جشنواره بیست و پنجم فیلم فجر

جشنواره بیست و پنجم فیلم فجر به تمامی بازتاب سیاست های سینمایی دولت نهم بود مدیران سینمایی دولت محمود احمدی نژاد هر اندازه در دوره قبل جشنواره فیلم ها و برنامه های حاضر را منتسب به دولت گذشته می کردند, در دوره اخیر با تاکید جشنواره را حاصل برنامه های خود می دانستند

جشنواره فیلم فجر در بیست و پنجمین دوره یکی از بحث برانگیزترین دوره هایش را پشت سر گذاشت. مجموع نظرات و صحبت ها درباره نحوه برگزاری و اعمال سیاست ها و محتوای مضمونی فیلم ها و نیز داوری فیلم ها باعث شد تا مقطع جشنواره فجر به عنوان نقطه آغاز سیاست ها و کلیت سالیانه سینمای کشور مورد توجه ویژه قرار بگیرد و حتی تا مرز ابراز نگرانی نیز پیش برود.

● سیاست ها

جشنواره بیست و پنجم فیلم فجر به تمامی بازتاب سیاست های سینمایی دولت نهم بود. مدیران سینمایی دولت محمود احمدی نژاد هر اندازه در دوره قبل جشنواره فیلم ها و برنامه های حاضر را منتسب به دولت گذشته می کردند، در دوره اخیر با تاکید جشنواره را حاصل برنامه های خود می دانستند. آنچنان که وزیر ارشاد شب اختتامیه جشنواره با حضور در یک برنامه پربیننده تلویزیونی رضایت کامل خود را از جشنواره بیست و پنجم فجر ابراز کرد.

ترجیع بند رضایت مدیران فرهنگی کشور از جشنواره بیست و پنجم فجر «تنوع مضمونی» فیلم ها و توجه به گونه های سینمایی به تعبیر آنها فراموش شده یی چون دفاع مقدس بود. بروز سیاست های سینمایی دولت جدید در جشنواره فجر از محتوای فیلم ها تا شکل داوری آثار را در بر می گرفت. در واقع قبل از شروع جشنواره هیات انتخاب، با سختگیری و دقت بیشتر، فیلم هایی را راهی جشنواره کرد که از منظر مدیرانش قابل دفاع باشند.

به این ترتیب چند فیلم که از مضامین خاص و متفاوت برخوردار بودند، از جشنواره بیرون ماندند. پذیرش فیلم ها در دو بخش مسابقه و مهمان نیز عامل دیگری در اعمال سیاست های مورد نظر بود تا حتی چند فیلم قید حضور در جشنواره را از همین مرحله بزنند و چند فیلم دیگر نیز با وجود پذیرش در بخش مهمان، هیچ گاه در جشنواره به نمایش درنیامدند.

اعمال سیاست های مورد نظر در شکل داوری فیلم ها نیز بروز یافت و غیر از بخش بین الملل که هنوز نفس وجودش مورد مناقشه است، در بخش ایرانی به تمامی، سلیقه های نزدیک به مدیریت سینمایی مورد توجه قرار گرفت. توجه چشمگیر به چند فیلم خاص و بی توجهی صرف به اکثر فیلم های به نمایش درآمده در جشنواره آنچنان چشمگیر بود که اعتراض بسیاری را برانگیخت. در چند فیلم مورد توجه قرار گرفته نیز مضامین خاصی مانند «دفاع مقدس» و «هویت ملی وبومی» محتوای آنها را تشکیل می داد.

شکل برگزاری برنامه ها از افزایش تعداد سینماها و نوبت های نمایش فیلم ها و نیز فراهم آوردن امکان هرچه بیشتر شرکت عامه مردم در برنامه های نمایش فیلم منطبق با آموزه های فرهنگی دولت جدید بود.

● بخش بین الملل

بخش بین الملل جشنواره بیست و پنجم فجر در مقایسه با دوره های قبل یکی از کم بارترین دوره ها را پشت سرگذاشت. در حالی که پیش از شروع جشنواره صحبت از حضور و نمایش چند فیلم مطرح امسال سینمای جهان می شد اما هیچ کدام از آنها جزء آثار نهایی پذیرفته شده در جشنواره نبودند.

معدود فیلم های شناخته شده یی هم که در برنامه ها قرار گرفتند با بدترین شکل نمایش اکران شدند تا عملاً دوستداران سینمای روز دنیا از تماشای آنها صرف نظر کنند. انتخاب فیلم های خارجی امسال یکی از عجیب ترین دوره های خود را پشت سرگذاشت چرا که در مراحل مختلف از فیلم های گوناگونی صحبت می شد که چند روز بعد تمام آنها تغییر می کردند. اعمال ممیزی ها در دوره اخیر جشنواره برای فیلم های خارجی با شدت بیشتری صورت گرفت.

در دوره بیست و پنجم جشنواره فیلم فجر نوبت های نمایش بسیار کمتری به بخش های خارجی جشنواره تعلق گرفته بود و بسیاری از مخاطبان اصلی جشنواره الزاماً از تماشای بسیاری از فیلم ها محروم شدند. حضور سینماگران خارجی نیز مانند همیشه در سکوت خبری انجام شد و غیر از ماریو مونیچلی که برایش برنامه یی درنظر گرفته شد، سایر مهمانان مشخص نبود که چه زمانی آمدند و رفتند. در حالی که پیش از جشنواره گفته می شد قرار است داوران و مهمانان خارجی به سینمای رسانه ها بیایند اما این موضوع هم محقق نشد.

داوری بخش بین الملل نیز مانند دوره های قبل بیشتر پوششی بودند برای چند فیلم ایرانی که احتمالاً قرار بود در بخش مسابقه سینمای ایران بی نصیب بمانند. خوشبختانه امسال فیلم های شاخص خاصی با عوامل شناخته شده در جشنواره حاضر نبودند، تا میدان رقابت را به همکاران ایرانی شان واگذار کنند.

● فیلم ها

فیلم های ایرانی حاضر در بخش مسابقه جشنواره جز چند فیلم معدود آن هم ساخته فیلمسازان شناخته شده، اکثراً محتوایی منطبق و مورد نظر مدیران جدید داشتند و کمتر فیلمی به چشم می آمد که بر بیان صریح معضلات اجتماعی و واقعیت های جامعه امروز تاکید داشته باشد. در این میان دو فیلم «خون بازی» و«سنتوری» که هر دو ساخته فیلمسازان شناخته شده یی هستند کمتر تن به توصیه پذیری می دهند.

در غیاب این نوع فیلم ها، آثار مرتبط با دفاع مقدس و مفاهیم معنوی اکثریت قاطع فیلم ها را تشکیل می دادند که اتفاقاً تنوع مضمونی که مدیران جشنواره به عنوان شاخصه چشمگیر جشنواره امسال اشاره می کردند در همین نوع فیلم ها به چشم می خورد. ورود چند فیلمساز خاص به حیطه همواره حساسیت برانگیز سینمای دفاع مقدس بزرگ ترین دستاورد جشنواره بیست و پنجم بود.

ساخت فیلم هایی چون «پاداش سکوت» و «اتوبوس شب» اتفاقات سینمایی سال ۸۵ بودند. در این میان حوزه سینمای معنوی یا معناگرا امسال با افت چشمگیری روبه رو بود که بیشتر از سیاست های حمایت گرایانه مدیران سینمایی سرچشمه می گرفت. آن چنان که فعالیت در این حوزه تبدیل به عاملی برای ساخت صرف فیلم تبدیل شده و بسیاری با استفاده از تسهیلات این نوع سینما به نوعی فرصت طلبی پرداخته بودند. به جرات در این گونه سینمایی جز فیلم «پابرهنه در بهشت» که آن هم در مقایسه با آثار قبلی چند پله پایین تر قرار می گیرد، فیلم شاخص دیگری به چشم نمی خورد.

فیلمسازان قدیمی، کسانی که قرار بود رونق بخش جشنواره امسال باشند، با آنکه با ساخته هایشان شلوغ ترین نوبت های نمایش جشنواره را شکل دادند اما هیچ کدام توقع بی حد دوستدارانشان را برآورده نکردند. داریوش مهرجویی با آنکه سنتوری اش ظرافت و بی بدیلی همیشگی فیلم هایش را داشت اما استقبال همه جانبه مهمان مامان را تکرار نکرد. مسعود کیمیایی نیز که حتی در زمان جشنواره هم حاشیه های بی شماری درباره نمایش فیلم جدیدش به وجود آورد و اجازه نداد فیلمش به درستی دیده شود، در «رئیس» تمام توجه اش به از بین بردن بی دقتی فیلم های قبلش بود و در نتیجه اصلاً از ویژگی های فیلم های خودش دور بود. فریدون جیرانی نیز با آنکه موضوع و ساختار جدید و تکرارنشده یی را برگزیده بود، در پرداخت آن ضعف داشت و البته همین نوجویی و ابتکارش قابل تقدیر است.

در سال متوسط بودن قدیمی ها، جوانان نیز درخشان نبودند. به جرات جشنواره بیست و پنجم پدیده نداشت و این برای سینمای ما زنگ خطر بزرگی است. در میان تازه واردان جدید صرفاً بایرام فضلی با نوجویی و ابتکار جدیدش امیدوارکننده بود و مسعود ده نمکی آن هم به دلیل مضمون و حاشیه های خارج از سینمایش بیش از بقیه با فیلم جدیدش «اخراجی ها» خبرساز بود. از این نکته هم نباید غافل شد که مازیار میری در سومین فیلمش آشکارا گام بلندی برداشته است که امیدوارکننده ترین نکته جشنواره امسال است.

● داوری ها

بزرگ ترین مناقشه جشنواره امسال داوری های فیلم ها بود. از زمانی که نامزدهای دریافت جایزه اعلام شدند تا روز آخر، تقریباً در تمام نشست ها به آرای داوران اعتراض شد و در محافل مطبوعاتی و سینمایی نیز ترجیع بند صحبت ها «آرای شگفت انگیز» داوران بود. توجه صرف به چند فیلم خاص و بی اعتنایی به اکثر فیلم های جشنواره باعث شد حتی اعتراض سینماگرانی چون مسعود ده نمکی و ابوالقاسم طالبی برانگیخته شود. شکل داوری جشنواره امسال بیش از همه وامدار و همراه سیاست های کلی سینمایی کشور بود. این موضوع به وضوح در داوری ها دیده می شد و تقریباً اکثر فیلم هایی که مورد توجه واقع شده بودند، آثاری مطلوب و موردنظر سیاستگذاران بودند. جشنواره بیست و پنجم فجر از این منظر بازگشتی بود به دوران اولیه جشنواره که نادیده انگاشتن فیلم های متفاوت، رسم مرسوم جشنواره بود.

● چشم انداز

پیش بینی سال آینده سینمای کشور با فیلم هایی که در جشنواره بیست و پنجم مشاهده کردیم کار دشواری نیست. قطعی ترین نکته استقبال احتمالی تماشاگرانی است که در این دو سال به تماشای فیلم های صرفاً سرگرم کننده نشسته اند. این استقبال با فیلم های امسال ادامه خواهد یافت تا نکته یی که وزیر ارشاد در گفت و گوی تلویزیونی اش به عنوان یکی از دستاوردهای جدید مدیریت فرهنگی نام می برد، تکرار شود. هرچند صحبت درباره مضامین و محتوای این فیلم ها سرآغاز بحثی تازه است.

بابک غفوری آذر