برادران شیطان چه کسانی هستند

اسراف هرگونه عمل بیهوده و زیاده روی و تجاوز از حد طبیعی, چه در کیفیت و چه در کمیت است از این بیان معلوم می شود که اسراف تنها مربوط به خوردنی ها و نوشیدنی ها یا در امور اقتصادی نبوده, بلکه اسراف, معنایی جامع تر و وسیع تر را در برمی گیرد

اسراف هرگونه عمل بیهوده و زیاده‌روی و تجاوز از حد طبیعی، چه در کیفیت و چه در کمیت است. از این بیان معلوم می‌شود که اسراف تنها مربوط به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها یا در امور اقتصادی نبوده، بلکه اسراف، معنایی جامع تر و وسیع تر را در برمی گیرد. در حقیقت می‌توان گفت: «اسراف هرگونه تجاوز از حد یا افراط و تندروی یا وضعیت نامناسب حالات نفسانی و روحیات و صفات غیر معتدل اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی افراد در جامعه است». و البته این تعریف تکلیف را بسیار سنگین می‌کند؛ زیرا اسراف از حوزه اقتصادی و خوردن و نوشیدن به سایر حوزه‌های دیگر اعمال انسان نیز کشیده می‌شود.

● برادران شیطان

برادران شیطان که همان اسراف کارانند، با آگاهی و از روی عمد به اسراف می‌پردازند و با شیطان همراهند. کسی که در بیت المال، عمر، هزینه زندگی با آگاهی و علم اسراف می‌کند، از پرتو معارف دینی به دور است و نمی‌تواند به صراط مستقیم که رهروانش در پناه لطف الهی هستند، هدایت شود.قرآن می‌فرماید: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا .إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَ کَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا»؛ (اسراء، ۲۶- ۲۷) «و حق نزدیکان را بپرداز و (همچنین) مستمند و وامانده در راه را، و هرگز اسراف و تبذیر مکن؛ چرا که تبذیرکنندگان برادران شیاطینند، و شیطان کفران (نعمت های) پروردگارش کرد.در آیات فوق، اسرافکاران برادر و همراه شیطان شناخته شده اند. بنابراین، در این جا می‌توان گفت هر کسی که مال و دارایی را در غیر مورد آن مصرف کند، کاری شیطانی و نوعی ناسپاسی مرتکب شده است. این امر در روایتی از امام صادق(علیه‌السلام) به خوبی تبیین شده است، آن جا که امام (علیه‌السلام) فرمود: «لقمان به فرزندش گفت: سه علامت برای شخص اسرافگر وجود دارد: می‌‌خرد آنچه برای او نیست. (در شأن او نیست)، می‌ پوشد آنچه برای او نیست (برازنده او نیست.)، می‌‌خورد آنچه برای او نیست (فراخور حال او نیست)». (خصال، ج ۱، ص ۱۲۱)

● زیان‌های فردی اسراف

۱- زیان‌های جسمی: زیاده‌روی در خوردن و آشامیدن به جسم صدمات زیادی وارد می‌کند. امروزه به اعتقاد پزشکان پرخوری و بدخوری از مهم ترین موارد ابتلای انسان به بیماری‌های مختلف است. این نکته‌ای است که فراوان در سخنان معصومان به آن تأکید شده است. قرآن نیز مومنان را از اسراف در خوردن و نوشیدن باز داشته است: «کُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»؛ (اعراف، ۳۱) بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد.۲ خشم خداوند: « إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»؛ (اعراف،۳۱) خداوند اسرافکاران را دوست نمی‌دارد. امام صادق (علیه‌السلام) در این باره فرمود: «ان السرف امر یبغضه الله‏»؛ (کافی، ج ۷، ص ۳۳۹) اسراف مورد غضب خداست. ۳ کاهش برکت: اسراف باعث می‌شود برکت در زندگی انسان کم شود و در نهایت رخت بربندد: «اِنَّ مَعَ الاسْرافِ قِلَّةَ الْبَرَکَةِ»؛ (کافی، ج ۴، ص ۵۵ ) همانا اسراف همراه با کاهش برکت است. ۴ محرومیت از هدایت: خداوند به اسرافکاران می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ»؛ (غافر، ۲۸) همانا خداوند کسی را که اسراف کار و دروغ گو است هدایت نمی‌کند.۵ـ فقر: مهم ترین اثر اقتصادی اسراف، فقر است؛ زیرا اسرافکار با اتلاف منابع و سرمایه هایی که عموماً محدودند، موجب تهدید حیات بشر می‌شود. حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «الْقَصْدُ مَثْرَاةٌ، وَ السَّرَفُ‏ مَتْوَاةٌ»؛ (کافی ج ۷، ص ۳۳۹(اسراف موجب هلاکت است و میانه روی، مایه زیاد شدن ثروت.۶ـ هلاکت: اسراف از هر نوعی که باشد انسان را به نابودی می‌کشد. قرآن مجید این حقیقت را چنین بیان می‌فرماید: «ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنجَیْنَاهُمْ وَمَن نَّشَاء وَأَهْلَکْنَا الْمُسْرِفِینَ»؛ (انبیاء، ۹) سپس وعده‌ای را که به آنها داده بودیم وفا کردیم، آنها و هر کس را می‌خواستیم (از چنگال دشمنانشان) نجات دادیم، و مسرفان را هلاک نمودیم.۷ـ کیفر اخروی: کیفر افرادی که از حدود الهی تجاوز کرده و اوامر و نواهی خدا را نادیده بگیرند، عذاب اخروی است. قرآن در این باره می‌فرماید: «وَکَذَلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ یُۆْمِن بِآیَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَی»؛ (طه، ۱۲۷) و این گونه جزا می‌دهیم کسی را که اسراف کند و ایمان به آیات پروردگارش نیاورد و عذاب آخرت شدیدتر و پایدارتر است.

● زیان‌های اجتماعی اسراف

اسراف از جنبه ضررهای اجتماعی دارای پیامدها زیر است:۱ هدر رفتن منابع اقتصادی جامعه: اسراف منابع عظیم جامعه؛ ازقبیل نفت، منابع معدنی و مزیت‌های نسبی اقتصادی هر کشوری را به هدر می‌دهد، هرچند که منابع و سرمایه‌های کشور زیاد باشد. امام علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: «الْإِسْرَافُ‏ یُفْنِی‏ الْجَزِیلَ‏»؛ (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم،، ص ۳۵۹) اسراف ثروت زیاد را هم به فنا می‌دهد.۲- سقوط اخلاق اجتماعی: ولخرجی و ریخت و پاش‌ها، انسان را از مسیر صحیح خارج کرده و به ورطه فساد و تباهی می‌کشاند، به گونه‌ای که به سایر همنوعان خود توجهی نکرده و درد و رنج سایر افراد برای اسراف کار اهمیتی نمی‌یابد.۳- اختلاف طبقاتی: یکی از علل اختلاف طبقاتی در جامعه اسراف است؛ زیرا افرادی با استفاده از درآمد بالای خود، این حق را برای خود قائل می‌شوند که هرگونه که دوست دارند خرج کنند، هرچند که موافق شرع و عرف نیز نباشد. بر این اساس، خود را از سایرین متمایز می‌دانند و رفته رفته به فاصله طبقاتی در جامعه کمک می‌کنند.۴ زوال حکومت ها: از دیگر پیامدهای اجتماعی اسراف، زوال حکومت‌هاست. به اعتقاد ابن خلدون که از دانشمندان جامعه شناس مسلمان است هر حکومتی که دچار اسراف و تبذیر شود، دچار فروپاشی و زوال می‌شود.

آمنه اسفندیاری