تبلیغات یا واقعیت

نگاهی بر منابع اطلاعاتی دندانپزشکان در مورد روش های درمانی و مواد دندانپزشکی

سلامت دهان در حوزه سلامت انسانی جایگاه ویژه‌ای دارد و حفظ آن مستلزم سیاست‌گذاری‌های جامع است. در کشور ما که گسترش آموزش بهداشت دهان و پیشگیری از سیاست‌های نوپا در این عرصه محسوب می‌شود، بیشترین فعالیت در عرصه سلامت دهان در حوزه درمان و فرآیندهای درمانی قرار دارد،‌ به گونه‌ای که می‌توان عمده فعالیت دانش‌آموختگان علوم دندانپزشکی کشور را استفاده از روش‌های تجهیزات و مواد دندانپزشکی با هدف درمان‌های عملی بالینی دانست.

غلبه درمان‌های عملی در دندان‌پزشکی تا حدی است که در حوزه گروه پزشکی با رشته‌های گروه جراحی قابل مقایسه است.

این نوع درمان‌های عملی مستلزم استفاده از روش‌ها، مواد مصرفی و تجهیزاتی است که همه روزه از راه‌های گوناگون به جامعه عمومی و گروه پزشکی معرفی می‌شود.

برای مردم جامعه منبع شناخت این روش‌ها و مواد، به جز مراجعه به دندانپزشکان، خواندن مجلات عمومی، شنیدن اخبار رسانه‌ها و در مواردی دیدن تبلیغات در کانال‌های ماهواره‌ای است که بسیاری از این مطالب یا پایه علمی مناسبی ندارند یا حتی با داشتن مبنای علمی برای جذب مخاطب به صورت اغراق‌آمیز و گمراه کننده مطرح می‌شوند که نمونه آن را در تبلیغ سفید کردن دندان‌ها می‌توان دید و بیماران بسیاری از دندانپزشکان تقاضاهایی را می‌کنند که لاجرم باید با درمان‌های تهاجمی و حتی آسیب‌زا همراه باشد یا این توقع را دارند که فناوری جدید و پرخرجی مانند ایمپلنت می‌تواند تمامی آنچه از ساختارهای دهان و دندان و استخوان طی سال‌ها تخریب شده را به سرعت و کامل بازسازی کند.

● منابع اطلاعاتی دندانپزشکان

در حوزه دندانپزشکان نیز این امر در سطح دیگری در جریان است و دندان‌پزشکان برای انتخاب روش درمانی مواد تجهیزات دندانپزشکی به جز آنچه به صورت آکادمیک در دانشگاه آموخته‌اند، از منابع متعدد دیگری استفاده می‌کنند.

مجلات نیمه تخصصی و تخصصی، کنگره‌ها و کارگاه‌های انجمن‌های علمی و صنفی و شرکت‌ها، تبلیغات شرکت‌های سازنده و اغلب وارد کننده و حتی تبادل تجربه‌ها با همکاران، از جمله این منابع به شمار می‌روند.

اگرچه شاید واقعا روش دیگری برای اطلاع یافتن دندانپزشکان از کیفیت و موارد تجویز روش‌ها و مواد و تجهیزات جدید متصور نباشد ولی آسیب‌شناسی این روش‌ها که اغلب رنگ تجاری و تبلیغاتی به خود گرفته‌اند، نباید مورد غفلت قرار گیرد.

محاسن و معایب یک روش یا ماده حتی در مقالات روشمند علمی در مجلات معتبر نیز اگر با حمایت شرکت سازنده انجام شده باشد، اغلب به وسیله روش‌های مرور سیستماتیک مورد بازبینی قرار می‌گیرد و به نتایج یک مقاله برای انتخاب یک روش یا ماده اکتفا نمی‌شود.

بنابراین می‌بینیم که کتاب‌های مرجع معتبر اغلب پس از گذشت چند سال از معرفی یک روش یا ماده جدید، به ذکر و بررسی آن می‌پردازند.

باتوجه به گستردگی و عمق مطالب علمی در مجلات تخصصی، اغلب دندانپزشکان برای آگاهی از مواد و روش‌های روز از مجلات نیمه تخصصی به عنوان منبع دانش مکتوب بهره می‌برند.

ویژگی اغلب این مجلات آن است که بیش از نیمی از حجم خود را به آگهی‌های تبلیغاتی اغراق‌آمیز اختصاص داده‌اند و در بسیاری موارد مقاله‌ای علمی درباره یک روش یا ماده خاص همراه با تبلیغ ساده ساخت یک شرکت تجاری است و درواقع، این مقالات نقش رپرتاژ آگهی را بازی می‌کنند.

منبع دیگر دندانپزشکان شرکت در کنگره و کارگاه‌ها است. این کنگره‌ها و کارگاه‌ها هم از آسیب فوق‌الذکر در امان نیست. حضور نمایندگان و مشاوران شرکت‌ها به عنوان سخنران علمی و یا حتی اعضای صاحب عنوان هیات علمی دانشگاه‌ها که به صورت علنی یا غیرمستقیم نقش توصیه کننده محصولات یک شرکت را به عهده دارند، موجب دامن زدن به این چالش می‌شود.

برای مثال، در کنگره‌ای فلان استاد بنام دعوت شده، از خارج کشور به بررسی خواص یک ترکیب جدید از یک ماده که پیشتر هم استفاده می‌شده، می‌پردازد و ماده قبلی را به کلی نفی می‌کند (در حالی که با مراجعه به مجله تخصصی بین‌المللی می‌توان دریافت که تفاوت آنها از نظر آماری و بالینی قابل توجه نیست) و همان سخنران در پایان به معرفی محصولی جدید از یک شرکت تجاری می‌پردازد.

یا وقتی از یکی از استادان تبلیغ‌گر یک مارک ایمپلنت درباره تفاوت آن با چند نوع ایمپلنت دیگر که در کتب و مقالات هم سطح شمرده‌ شده‌اند، سوال پرسیده می‌شود، پاسخ می‌دهد این شرکت است که برخی هزینه‌ها را تقبل کرده و برخی حمایت‌ها را به عمل می‌آورد.

آسیب دیگر این تبلیغات اغراق‌آمیز استفاده نابجا از روش یا موادی است که موارد تجویز آن به درستی رعایت نشده باشد که زیان ناشی از این استفاده افراطی در درجه اول متوجه بیماران و در درجه بعدی متوجه دندانپزشکانی است که استفاده نابجا از آن کرده‌اند. در طرف دیگر این ماجرا برخی دندانپزشکان از روش‌ها و مواد جدید استفاده نمی‌کنند و بیماران خود را از بسیاری درمان‌های مفید و محافظه‌کارانه محروم می‌کنند.

● سخن آخر...

به هر حال، برون رفت از این فضا جز با واقعی کردن و علمی کردن اطلاع‌رسانی حوزه سلامت ممکن نخواهد بود. در این میان، دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی غیردولتی نقش غیرقابل انکار خواهند داشت. وظیفه نهادهای دولتی نیز تسهیل این گردش اطلاعات، گسترش پژوهش و اطلاع‌رسانی نسبت به نتایج بررسی‌های علمی است. زیرا نظارت و ارزیابی و تعیین کیفی به وسیله مجموعه‌ای بهره‌مند از جایگاه دولتی خود می‌تواند به ایجاد فضاهایی با آسیب‌های مشابه منجر شود.