قرآن در نگاه امام صادق ع

بی تردید قرآن کریم, کلام آسمانی و وحیانی است و اگر انسان بخواهد کلام خدا را بخواند و یا گوش دهد باید تنها سراغ قرآن برود و از سوی دیگر تنها معجزة ماندگار الهی و حجت خداوند به شمار می آید

بی‌تردید قرآن کریم، کلام آسمانی و وحیانی است و اگر انسان بخواهد کلام خدا را بخواند و یا گوش دهد باید تنها سراغ قرآن برود و از سوی دیگر تنها معجزة ماندگار الهی و حجت خداوند به شمار می‌آید.

بی‌گمان آشنایی و بهره‌مندی کامل و همه جانبه در تمامی عرصه‌های زندگی نیازمند تفسیر و تبیین از سوی قرآن شناسان است. از این رو پیامبر اسلام ـ‌که خود امین وحی و مفسر اصلی آن به شمار می‌آید‌ـ هنگام عزم رحیل در مناسبت‌های مختلف با بیانات گونا‌گون (از جمله حدیث ثقلین)، علی و یازده فرزندش را هم عِدل قرآن و به عنوان دو گوهر گرانبها در میان امت مسلمان معرفی کرد.

قرآن بدون عترت و عترت بدون قرآن نمی‌تواند به غرض و فلسفه وجودی خود دست یابد. ارتباط میان عترت و قرآن دو سویه است، از طرفی قرآن اهل بیت را والاترین انسانها معرفی می‌کند و از سویی آگاه‌ترین انسانها به معارف و حقایق قرآن، اهل بیت علیه السلام علیهم‌السلام می‌باشند.

● جایگاه اهل بیت علیهم‌السلام در قرآن

پیوند میان قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام، پیوند میان نور و بینایی است، نور وحی در ذات خود روشن و روشنگر است اما بهره‌گیری از آن نیازمند چشمانی بینا و نافذ است. همراهی اهل بیت با قرآن در حدیث ثقلین تاکید و تأییدی است از سوی پیام‌آور وحی بر این رابطه وثیق و مستحکم و این رابطه وثیق میان قرآن و اهل بیت با اشاره و خواست صاحب وحی یعنی باری تعالی بوده است. این مطلب نشانگر جایگاه ائمه و مکتب تفسیری آنان در رابطه با قرآن دارد.

● قرآن، تجلی‏گاه خداوند

کلام الهی، جلوه‏ای از قدرت و علم و حکمت‏خداست و آیات قرآن،هریک نشانه‏ای از عظمت الهی است. امام صادق(علیه السلام) در زمینه جلوه‏گاه‏بودن قرآن برای ذات مقدس خدا البته برای چشم‏های بیدار ودلهای آگاه می‏فرماید:

« لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لایبصرون ؛

۱) خداوند بر خلق خویش در کلام خودش تجلی کرده است، ولی آنان خدارا نمی‏بینند.»

۲) گنجینه کامل

معارف قرآن بی‏پایان است. به تعبیر خود قرآن « تبیانا لکل شیی‏ء » است; بیانگر هرچیز. هر پند و حکمت، هر حکم و قانون، هر علم ودانش ریشه در قرآن دارد. حتی برای آگاهی از سرگذشت پیشینیان وسرنوشت آیندگان و دانشهای آسمان و زمین باید به قرآن نگریست وبه کمک اهل‏بیت علیهم السلام ، از این منبع و گنجینه کامل بهره‏گرفت. امام صادق (علیه السلام) می‏فرماید: « خداوند بی‏همتا و قدرتمند، کتاب خویش را بر شما نازل فرمود واو راستگو و نیکوکار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان که پیش‏از شما بودند و آنان که پس از شما خواهند آمد، همچنین خبرآسمان و زمین است...»

و در سخن۲ دیگری به جنبه تبیان بودن قرآن چنین اشاره‏می‏فرماید: «ان الله انزل فی‏القرآن تبیان کل شی‏ء، حتی و الله ما ترک شیئایحتاج العباد الیه الا بینه للناس...»۳

خداوند در قرآن، بیان هرچیز را نازل کرده است. به خدا قسم هیچ‏چیزی را که بندگان به آن نیازمندند، فروگذار نکرده و برای مردم‏بیان فرموده است.

امام صادق (علیه السلام) می‏فرماید: « خداوند بی‏همتا و قدرتمند، کتاب خویش را بر شما نازل فرمود واو راستگو و نیکوکار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان که پیش‏از شما بودند و آنان که پس از شما خواهند آمد، همچنین خبرآسمان و زمین است...»

۳) عهدنامه الهی

قرآن، عهدی استوار میان خدا و مردم است و آیات این کتاب، متن‏این عهدنامه را بیان می‏کند. در عهد نامه باید نگریست، به آن‏باید پای‏بند بود، مفاد آن را نباید زیر پاگذاشت. امام صادق (علیه السلام) درباره این عهدنامه و لزوم تلاوت بخشی از آن در هرروز، چنین‏می‏فرماید:

« القرآن عهدالله الی خلقه، فقد ینبغی للمرء المسلم ان ینظرفی‏عهده و ان یقراء منه فی‏کل یوم خمسین آیه؛۴ قرآن عهد خداوند نسبت‏به بندگان اوست. سزاوار است که یک انسان‏مسلمان در این عهدنامه الهی بنگرد و هر روز پنجاه آیه از آن رابخواند.»

روشن است که مرور بر مفاد یک عهدنامه، برای یادآوری از آن قرارداد و رعایت آن در عمل است. میثاق خدا با بندگان برشناختن‏احکام الهی و عبرت گرفتن از حکایات قرآن و عمل به اوامر او وتدبر در آیات است. جالب است که امام صادق (علیه السلام) وقتی می‏خواست قرآن‏تلاوت کند، قرآن را که به دست راست‏خویش می‏گرفت، دعایی می‏خواندکه به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال این قرار داد،اشاره دارد. مضمون آن دعا چنین است:

« خداوندا! من عهد و کتاب تو را گشودم. خدایا! نگاهم را در این‏کتاب، عبادت قرار بده و قرائتم را تفکر، و تفکرم را عبرت‏آموزی. خدایا! مرا از آنان قرار بده که از مواعظ تو در این‏کتاب، پند می‏گیرند و از نافرمانی‏ات پرهیز می‏کنند. وقتی کتاب تورا می‏خوانم، بر دل و گوشم مهر مزن و بر دیدگانم پرده میفکن وقرائت مرا خالی از تدبر مگردان، بلکه مرا چنان قرار بده که درآیات و احکامش ژرف بنگرم، دستورهای دین تو را بگیرم و عمل کنم‏و نگاه مرا در این کتاب، غافلانه و قرائتم را بیهوده و بی‏ثمرمساز.» ۵

۴) آینه عبرت

درخلال آیات قرآن، سرگذشت اقوامی از گذشته آمده است. چه نیکان وصالحان که در سایه ایمان و عمل و پیروی از حق، سعادتمند شدند،چه عنودان و لجوجان که با تکذیب انبیا و انکار خدا و طغیان وفساد، گرفتار عذاب الهی گشتند. قرآن، کتاب قصه و داستان نیست،ولی سرشار از قصص و حکایات افراد و امتهاست و همه بر اساس درس‏گرفتن و الهام و عبرت و پند.

امام صادق (علیه السلام) می‏فرماید: « علیکم بالقرآن! فما و جدتم آیه نجابها من کان قبلکم فاعملوابه، و ما وجدتموه هلک من کان قبلکم فاجتنبوه ؛۶ برشماباد قرآن! هر آیه‏ای را که یافتید که گذشتگان، با عمل به‏محتوای آن آیه نجات یافتند، شماهم به آن عمل کنید و هر آیه رادیدید که بیانگر هلاکت پیشینیان است، شماهم از آن (عامل هلاکت)بپرهیزید.»

این شیوه برخورد با آیات قرآن، سودمندترین شیوه‏ای است که درعمل فردی و اجتماعی مسلمانان اثر می‏گذارد و قرآن هدایتگر قاری‏می‏شود.

امام صادق(علیه السلام) در پاسخ می‏فرماید: «برای این که خدای متعال آن را برای زمانی خاص یا مردمی خاص‏قرار نداده است. از این رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هرقومی شاداب است تا روز قیامت»

۵) همیشه زنده و شاداب

غیر از احکام قرآن و حلال و حرام آن که ابدی است، خود این کتاب‏ژرف و فصیح و متین نیز با گذشت زمان کهنه نمی‏شود و پیوسته‏معارف آن برای همه اقشار در همه زمانها درخشندگی و آموزندگی‏دارد.

امام صادق (علیه السلام) در حدیثی به رمز و راز این جاودانگی و طراوت ‏همیشگی در کلام خدا اشاره دارد. مردی از آن حضرت می‏پرسد: چراقرآن با نشر و درس و بررسی، تازه‏تر و شاداب‏تر می‏شود و هرگزکهنه نمی‏شود؟

امام صادق (علیه السلام) در پاسخ می‏فرماید: « لان الله تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون‏ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غض الی یوم القیامه ؛۷ برای این که خدای متعال آن را برای زمانی خاص یا مردمی خاص‏قرار نداده است. از این رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هرقومی شاداب است تا روز قیامت.»

طراوت و تازگی قرآن برای همه و همیشه، به خاطر آن است که معجزه‏جاوید پیامبر(صلی الله علیه و آله) و کلام الهی است و در هر عصری پاسخگوی نیازهای‏فکری، هدایتی و اجتماعی مردم است.

● نتیجه گیری

بحثمان را با حدیثی زیبا ازامام صادق(علیه السلام ) به پایان می بریم که فرمودند : به دنبال مونسی بودم که در پناه آن، آرامش پیدا کنم، آن را در قرائت قرآن یافتم.

امید است که در سایه رهنمودهای حضرت صادق (علیه السلام) ، با چشمه وحی الهی‏آشناتر شویم و «قرآنی‏» بیاندیشیم و «قرآنی‏» زندگی کنیم.

فرآوری : زهرا اجلال

پی نوشت ها :

۱- بحارالانوار، ج‏۸۹، (بیروت)، ص‏۱۰۷.

۲- کافی، ج ۲، ص‏۵۹۹.

۳- بحارالانوار، ج‏۸۹، ص ۸۱.

۴- وسایل الشیعه، ج ۴، ص‏۸۴۹.

۵- بحارالانوار، ج ۹۵، ص ۵.

۶- الحیاه، ج ۲، ص‏۱۱۶.

۷- بحارالانوار، ج‏۸۹، ص ۱۵.