میراث «نیاز اف»

این اولین انتخابات از زمان استقلال این كشور بعد از فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ بود كه در آن بیش از یك نامزد ریاست جمهوری وجود داشت

انتخابات ریاست جمهوری تركمنستان در آرامش برگزار شد. این اولین انتخابات از زمان استقلال این كشور بعد از فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ بود كه در آن بیش از یك نامزد ریاست جمهوری وجود داشت. اما حقیقت آن است كه هر پنج نامزد تعلق خاطر به حزب حاكمی داشتند كه نیاز اف رئیس جمهور متوفی تركمنستان آن را تأسیس كرده بود. بنابراین تنوع نامزدها الزاماً به معنای حضور دیدگاهها و نظریات متفاوت نیست، بویژه آنكه هر پنج نامزد در شعارهای تبلیغاتی شان روی ادامه راه و روش حكومتی صفرمراد نیاز اف تأكید داشتند.

با این حال واقعیت آن است كه از همان آغاز روشن بود قربانعلی وردی محمد اف كفیل ریاست جمهوری از بیشترین شانس برای جانشینی نیاز اف برخوردار است. وی كه پس از فوت نیاز اف در روندی خارج از قانون اساسی و با حذف رئیس مجلس سنا كه علی القاعده جانشین موقت رئیس جمهور متوفی می شد، قدرت را به دست گرفت، در عمل قوی ترین فرد در مجموعه حاكمیت در تركمنستان و تا حدی با گرایش اصلاح طلبانه بود. محمد اف در واقع در همان حال كه خود را متعهد به اصلاح طلبی كرده، متعهد به ادامه راه و شیوه حكومتی صفرمراد نیاز اف است كه به تركمن باشی شهرت یافته است.

ظاهراً این تعهد دوگانه در تضاد با هم قرار می گیرند. بدین معنا كه ساخت ذهنی قدرتی كه نیاز اف آن را برای اداره كشورش مناسب می دانست، آشكارا گرایش به تمركز قدرت داشته و با هرگونه اصلاحی سر مخالفت دارد.

به هر حال، نباید این واقعیت را فراموش كرد كه نیاز اف میراثی را برای جانشینانش بر جای گذاشت كه قادر نیستند به سادگی آن را نادیده بگیرند. این میراث چیزی جز همان نیست كه محمد اف جانشین نیاز اف در نظر دارد از تركیب آن ساخت قدرت جدیدی در كشورش به وجود بیاورد. اصلاحات كنترل شده و تركیب آن با تمركز قدرت در واقع براساس نیازهای واقعی مدنظر قرار گرفته است. تمركز قدرت میراث نیاز اف از شرایط گذشته ایدئولوژیك دوران قدرت اتحاد شوروی است و اصلاح قدرت ضرورت جدید تحت تأثیر روند تحولات منطقه ای و جهانی است. اینكه اعلام می شود محمد اف بیش از ۹۰ درصد آرای یك میلیون و ششصد هزار رأی دهنده را به دست آورده است، به خوبی علاقه او را به نشان دادن پایگاه اجتماعی گسترده ثابت می كند.

محمد اف رئیس جمهور جدید براساس همین پشتوانه در نظر دارد اصلاحات سیاسی هم به عمل آورد و احتمالاً به صورت كاملاً كنترل شده اجازه خواهد داد نظام سیاسی از تك حزبی به طرف نظامی چند حزبی حركت كند.

تردیدی نیست كه محمد اف با دشواریهایی در تركیب تمركز قدرت با گرایش سنتی ایدئولوژیك چپ و ملی گرایی با نظامی چند حزبی كه از مشخصات نظامهای لیبرالی است روبه رو خواهد بود، ولی از آنجا كه اولویت همچنان در ثبات سیاسی و اجتماعی و توسعه اقتصادی تعریف می شود، پیش بینی می شود مشكلات از كنترل خارج نشوند و چند حزبی بودن در سطح محدود و از مجموعه وفادار به خط مشی های گذشته تدوین شده به وسیله تركمن باشی مورد توجه قرار گیرد.

در چنین نگاهی از تحولات تركمنستان می توان گفت قدرت طراحی شده به وسیله نیاز اف تا مدتی نامعلوم همچنان می تواند وجه غالب را بیابد و نظامهای لیبرال غربی نتوانند از طریق تحریك انقلاب های رنگین كه در حوزه قفقاز و بعضی از كشورهای آسیای مركزی تجربه كردند نظریات خود را بر تركمنستان تحمیل نمایند.

با این حال توسعه رسانه ها و تسهیل دسترسی مردم بخصوص جوانان به اطلاعات كه محمد اف خود در شعارهای تبلیغاتی اش روی تسهیل دسترسی به اینترنت تأكید كرد در بلندمدت شرایطی به وجود خواهد آورد كه پذیرش تك صدایی را در جامعه دشوار و گرایش به چند صدایی را تقویت خواهد كرد.

محمد ملازهی