اولین شهردارهای تهران

گذرهای تنگ و کوچه های پرپیچ و خم تهران قدیم در داخل حصار صفوی همیشه مورد شکایت جهانگردان و اروپاییان و البته خود اهالی تهران بود

گذرهای تنگ و کوچه‌های پرپیچ و خم تهران قدیم در داخل حصار صفوی همیشه مورد شکایت جهانگردان و اروپاییان و البته خود اهالی تهران بود. گرد و خاک، جمع شدن زباله در زمین‌های بایر، بوی تعفنی لجن جوی‌ها از جمله نارضایتی‌ها بود. از اواسط دوره ناصری رسیدگی به امور شهری، در قالب اداره‌ای مستقل به نام احتسابیه مورد توجه قرار گرفت؛ احستابیه هم امور نظیمه را برعهده داشت، هم بلدیه. در واقع اداره همه نوع کاری از مسوولیت‌های احتسابیه به شمار می‌رفت از نظارت بر قیمت و توزیع نان و گوشت تا جمع‌آوری زباله، برقراری امنیت و نظم شهر. داریوش شهبازی، مورخ معاصر، به شرح و ذکر شهرداران معروف تهران پرداخته است که ذکر آن خالی از لطف نیست.

- میرزاعباس‌خان مهندس‌باشی ملقب به مشارالدوله فرزند میرزارضا و از دانش‌آموختگان اولیه اروپا بود که بعد از اولین سفر ناصرالدین‌شاه به فرنگ، وی به عنوان نخستین شهردار تهران تعیین شد. او در سال ۱۳۰۲

هـ . ق به ریاست احتساب شهر تهران انتخاب شد و در سال ۱۳۵۵ هـ .ق درگذشت.

- میرزاآقای اصفهانی ملقب به اسلامبولی، اعتمادالملک بود. او در دوره اول مجلس نماینده بود که مدتی نیز به رییس شهرداری تهران منصوب شد.

- دکتر خلیل‌خان اعلم‌الدوله ثقیفی، تحصیلکرده فرانسه به عنوان اولین شهردار در ساختمان بلدیه تهران در خیابان بوذرجمهری سابق انتخاب شد. عبارت «بلدیه طهران» بر تابلویی به طول یک متر در بالای در ورودی ساختمان مذکور نصب شد. اعلم‌الدوله از سال ۱۲۸۵ تا ۱۲۹۵ هـ . ش شهردار تهران بود.

- ابراهیم‌خان ملقب به یمین‌السلطنه، متولد رضاییه از سال ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۹ خورشیدی رییس بلدیه تهران بود.

- سیدضیاءالدین طباطبایی یکی از عوامل کودتای ۱۲۹۹ که به نخست‌وزیری رسید و بعد به وسیله احمدشاه عزل شد به مدت چند ماه ریاست بلدیه را بر عهده داشت که پس از وی موسیو گاسپارایپکان از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۲ شهردار تهران شد.

- کریم آقابوذرجمهری، می‌گویند مشهورترین و موثرترین شهرداری بود که تهران قدیم به خود دیده است. وی از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ خورشیدی شهردار تهران بود. بوذرجمهری در نوسازی شهر تهران، خیابان‌کشی و ساختمان عمارت زحمات زیادی را متحمل شد او همچنین عوارض جدید را وضع و مالیات خودروها و کالسکه‌ها و سایر عوارض شهری را لغو کرد. اداره خیریه، مریضخانه بلدیه و دارالمجانین و آتش‌نشانی را تاسیس کرد و خیابان‌های تهران را آسفالت کرد. رضاخان به پاس فعالیت‌های کریم آقابوذرجمهری پس از کناره‌گیری‌اش یکی از خیابان‌های بزرگ پایتخت را که از جلو بازار عبور می‌کرد، به نام وی نام‌گذاری کرد که اکنون به خیابان ۱۵خرداد تغییر نام داده است. او سرانجام به دلیل کار زیاد سخت بیمار شد و به اروپا رفت و پس از بهبودی به وطن بازگشت.

- سرهنگ فضل‌الله بهرامی، به دنبال برکناری بوذرجمهری در سال ۱۳۱۲ هـ .ش کفیل شهرداری تهران شد.

- تیمسار حسین‌قلی هوشمند، از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۷ خورشیدی شهردار شد که با دسیسه مختاری، رییس شهربانی وقت، متهم می‌شود که قسمتی از درخت‌های خیابان منیریه را بریده و هیزم آن را به خانه‌اش برده است. به همین دلیل زندانی و از کار بی‌کار شد.

- میرزاقاسم‌خان صوراسرافیل تبریزی نوه شیخ محمدباقر مجتهد که در سال ۱۲۷۳ مدیر مسوول روزنامه صوراسرافیل بود، از سال ۱۳۱۷ تا ۱۳۱۹ خورشیدی به ریاست شهرداری منصوب می‌شود.

- مصطفی قلی‌خان رام، ملقب به انتخاب‌الملک اولین شهردار پهلوی دوم است. در ایام تصدی او که مصادف با بحران جنگ جهانی دوم و وضع نابسامان غلات و به تبع آن نان مردم تهران بود، شهرداری ۴۰کامیون آرد تهیه کرد و در شهر به گردش درآورد تا مردم از نگرانی قحطی بیرون آیند.

- عباس قلی‌خان گلشاییان که از رجال دوره پهلوی به شمار می‌رود، قرارداد گس – گلشاییان را در پرونده کاری‌اش در زمان وزارت دارایی داشت. وی بارها وزیر و استاندار شد و نامش چندبار برای نخست‌وزیری کشور مطرح شد.

- غلامحسین ابتهاج، دارای تحصیلات عالیه و آشنا به زبان‌های انگلیسی، روسی و فرانسه بود و دو بار شهردار تهران شد تا اینکه به اتهام اختلاس زندانی گردید و در سال ۱۳۴۱ به همراه همسرش به اسپانیا رفت و هتلی خرید.

- محمد عریان از طرفداران جبهه ملی بود که در پرونده شهید نواب صفوی دستگیر شد. اما به همراه آیت‌الله کاشانی و دکتر بقایی آزاد شد وی در سال ۱۳۲۴ به مدت سه ماه شهردار تهران بود.

- مهدی نامداری از دیگر شهرداران تهران بود که در زمان وی کوره‌های آجرپزی شهر تخریب و چاه‌هایی جهت آبیاری درختان حفر و پارک شهر تکمیل شد. او برای تاسیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تلاش کرد.

- سیدمحسن نصر در دو نوبت شهردار تهران بود. او در نویسندگی مهارت داشت و در سال ۱۳۴۰ برای تالیف کتاب دانش و اخلاق برنده جایزه بهترین کتاب سال شد.

- نصرت‌الله منتصر بیش از چند ماه در سمت شهرداری تهران باقی نماند. مهم‌ترین کاری که او انجام داد، حفر چاه عمیق قلهک به عمق ۱۲۰ متر بود.

آخرین شهردار تهران در دوره پهلوی دوم، جواد شهرستانی بود که در دو مقطع شهردار تهران شد. شهرستانی با پیروزی انقلاب و آمدن امام خمینی(ره) به ایران، اولین مقام دولتی بود که استعفای خود را در مدرسه علوی تقدیم حضرت امام کرد و در همان زمان بختیار او را ممنوع‌الخروج کرد.