹۹۴ متوقف شده بود.

طی نشست هفته گذشته سازمان امنیت و همکاری اروپا در مادرید اسپانیا، واردان اسکانیان و المار مامدیارف وزرای امور خارجه ارمنستان و آذربایجان جلساتی را با رهبری مقامات ۳ کشور گروه مینسک، برگزار کردند.

گروه مینسک شامل سرگی لاورف؛ وزیر امور خارجه روسیه، برنارد کوشنر؛ وزیر امور خارجه فرانسه و نیکولاس برنز؛ معاون وزیر امور خارجه آمریکاست. آنها معتقدند که این جلسه آخرین فرصت برای دستیابی به توافق اصولی برای ۲ کشور است.

روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان باید این سند را امضا کنند تا به این ترتیب بتوان طرح‌هایی را که بیش از ۳ سال بر سر آن کار کرده بودند، اجرایی کنند.

اما بدون هیچ گونه توافق در دیدگاه‌ها و با توجه به نزدیک بودن انتخابات ریاست‌جمهوری در ۲ کشور، فرصت‌ها از دست خواهند رفت. می‌توان اینگونه پیش بینی کرد که جریان صلح در سال آینده نیز صورت نخواهد گرفت.

چندی پیش خبرنگاران از مت بریزا، نماینده معاون وزیر امور خارجه آمریکا (یکی از اعضای گروه مینسک) سؤال کردند که آیا او و ۲ همکارش قصد دارند برای کمک به برقراری صلح، مسافرتی به این منطقه داشته باشند؟ وی پاسخ داد: امیدواریم که این ۲ رئیس‌جمهوری تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ارمنستان در فوریه ۲۰۰۸، به یک توافق شفاهی در مورد این سند دست یابند.

در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که پیشنهاداهای ارائه شده، تنها راه حل منطقی و قابل اجرا برای حل اختلافات و برقراری صلح باشد.

امید است که هر ۲ طرف سیاست درستی را برای حل اختلافات و توافق با یکدیگر، اتخاذ کنند. به هر حال نگرانی‌هایی نیز وجود دارد. درصورتی که این نشست‌ها به نتیجه نرسد، برگزاری مذاکرات در سال آینده برای بهبود بخشیدن در وضعیت قره باغ، بسیار سخت به نظر می‌رسد.

بریزا همچنین گفت: ۲ طرف این نکته را تائید می‌کنند که حتی ترک کوتاه مدت مذاکرات ممکن است عواقب خطرناکی را به‌دنبال داشته باشد. زمانی که ۲ رئیس‌جمهوری درصدد محدود کردن امتیازات طرف مقابل هستند، ۲طرف با گزینه‌های کمی روبه‌رو می‌شوند؛ یا می‌توانند توافقنامه را امضا کنند یا از حمله نظامی برای حل اختلافات خود استفاده کنند.

عده زیادی معتقدند که رهبران آذربایجان و ارمنستان برای امضای سندی که ممکن است به‌عنوان مصالحه‌ای با دشمن محسوب شود، بسیار محتاطانه عمل می‌کنند. تاکنون ۳۰ سرباز جان خود را در این مرز ۲۰۰ کیلومتری از دست داده اند.

اختلافات دیپلماتیک سازمان امنیت و همکاری اروپا و باکو و از طرف دیگر شرایط نابسامان ناگورنوی قره باغ سبب شده که وضعیت آتش بس در حالت معلقی نگه داشته شود.

آخرین مرحله از مذاکرات (جریان پراگ) با برگزاری نشستی بین وزرای امور خارجه ارمنستان و آذربایجان در کشور چک و در آوریل ۲۰۰۴ آغاز شد. حضور این ۲ رئیس‌جمهوری بسیار پررنگ‌تر از جلسات سال‌های پیش بود.

مذاکرات بر سر خروج نیروهای ارمنستان از اراضی آذربایجان آغاز شده بود. موضوع قره باغ مسئله بسیار حساس و مهمی محسوب می‌شود. مشکل اصلی، چگونگی تصمیم‌گیری بر سر اختلافات قره باغ است.

اولین مرحله یعنی تعیین ترکیب و شکل‌گیری نیروهای امنیتی در این منطقه، موضوع مهمی است که در توافقنامه به آن اشاره‌ای نشده است. مذاکرات بر سر اصول اولیه، بسیار طولانی شده است.

جاده‌ای که ناگورنوی قره باغ را به ارمنستان متصل می‌کند از میان اراضی آذربایجان می‌گذرد. هر دو طرف خط قرمزهایی دارند که به هیچ وجه حاضر به دست کشیدن از آنها نیستند.

مامدیارف، وزیر امور خارجه آذربایجان در این باره می‌گوید: آذربایجان با وجود گزینه‌های مختلف برای تصمیم گیری و همچنین با توجه به محدودیت‌های موجود، موقعیت خود را تعریف کرده و آن را ارائه داده است.

ما امیدواریم که ارمنستان نگاهی واقع بینانه به جریان‌های منطقه‌ای داشته باشد و نسبت به خروج سربازان خود از اراضی اشغالی آذربایجان اقدام کند.

اسکانیان، وزیر امور خارجه ارمنستان نیز در مورد نگرانی‌های خود می‌گوید: امنیت یکی از موضوعات مهم محسوب می‌شود. برقراری امنیت وابسته به وضعیت ناگورنوی قره باغ و لاچین است.

بی اعتمادی عمیق بین ۲ طرف باعث به وجود آمدن موانع سختی شده است. بیش از یک سال پیش، مقامات آذربایجان مکررا اعلام کرده بودند که قادر به تحمل شرایط فعلی منطقه نیستند و بررسی گزینه حمله نظامی را در دستور کار دارند.

الهام علی اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان در ۳۰ اکتبر گفت: باید آماده آزاد سازی اراضی اشغالی به کمک ارتش آذربایجان باشیم.

علی اف همچنین گفت: جهش در بودجه دفاعی کشور نفت خیز آذربایجان به اندازه‌ای باید صورت گیرد که از کل بودجه ارمنستان پیشی بگیرد.

صفر ابی اف، وزیر دفاع آذربایجان در جلسه وزرای دفاع جمهوری‌های شوروی سابق گفت: تا زمانی که اراضی آذربایجان توسط ارمنستان اشغال شده است، احتمال وقوع حمله نظامی ۱۰۰ درصد خواهد بود. این اظهار نظر، پاسخ تند ارمنستان را به‌دنبال داشت.

اسکانیان، وزیر امور خارجه ارمنستان گفت: ارمنستان نگرانی از بابت توافقنامه ندارد. ما بیشتر موضع موافق داریم تا مخالف. نگرانی ما مربوط با اظهارات جنگ طلبانه آذربایجان است که بیانگر تلاش‌های این کشور برای خروج از مذاکرات است.

مامدیارف، وزیر امور خارجه آذربایجان نیز گفت: آذربایجان علاقه مند است که قطعنامه صلح بین۲ کشور برقرار شود. ما از هر فرصتی استفاده می‌کنیم تا وارد جنگ نشویم، اما تحمل این وضعیت برای مردم آذربایجان غیر ممکن شده است.

مردم خواستار یک اقتصاد رو به رشد و بازگرداندن تمامیت ارضی کشور توسط دولت خود هستند. دورنمای اختلافات در سال های آینده بسیار نگران‌کننده است و زنگ خطر را به صدا درآورده است.

حدود سال ۲۰۱۲، بعد از کاهش درآمد نفتی آذربایجان، تهدیدات نظامی بهترین روش برای باکوست تا به وسیله آن اذهان عمومی را از ناکامی‌های اقتصادی و شکست دولت منحرف کند.

● باغ سیاه

کلمه قره باغ ریشه ترکی و فارسی دارد و معنای لغوی آن باغ سیاه است. این نام برای اولین بار در منابع فارسی و گرجی مربوط به قرن‌های ۱۳ و ۱۴ دیده شد.

نام‌هایی که برای این منطقه در زبان‌های محلی مختلف آمده همگی معنای قره باغ کوهستانی را می‌دهد.

قره باغ دارای ۶ بخش است که ۵ بخش آن جزء منطقه خودمختار قره باغ است که به همراه منطقه شاهومیان در آذربایجان، ۶ ناحیه این منطقه را تشکیل می‌دهد. این جمهوری در جنوب قفقاز و در ۲۷۰ کیلومتری غرب باکو واقع شده است، اما به منطقه مرزی ارمنستان هم بسیار نزدیک است.

بعد از استقلال ارمنستان و آذربایجان از شوروی در سال ۱۹۱۸، دو کشور بر سر این منطقه با یکدیگر دچار اختلاف شدید شدند. وسعت این منطقه ۴۴۰۰ کیلومتر مربع است.

در آستانه فروپاشی شوروی در سال ۱۹۸۹ جمعیت این منطقه از ۱۴۵۵۹۳ ارمنی، ۴۲۸۷۱ آذری و چند هزار کرد، روس و یونانی تشکیل شده بود.

اکثر آذری‌ها و کردهای این منطقه در سال های سخت درگیری گریختند. زبان اصلی این منطقه ارمنی است.

آخرین آمار جمعیت این منطقه در سال ۲۰۰۷ نشان می‌دهد که جمعیت آن ۱۳۸ هزار نفر افزایش یافته است

ترجمه: زهرا صدری