به کودکان گوش دهیم

شعار امسال روز جهانی کودک

هم زمان با روز جهانی کودک صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) در گزارشی از محروم ماندن بسیاری از کودکان در سراسر جهان از حقوق خود خبر داد. برپایه این گزارش برخی کودکان در سراسر جهان هنوز مورد خشونت، استثمار و طعمه قاچاقچیان انسان قرار می گیرند. هم اکنون در سراسر جهان ۱۵۸ میلیون کودک زیر ۱۵ سال مجبور به انجام کار اجباری و از تحصیل محروم اند. در این گزارش تحت عنوان حمایت و حفاظت از کودکان آمده است: تخمین زده می شود سالانه تولد ۵۱ میلیون کودک در کشورهای در حال توسعه ثبت نمی شود، حداقل یک میلیون کودک در این کشورها در زندان به سر می برند، بیش از ۱۸ میلیون کودک به علت بلایای طبیعی مجبور به ترک خانه و کاشانه خود می شوند و یک دختر از هر ۳ دختر در کشورهای در حال توسعه، مجبور به ازدواج اجباری می شود. این در حالی است که بنا به پروتکل حمایت از حقوق کودکان که ۱۹۳ کشور به جز آمریکا و سومالی آن را امضا کرده اند کشورهای جهان متعهدند برای ارتقای دستیابی کودکان به حقوق اولیه خود یعنی آزادی، بهداشت، تحصیل، رفاه و فعالیت های فرهنگی تلاش کنند. طبق مفاد این پروتکل تمامی افراد زیر ۱۸ سال مستحق اعمال تبعیض نیستند و حق بقا، پیشرفت و استقلال رای دارند.طبق این گزارش میلیون ها کودک در سراسر جهان از آزار جنسی، ازدواج اجباری، تنبیه بدنی، کار اجباری، ثبت نشدن تولد و قاچاق رنج می برند. این در حالی است که به گفته آن ونمان مدیر اجرایی یونیسف درک ابعاد و دامنه آزار و اذیت کودکان اولین گام برای ایجاد محیطی است که در آن کودکان بتوانند فرصت رسیدن را به ظرفیت های خود بیابند و تحت حمایت و حفاظت قرار گیرند.

● وضعیت کودکان در کشورهای ثروتمند

در این گزارش درباره وضعیت کودکان در کشورهای پیشرفته آمده است: حدود ۵ درصد پسران و ۱۰ درصد دختران در کشورهای ثروتمند از نوعی آزار جنسی در دوره کودکی خود رنج می برند. ۳ برابر این تعداد نیز از آزار جنسی در طول زندگی خود شکایت دارند. یک کودک از هر ۱۰ کودک از نظر روحی و روانی آزار می بیند و یا به او بی توجهی می شود که در ۸۰ درصد موارد این بی توجهی از سوی والدین و یا پرستار است.طبق این گزارش والدینی کودکان خود را آزار می دهند که درگیر مشکلات روانی، الکل و موادمخدرند یا در کودکی خود، مورد سوءرفتار قرار گرفته اند. هرچند شواهد کافی درباره دامنه و گسترش آزار و اذیت کودکان در کشورهای پیشرفته وجود ندارد، روند نامحسوس پیشرفت روانی و جسمی کودکان در این کشورها نگران کننده است.همچنین به گفته مدیر دفتر یونیسف در آلمان، با وجود آگاهی مردم از پروتکل حمایت از کودکان و تغییر نگرش مردم درباره سوءرفتار با کودکان، نیمی از کودکان در سراسر جهان از بی عدالتی رنج می برند.

● وضعیت کودکان در کشورهای فقیر

یونیسف با توجه به نیازهای روزافزون کودکان در مناطق مختلف جهان، نگاه ویژه ای به منطقه آسیای جنوب شرقی دارد. به گفته این سازمان وضعیت کودکان در این منطقه به ویژه پس از وقوع بلایای طبیعی بدتر شده است. کودکان آسیب پذیرترین قشر در چنین جوامع مصیبت زده ای می باشند که برآوردن نیازهای فوری و واقعی آن ها، بسیار حیاتی و کارساز است. تنها در فیلیپین زندگی ۵/۲ میلیون نفر که تعداد زیادی از آن ها کودک اند، تحت تاثیر سیل قرار گرفته و ۳۰۰ هزار نفر مجبور به ترک منازل خود شده اند. کارشناسان هشدار می دهند که عواقب بلایای طبیعی از قبیل دسترسی نداشتن به آب سالم، تغذیه ناکافی و شوک ناشی از وقوع حادثه طبیعی، بیش از همه روان کودکان را آزار می دهد. به گفته یونیسف روزانه ۲۳هزار کودک در کشورهایی که به بلای طبیعی گرفتار می شوند، از امراض قابل پیش گیری می میرند. یونیسف نیاز این کودکان را برخورداری از بسته های بهداشتی، لوازم دارویی و درمانی، لوازم تصفیه آب، دستشویی قابل حمل و... برمی شمارد.

همچنین بیش از یک سوم دخترانی که به اجبار ازدواج می کنند ساکن هند می باشند.طبق آمارها حدود ۲۵ میلیون دختر در هند پیش از رسیدن به ۱۸ سالگی، ازدواج می کنند. با وجود افزایش آمار باسوادها در هند و ممنوعیت ازدواج کودکان، هنوز قوانین زیر پا گذاشته می شود. ثبت نشدن تولد کودکان در افغانستان، نپال و پاکستان رو به افزایش است و فقط حدود ۶ درصد موارد تولد در افغانستان و ۱۰ درصد موارد تولد در بنگلادش بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ ثبت شده است. همچنین حدود ۱۳ درصد کودکان در منطقه جنوب آسیا - ۴۴ میلیون نفر- به کار اجباری مشغول اند که نیمی از آن ها در هند زندگی می کنند. قاچاق، سوءاستفاده جنسی و خشونت خانگی علیه کودکان سراسر این منطقه و خاورمیانه را رنج می دهد و نبود قوانین حمایتی و پی گیری نکردن قضایی پرونده های مربوط به کودک آزاری، تلاش برای ارتقای وضعیت آن ها را با مشکل روبه رو کرده است.

● از کودکان خود چه می دانیم؟

اگر با آگاهی از این آمارهای تکان دهنده از وضعیت کودکان در جهان دچار حیرت و ناامیدی شده اید، بدانید که با کسب آگاهی از تربیت و پرورش کودک خود به عنوان یک والد می توانید در بهبود و ارتقای وضعیت کودکان در کشورمان گام بردارید. تلاش برای بهبود وضعیت کودکان هرچند به برنامه ریزی های کلان، سیاست گذاری های هدفمند و صرف بودجه ملی نیاز دارد، هر خانواده ایرانی با ارتقای دانش خود در زمینه پرورش و تربیت کودک می تواند نقش عمده ای در سلامت روانی نسل آینده داشته باشد.عملی کردن چند توصیه ساده و نادیده نگرفتن حقوق کودکان توسط والدین، اگر به صورت راهکار عملی در خانواده های ایرانی پی گیری شود، بی گمان گام مهمی در ارتقای وضعیت کودکان برداشته خواهد شد. به این دلیل به سراغ گیتی اسدی کارشناس ارشد روان شناسی بالینی در مرکز فوق تخصصی روان پزشکی کودک آرمان رفتیم.

وی ۲مشکل عمده بیشتر والدین را در مواجهه با کودکان ناآگاهی و نداشتن الگوی تربیتی برشمرد و گفت: متاسفانه والدین برای ایفای نقش خود نیازی به کسب تجربه، دانش و مهارت نمی بینند و تصور می کنند با چشم و هم چشمی می توانند فرزندان خوبی تربیت کنند. بیشتر والدین ما مطالعه نمی کنند و از سویی با مسائلی در تربیت کودک خود روبه رو می شوند که نیازمند مطالعه و کسب دانش است به این ترتیب به شیوه های نادرست تربیتی گرایش می یابند و مشکلات خود را دو چندان می کنند. متاسفانه چشم و هم چشمی بین خانواده های ایرانی در تربیت فرزندان بسیار شایع شده و ناآگاهی خانواده ها از مراحل رشد و پرورش کودک و سطح انتظارات نابه جا از کودکان، سد بزرگی در شناسایی استعدادهای آنان است. هم اکنون بسیاری از کودکان از اختلال یادگیری، اختلال خواندن، نوشتن، فراگیری زبان و غیره رنج می برند اما خانواده ها بدون اطلاع از چنین مشکلاتی در فرزند خود، او را متهم به تنبلی یا کم هوشی می کنند.وی درباره عوامل موثر در پرورش استعدادهای کودکان که می توان به خانواده ها توصیه کرد،گفت: ایجاد محیط امن برای کودک اولین اصل است. محیطی گرم، مساعد و دلگرم کننده می تواند زمینه پرورش استعداد کودک را فراهم کند.

به گفته عظیم عظیمی روان شناس کودک نیز پس از نیازهای فیزیولوژیک، نیاز به امنیت، مهم ترین نیاز یک کودک است تا بتواند با اعتماد به خود و خانواده رشد کند. در حالی که بسیاری از اقدامات والدین به گونه ای است که امنیت کودک را تهدید می کند مثلا مادران با شیر ندادن یا شیر دادن با عجله و استرس، در واقع با نیازهای عاطفی و امنیتی کودک بازی می کنند کودک فقط در شرایط ایمن است که می تواند به عزت نفس دست پیدا کند و برای خویش ارزش قائل شود. به گفته اسدی مشکلات و درگیری والدین با یکدیگر باعث به هم خوردن فضای امن خانواده می شود و والدین باید هوشیار باشند که اول مشکل خودشان را رفع کنند و بعد به تربیت صحیح فرزند خود بپردازند، تقویت اعتماد به نفس نیز در بچه ها یک اصل ضروری است. بسیاری اوقات زمانی که کودک اشتباه می کند والدین به او القاب زشتی می دهند و غافل اند که با به کار بردن این کلمات تا چه حد اعتماد به نفس او را خدشه دار کرده اند، یادآوری اشتباه کودک به خود وی، با زیر سوال بردن شخصیت او ۲ امر کاملا متفاوت است.

همچنین مقایسه کردن بچه ها با هم و پی گیری نکردن مسائل تحصیلی آن ها می تواند مانع بزرگی در شکوفایی استعداد آن ها باشد. از دیگر سو توجه به خلاقیت، تلاش برای کسب مهارت های اجتماعی، فراهم کردن محیط بازی، کتاب خواندن برای کودک و تعامل با همسالان می تواند نقش عمده ای در پرورش توانایی های او داشته باشد.اسدی با اشاره به یکی از بزرگ ترین معضلات خانواده های امروز می گوید: متاسفانه پدیده تک فرزندی در جامعه امروز ما به وفور مشاهده می شود. در چنین خانواده هایی فرزند، محور خانواده است و تمام حواس پدر و مادر به اوست که این موضوع در بلند مدت برای کودک آزاردهنده است. والدین از سویی تصور داشتن یک فرزند شایسته را دارند و از سوی دیگر در مرحله نوجوانی که فرزند به دنبال کسب استقلال می رود با والدین خود دچار تعارض می شود.

چنین کودکی از کسب مهارت های اجتماعی باز می ماند و توان سازگاری و انطباق یافتن را با اطرافیان پیدا نمی کند و ممکن است در صورت حمایت کامل والدین، هوش عاطفی بالایی پیدا نکند و در اجتماع منزوی شود، در صورتی که کودکی که خواهر یا برادر دارد، فرصت تعامل را با دیگران پیدا می کند و با قهر و آشتی و دعوا و مصالحه آشنا می شود و راه برقراری ارتباط و کسب مهارت های اجتماعی را می یابد از سوی دیگر اگر والدین از مهارت های پرورش فرزند برخوردار باشند می توانند تک فرزند خود را به خوبی تربیت کنند.

عظیمی مروی