ما به او محتاج بودیم او به ما مشتاق بود

آثار سلامت بخش دعا در گفتگو با حاج شیخ احمد یزدی

سجاده سرخش که باز می‌شد؛ نجوای صلواتش اگر خواب هم بودی، بیدارت می‌کرد. دانه‌های تسبیحش روی هم می‌افتاد و روز می‌رفت تا به غروب سرخ برسد و چشم‌های مادربزرگ را پر از اشک‌های سرخ می‌دیدی. دعا، سجاده باز و آوای حزین «ربنا»، آهنگ آشنای تمام روزهای عزیز ماه رمضان است؛ ماه دعا و نیایش و خواستن، ماه بخشیدن و درگذشتن، ماه دوباره متولد شدن. در نیمه این ماه مبارک، نگاهی انداخته‌ایم به دعا و اثراتش بر زندگی خودمان و دیگران؛ و نشسته‌ایم پای صحبت‌های حاج شیخ احمد یزدی، محقق و پژوهشگر، تا از جایگاه دعا در ادیان مختلف و اثرات آن بر روح و روان‌ برایمان بگوید...

سلامت : چرا در همه ادیان آسمانی به دعا و نیایش به درگاه خدا توصیه شده است؟

عامل مشترک بین انسان‌ها با رنگ‌های مختلف و جنس‌های متفاوت و ملل گوناگون «نیاز» است و تا زمانی که بشر در کره خاکی زندگی می‌کند این حس گاهی در او شدت و گاهی ضعف پیدا می‌کند. در این میان، البته افرادی هم هستند که دارای معرفت بیشتری نسبت به عالم هستی بوده و نیاز خود را از موجودی بی‌نیاز و مستقل طلب می‌کنند. امیر‌المومنین علی‌ علیه‌السلام در وصیت خود به فرزندش امام حسن علیه‌السلام می‌فرماید: «بِیَدهِ خَزائِنُ ملکوت الدنیا والاخره قد اَذِنَ لِدُعائِکَ؛ یعنی به دست توانای اوست خزانه‌ها و گنجینه‌های ملکوت و باطن دنیا و آخرت و به همین دلیل، خودش اذن دعا و درخواست به بندگانش داده است.» و به فرمایش قرآن کریم: «فاستجاب لهم ربُّهم اَنّی لااُضیعُ عَمَلَ عامِل منکم مِنْ ذَکَراواُنثی» (آیه ۱۹۵- سوره آل‌عمران): خدای آنها خواسته‌شان را اجابت کرد و فرمود من عمل کسی را ضایع نمی‌کنم و بدون پاسخ نمی‌گذارم؛ چه این عمل از مرد صادر شده باشد چه از زن.

افرادی که از معرفت کمتری برخوردارند، برای رفع نیاز خود دست به هر اقدامی می‌زنند و درصددند مطالبات خود را از افرادی چون خود که واقعا محتاج هستند، پیگیری کرده و به نتیجه برسند.

▪ چرا در آموزه‌های دینی سفارش شده که اول برای دیگران دعا کنیم؟

ـ اسلام، ارزش‌ فوق‌العاده‌ای به انسان و انسانیت می‌دهد و یکی از تعالیم آسمانی این مکتب ترویج محبت است: «آنچه را که برای خود می‌پسندی برای دیگران نیز بپسند» و حتی بالاتر از آن، این است که قرآن کریم می‌فرماید: «و یُوثِروُنَ عَلی اَنْفُسِهِمْ و لو کانَ بهم خَصاصَه» (آیه ۹- سوره حشر) یعنی کسانی هستند که مردم جامعه و دیگران را بر خود ترجیح می‌دهند اگر چه خودشان نیازمند باشند. لذا رهبران این مکتب، زمانی که با پروردگار خود به مناجات می‌پردازند این اصل (توجه معنوی به برادران و خواهران و دعا برای رفع گرفتاری‌های آنان) را نسبت به بیان خواسته‌های خود در اولویت قرار می‌دهند. شاهد این گفتار از زبان امام صادق‌ علیه‌السلام است که می‌فرمودند: «حضرت ‌زهرا سلام‌ا... علیها هر بار که به دعا می‌پرداختند، اول برای مومنین و مومنات دعا می‌کردند و برای خودشان دعا نمی‌کردند. وقتی از ایشان سوال می‌کردند که چرا برای خود دعا نکردید، می‌فرمودند: «اَلجار ثُمّ الدّار: اول همنوعان و همسایه‌ها، سپس اهالی منزل» (میزان الحکمه ج ۲ ص ۸۸۷)

▪ دعا کردن ما برای دیگران چه تاثیری روی خودمان دارد؟

ـ به فکر دیگران بودن و دغدغه درد و گرفتاری دیگران را داشتن، ارتباط قلبی را بین افراد تکثیر می‌کند، فاصله‌ها را برمی‌دارد، عداوت‌ها را از بین می‌برد و کینه‌ای باقی نمی‌گذارد، ظلم‌ها را از یاد می‌برد، انس و محبت را جایگزین می‌کند، اگر چه کدورتی بین برادر با برادر، برادر با خواهر، فرزند با پدر و مادر و یا بالعکس دوست با دوست، همسایه با همسایه و یا همکار با همکار باشد مطمئنا کم‌کم ریشه نامهربانی‌ها از بین می‌رود. در قرآن می‌خوانیم که: «رَبَّنا اغْفِرلَنا و لِاِخْواننا الّذینَ سَبَقُونا بِالایمانِ ولاتَجْعَلْ فی قُلُوبِنا غِلّا لِلَّذینَ امَنُوا رَبَّنا اِنِّکَ رَئُوفُ رحیم» (آیه ۱۰- سوره حشر):

«پروردگارا! بیامرز ما را و برادرانمان را که از حیث ایمان آوردن بر ما سبقت گرفتند و قرار مده در قلب‌های ما نسبت به آنها هیچ کینه و عداوتی؛ که تو مهربان و رئوفی.»

و به تعبیر امام‌باقر علیه‌السلام، موفقیت‌آمیزترین دعاها و سریع‌ترین دعاها از حیث اجابت: دُعاءُ الاَخ لِاَخیه بِظهْرِ الغیب، دعای انسانی در حق انسان دیگر در نبود اوست.

▪ علت اینکه سفارش شده برای کسانی که رفتار نادرستی دارند به جای لعن و نفرین بیشتر دعا کنیم، چیست؟

ـ وقتی بذر را اصلاح می‌کنند برای این است که وقتی تکثیر می‌شود آسیب‌پذیری آن یا از بین برود و یا به حداقل برسد و آفات مختلف نتواند به آن صدمه بزند. به همین جهت همیشه اصلاح و تربیت موثرتر از حذف است و بنابراین اگر دعایی برای اصلاح افراد بد یا شرور می‌‌شود به جهت ترس از ظلم رساندن آنها یا باقی بودن شرارت نیست؛ بلکه برای محو شدن خود شرارت و بدی از جامعه است. قرآن می‌فرماید: «و مَنْ اَحْیاها فَکَاَنَّما اَحیْاالنّاسَ جمیعا» (آیه ۳۲ سوره مائده): هر کس یکی از مردم را احیا کند گویا همه مردم را احیا کرده است. منظور از احیا و حیات در آیه شریفه، نجات دادن از ضلالت و گمراهی هم هست و یادی از مرحوم آیه‌ا... بهجت بشود که می‌فرمودند: «اگر بی‌تفاوت باشیم و برای رفع گرفتاری‌ها و بلاهایی که اهل ایمان به آن مبتلا هستند، دعا نکنیم؛ آن بلاها به ما هم نزدیک خواهد شد.»

▪ فرق بین لعن و نفرین در چیست؟ چرا نفرین از جهت فقهی حرام است اما لعن نه؟

ـ نفرین کردن و لعن کردن هر دو به‌معنای دعای بد در حق کسی داشتن است. در انجام دادن ظاهرا تفاوتی ندارد ولی لعن اگر از ناحیه خدا باشد، دارای کیفر در دنیا و آخرت است و کیفر دنیایی آن این است که انسان از رحمت و توفیق الهی محروم می‌شود و کیفر آخرتی آن این است که انسان به عقوبت و غضب الهی مبتلا می‌شود (کتاب مغروات راغب اصفهانی).

نفرین کردن اساسا مطلوب نیست، مگر در مواردی، که آن هم از روایات این گونه به دست می‌آید که اگر کسی به مظلوم ظلم کرد، از نفرین مظلوم بترسد که او حق خویش را از خدا درخواست می‌کند و خداوند بزرگ‌تر از آن است که کسی حقی از او بخواهد و اجابتش نکند (کلام امیرالمومنین علی علیه‌السلام) و پیامبر صلوات‌ا... علیه و آله فرمودند: «از نفرین پدر بترسید که از شمشیر برنده‌تر است.»

▪ چرا خداوند در هر حالتی به فرد دعا کننده پاداش می‌دهد، حتی اگر دعاهایش مستجاب نشود؟

ـ پیامبر صلوات‌ا... علیه و آله فرمودند: «اَفْضَلُ العباده الدّعا»، بهترین نوع عبادت دعا کردن است چون خداوند درهای رحمت خود را برای دعا کننده می‌گشاید و امواج بسیاری از بلاها را از انسان دفع می‌کند، گرچه برای انسان مجهول باشد و یا پیش‌بینی نکند و این مقدار کمی از آثار دعاها و درخواست‌های انسان است، گرچه انسان دعای خاصی دارد که از اجابت آن اطلاع ندارد ولی قدر مسلم حکمت الهی این گونه اقتضا دارد که در تقدم یا تاخر یک خواسته بنده‌اش مصالح کلی او را در نظر گیرد. لذا بندگان دارای درجات عالی هیچ‌گاه خدا را مواخذه نمی‌کنند که چرا اجابت دعای ما به تاخیر افتاد و شرایط استجابت دعا قطعا باید فراهم باشد؛ چرا که پیامبر صلوات‌ا... علیه و آله فرمودند: «کسی که دوست دارد دعایش اجابت شود باید نسبت به کسب و کار و طعام خود حساس باشد و از پاک و پاکیزه و حلال بودن آن مطمئن شود.»

● دعا و تاثیر بر آب

دکتر اموتو که یک محقق خوشنام ژاپنی است، با انتشار یافته‌های تحقیق خود مدعی شد که مولکول‌های آب نسبت به مفاهیم تأثیرپذیرند. نظریه این محقق ژاپنی که تاکنون از سوی بسیاری مؤسسات علمی فیزیکی و زیست‌شناسی نیز مورد تأیید قرار گرفته است، مبتنی بر بررسی نمونه‌های فراوانی از کریستال‌های منجمد آب و مقایسه آن با یکدیگر است. پروفسور ایموتو ‌که تحقیقاتش را در سه جلد کتاب ارایه کرده است، معتقد است که مفاهیم متافیزیکی محیط روی ترکیب مولکولی آب تأثیر می‌گذارد. این دانشمند ژاپنی که فارغ‌التحصیل دانشگاه یوکوهاماست، دارای یک مؤسسه تحقیقاتی به نام SHM در ژاپن است که امور تحقیقاتی مربوط به کریستالیزه شدن آب را در آنجا انجام می‌دهد.

در یکی از این تحقیقات، دکتر اموتو به ۵۰۰ همکار ژاپنی‌اش نامه نوشت و تشریح کرد که می‌خواهد در یک روز و یک ساعت مشخص، یک فنجان آب لوله‌کشی شهر را روی میزش بگذارد و از آنها خواهش کرد برای پاکی آن آب دعا کرده و احساس عمیق خود را برای آن بفرستند. تصاویر قبل و بعد از این آزمایش واقعا قابل توجه هستند:

همان‌طور که می‌بینید، تصویر آب قبل از دعا، بسیار آشفته است؛ در حالی که تصویر آن بعد از دعا یک کریستال باشکوه را نمایش می‌دهد. این کشف شگفت‌انگیز در حالی صورت پذیرفت که هیچ کدام از آن ۵۰۰ نفر در آن اتاق و آن شهر نبودند. این آزمایش بارها تکرار شد و نتیجه همواره شگفت‌انگیز بود. به عقیده اموتو، این یافته نشان داد که عقاید مردم و دعا و نفرین‌شان بدون در نظر گرفتن بعد مسافت می‌تواند با هم جمع شده و تاثیرگذار باشد.

دکتر ایموتو این آزمایش‌ها را با عکس‌های مختلف نیز تکرار کرد و نتایج جالبی به دست آورد. مثلا ظرف آب را روی عکس دختر بچه‌ای قرار داد و پس از آزمایش آب، کریستال‌های زیبایی را مشاهده نمود. او همچنین آب شهر زلزله‌زده کوبه ژاپن را نیز آزمایش نمود و متوجه شد که آشفتگی و پریشانی مردم بر آب شهر تاثیر گذاشته است؛ بعد از آن که مردم پس از چند ماه با همت و همکاری یکدیگر این شهر را پاکسازی نموده و زندگی را از سر گرفتند، ایموتو با آزمایش همان آب زمان زلزله، با تعجب مشاهده کرد که احساس همیاری و قدردانی در آن کاملا مشهود است.

● دعا و تاثیر بر فشار خون

در سال ۲۰۰۱، تحقیق جالبی انجام شد که مشروح و نتایج آن در شماره ماه اوت مجله «سایکو سوماتیک مدیسین» به چاپ رسید. در این تحقیق مشخص شد که آن دسته از سیاه‌پوستان آمریکایی آفریقایی‌الاصلی که اهمیت زیادی به دعا و مذهب اعتقادی خود می‌دادند، میانگین فشارخون‌شان نسبت به سیاه‌پوستانی که اعتقاد کمتری داشتند یا بی‌اعتقاد بودند، به حد طبیعی نزدیک‌تر بود.

در تحقیق دیگری در همان سال، محققان آمریکایی ۷۸ فرد سیاه‌پوست و ۷۷ سفیدپوست ۲۵ تا ۴۵ ساله را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که در هنگام انجام اعمال مذهبی فشارخون در سیاه‌پوستان پایین‌تر می‌آید و به طور کلی، احتمال پرفشاری خون در آنها در آن زمان‌های بخصوص بسیار کم است. اما برعکس سیاه‌پوستان؛ این موضوع در میان سفیدپوستان چندان پررنگ نبود و تصور می‌شود که دلیل این امر، اعتقاد کمتر آنها به دعا بوده باشد.

● دعا و افزایش امید به زندگی

به گفته محققان دانشگاه پیترزبورگ بر طبق تحقیقی که در ماه مارس- آوریل ۲۰۰۶ در مجله آمریکایی «پزشک خانواده» به چاپ رسید، «دعا نیز حداقل همانند یک رژیم غذایی خوب و ورزش می‌تواند امید به زندگی را ۲ تا ۳ سال افزایش دهد و افرادی که هر ۳ این اعمال را در کنار هم انجام می‌دهند ۵/۷ سال به متوسط طول عمرشان افزوده می‌شود. در واقع دعا و انجام اعمال مذهبی نقشی اساسی در کاهش استرس و افزایش توانایی در مقابله با مشکلات بازی می‌کند.» در همین زمینه، تحقیق مشابهی در «امریکن ژورنال قلب»به چاپ رسید که محققان در این پژوهش تاثیر دعای دسته‌جمعی را بر ۱۸۰۰ بیمار که قرار بود تحت جراحی قلب قرار بگیرند، بررسی کردند. بیماران به سه دسته تقسیم شدند. گروهی می‌دانستند که قرار است جمعی برای سلامت‌شان دعا کنند. در دو گروه دیگر برای یک دسته به طور مخفی دعا می‌شد و برای گروهی دیگر، اصلا کسی دعا نمی‌کرد. نتایج بررسی‌ها نشان داد وقتی که دعا پنهانی انجام می‌شود، وضعیت سلامت فرد بیمار بهبود می‌یابد اما دعا در حضور وی برای سلامت‌اش سبب افزایش استرس در او شده و اثری معکوس بر جای می‌گذارد.

● دعای طبیب و بهبود بیمار

نتایج تحقیقی که در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۱ در مجله «نچرال فارمیسیست» منتشر شد، حاکی از آن بود که دعا و مدیتیشن پزشکان و درمانگران،‌تاثیری مثبت بر بیماران مبتلا به ایدز داشته و میزان و شدت عوارض بیماری‌ ایدز را در آنان کاهش می‌دهد. در این تحقیق ۴۰ فرد مبتلا به ایدز پیشرفته مورد بررسی قرار گرفتند. این گروه به دو دسته شاهد و کنترل تقسیم شدند. یک دسته صرفا تحت درمان طبی قرار گرفتند و گروهی دیگر تحت نظر درمانگری معتقد به دعا درمان شدند. هیچ یک از مبتلایان از این امر که چه کسی تحت چه نوع درمانی است، خبر نداشت. در نهایت، بررسی وضعیت سلامت این بیماران پس از شش ماه نشان داد افرادی که درمانگر آنها به دعا اعتقاد داشته است، در وضعیت بهتری به سر می‌برند.

● دعا و موفقیت لقاح مصنوعی

در سال ۲۰۰۱، تحقیق جالبی انجام شد که مشروح و نتایج آن در شماره ماه اوت مجله «سایکو سوماتیک مدیسین» به چاپ رسید. در این تحقیق مشخص شد که آن دسته از سیاه‌پوستان آمریکایی آفریقایی‌الاصلی که اهمیت زیادی به دعا و مذهب اعتقادی خود می‌دادند، میانگین فشارخون‌شان نسبت به سیاه‌پوستانی که اعتقاد کمتری داشتند یا بی‌اعتقاد بودند، به حد طبیعی نزدیک‌تر بود.

در تحقیق دیگری در همان سال، محققان آمریکایی ۷۸ فرد سیاه‌پوست و ۷۷ سفیدپوست ۲۵ تا ۴۵ ساله را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که در هنگام انجام اعمال مذهبی فشارخون در سیاه‌پوستان پایین‌تر می‌آید و به طور کلی، احتمال پرفشاری خون در آنها در آن زمان‌های بخصوص بسیار کم است. اما برعکس سیاه‌پوستان؛ این موضوع در میان سفیدپوستان چندان پررنگ نبود و تصور می‌شود که دلیل این امر، اعتقاد کمتر آنها به دعا بوده باشد.

سحر حبیبی و سمیه مقصودعلی و مریم منصوری