گواهی فوت جواز دفن نیست

در گواهی فوت, پزشک گواهی می نماید که فردی به دلیلی فوت نموده, ولی این گواهی مجوزی برای خاکسپاری متوفی نمی باشد و تنها با اخذ جواز دفن است که می توان متوفی را به خاک سپرد

در گواهی فوت، پزشک گواهی می‌نماید که فردی به دلیلی فوت نموده، ولی این گواهی مجوزی برای خاکسپاری متوفی نمی‌باشد و تنها با اخذ جواز دفن است که می‌توان متوفی را به خاک سپرد. در واقع گواهی فوت، تنها فوت یک فرد از افراد جامعه را اعلام می‌دارد ولی جواز دفن، مجوز خاک‌سپاری این فرد متوفی است...

در کشوری مانند کشور انگلستان، بالغ بر یک قرن است که سیستم کرونر (Coroner) درآن مجری است. کرونر، اغلب یک قاضی یا پزشک است که در خصوص صدور جواز دفن اظهار نظر می‌نماید. به این ترتیب که هر فردی که در کشور انگلستان فوت نماید، توسط پزشک برای وی گواهی فوت صادر می‌شود، سپس تمامی ‌گواهی‌های فوت به دفتر کرونر ارجاع شده و ضمن بررسی پرونده بالینی، سابقه پزشکی متوفی و نیز بررسی سایر جوانب، این شخصِ کرونر است که جسد را برای بررسی بیشتر و تعیین دقیق علت فوت به پزشکی قانونی ارسال می‌نماید و یا برای وی مجوز دفن صادر می‌کند. در کشور ما با توجه به نبود سیستم کرونر در برگه‌های گواهی فوت، این وظیفه خطیر بر دوش پزشکان صادر کننده گواهی فوت قرار داده شده است.

● اخذ رضایت از خانواده جهت صدور گواهی فوت

سوالی که همیشه برای پزشکان، خصوصا پزشکان کم‌تجربه مطرح است، این که آیا خانواده متوفی می‌توانند مانع انجام کالبدگشایی قانونی شوند و پزشک را مجبور به صدور گواهی فوت نمایند؟ باید گفت وقتی دستور کالبدگشایی از طرف مقام قضایی برای جسدی صادر گردد، دیگر رضایت یا عدم رضایت خانواده و بستگان متوفی در این امر مؤثر نخواهد بود و اجبارا جسد مذکور باید به پزشکی قانونی منتقل و تحت بررسی‌های لازم و در صورت لزوم اتوپسی قرار گیرد، اما در انجام اتوپسی بیمارستانی، مثلا برای نمونه‌برداری از جسد به منظور بررسی‌های بیشتر علمی،‌ حتما لازم است که از ولی متوفی اخذ رضایت و برائت کتبی صورت گیرد، درغیر این صورت اگر اتوپسی بیمارستانی بدون اجازه اولیای متوفی صورت گیرد، از نظر قانونی قابل پیگیری بوده و بر اساس ماده ۴۹۴ قانون مجازات اسلامی‌برای آسیب وارده به جسد باید دیه پرداخت گردد.

تکمیل دقیق گواهی فوت و حفظ و نگهداری آن می‌تواند در صورت نیاز به عنوان یک مدرک قانونی قابل دفاع مورداستفاده قرار گیرد. به این جهت لازم است از گواهی فوت افرادی که در مراکز درمانی فوت نموده‌اند، یک کپی تهیه و در پرونده بالینی آنها نگهداری شود. همچنین لازم است از همراهان و بستگان درجه اول متوفی، گواهی منوط به اینکه ایشان در خصوص فوت این فرد از کسی شکایت ندارند و پاسخگویی به شکایت سایرین را نیز به عهده می‌گیرند و ضمنا مسوولیت قانونی هرگونه دخالت جرم و جنایت احتمالی در فوت متوفی که از نظر پزشکان مخفی مانده را به عهده خواهند داشت، اخذ نمود که باید حاوی امضا و اثر انگشت آنان باشد. نمونه این برگه که توسط سازمان پزشکی قانونی کشور تهیه شده، در تمامی مراکز درمانی موجود می‌باشد.

● مسوولیت پزشکان در مورد صدور گواهی فوت

۱) باید به این نکته توجه داشت که صدور گواهی فوت به منزله پذیرش مسوولیت همه اجزاء آن است و باید یاد آوری نمود که احتمال اینکه پزشکی به دلیل اشتباه درتکمیل صحیح توالی علت فوت مورد مواخذ مراجع قانونی قرار گیرد، بسیار کم است؛ این درحالی است که معمولا بار اصلی مسوولیت از نظر مسائل قانونی بیشتر متوجه قسمت‌هایی غیر از قسمت تعیین علت فوت است (مثلا مشخصات متوفی، تاریخ فوت و محل فوت).

در شرایط عادی به ندرت ممکن است که یک پزشک برای تعیین نادرست علت مرگ مورد بازخواست مراجع قانونی قرار گیرد، اما امکان بازخواست وی به جهت اجزای دیگر گواهی فوت زیاد است. لذا توصیه می‌شود در صورت وجود هر گونه ابهام در تکمیل گواهی فوت، صدور آن به پزشکی قانونی محول گردد.

۲) نداشتن اطلاعات لازم در خصوص قوانین و شرایط صدور گواهی فوت، مسوولیت پزشک را از بین نخواهد برد. به عبارت دیگر در این خصوص جهل به قانون رافع مسوولیت نیست. لطفا مثال زیر توجه نمایید:

«راننده‌ای بعد از اخذ گواهینامه به دلیل عبور بر خلاف جهت مجاز در خیابان یک‌طرفه توسط پلیس متوقف و جریمه می‌شود. راننده مدعی است که تابلوی خیابان یک طرفه را نمی‌شناخته و به این جهت جهل به قانون داشته است. استدلال مأمور راهنمایی و رانندگی این است که فردی که موفق به اخذ گواهینامه می‌شود، باید قوانین مربوط به رانندگی را بداند، پس بی‌اطلاعی راننده از قوانین مربوطه دلیل موجهی نیست.»

در امور پزشکی نیز جهل پزشک به قوانین و مقررات مربوط به امور پزشکی قابل قبول مراجع قانونی و قضایی نیست و از نظر قانون هر کسی که موفق به اخذ مدرک دکترای پزشکی شده و از مراجع مربوطه اجازه طبابت در کشور را اخذ نموده، باید به قوانین مربوط به امر درمان آگاهی داشته باشد.

۳) شاید تا چند سال پیش پزشکان جهت صدور گواهی فوت اقدام به صدور این گواهی حتی در سرنسخه هم می‌نمودند و گورستان‌های شهرها نیز این گواهی را می‌پذیرفتند، اما در حال حاضر جهت صدور گواهی فوت لازم است حتما از گواهی‌های فوت استاندارد سه نسخه‌ای استفاده شود و صدور گواهی فوت به هر طریق دیگری باطل است.

۴) تمام اجزای گواهی باید توسط پزشک تکمیل گردد. چنانچه بعضی از قسمت‌های گواهی توسط فرد دیگر تکمیل شده باشد (مثل انترن، پرستار یا منشی و ...)، در هر حال مسوولیت آن با پزشکی است که به عنوان صادر‌کننده گواهی فوت این گواهی را مهر و امضا نموده است. از طرف دیگرهر سه برگ گواهی فوت باید توسط فرد صادرکننده مهر و امضا گردد و «مهر بدون امضا» مورد قبول نیست.

● نکاتی در مورد صدور گواهی‌های مرده‌زایی و فوت نوزاد

در گواهی‌های فوت جدید در قسمت اعلام علت فوت، برای اعلام فوت مرده‌زایی و فوت نوزاد تا هفت روز بعد از تولد محلی در نظر گرفته شده که در آن تولد زنده یا تولد مرده (مرده‌زایی) مشخص می‌گردد.

اگر جنین یا نوزاد مرده به دنیا بیاید (منظور جنینِ بالای ۲۰ هفته یا نوزاد پره‌مچور یا نوزاد فول‌ترم است)، به عبارت دیگر اگر دارای علایم ماسراسیون (Maceration) یا آپگار صفر باشد (Apgar=۰)، لازم است که برای وی گواهی فوت (مرده‌زایی) صادر شود. در این حالت، در فرم گواهی فوت، فقط باید قسمت تاریخ تولد را تکمیل کرد. با توجه به اینکه غالبا در این موارد تاریخ فوت داخل رحمی (IUFD) از نظر پزشک نامعلوم است، بهتر است که روی تاریخ فوت خط کشیده شود.

در صورتی که نوزاد به هنگام تولد، علایم وجود حیات را داشته باشد، یعنی آپگار وی بیشتر از صفر باشد، زنده محسوب می‌شود؛ ولو اینکه همراه با اقدامات احیای قلبی-ریوی یا بدون این اقدامات، تنها چند ثانیه پس از تولد زنده باشد و سپس بمیرد. در این حالت باید در فرم گواهی فوت در قسمت مربوط به درج علت فوت، تولد زنده علامت زده شود و هر دو قسمت تاریخ تولد و تاریخ فوت تکمیل گردد. ذکر زنده یا مرده به دنیا آمدن نوزاد و نیز جنسیت آن از نظر تقسیم ارث بسیار مهم است، زیرا اگر مثلا پدر نوزاد فوت کرده باشد و نوزاد بعد از تولد تنها چند ثانیه زنده باشد و سپس بمیرد، بر اساس قانون به وی ارث تعلق می‌گیرد و پس از مرگ وی مادرش از قسمتی از ارث وی بهره‌مند خواهد شد، ولی اگر نوزاد مرده به دنیا آمده باشد، ارثی به وی تعلق نخواهد گرفت.

دکتر کامران آقاخانی

متخصص پزشکی قانونی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران