صنعت لیزینگ از واقعیت تا رویا

لیزینگ یكی از روش های بسیار موثر در ایجاد اشتغال محسوب می شود, زیرا می تواند شرایط لازم كار برای متخصصان یا افرادی كه توانایی انجام كار دارند, لیكن از امكانات و تجهیزات لازم برخوردار نیستند را فراهم كند همچنین در شركت های تولیدی از طریق كمك فروش و افزایش تولیدات و روان كردن چرخه تولید, به ایجاد اشتغال و حفظ آن كمك شایان توجهی خواهد كرد

اجاره اعتباری در ایران با تاسیس شركت لیزینگ ایران در تاریخ ۲۱۴۵۴ و متعاقب آن با تاسیس شركت لیزینگ صنعت و معدن در تاریخ ۱۶۳۵۶ آغاز شد. فعالیت آغازین هر دو شركت به تبع مشاركت شركت Sliball International وابسته به بانك كردی لیونه و بانك Soeiete General فرانسه با اتكا بر دانش و مدیریت و تجربه فرانسویان در ایران آغاز شد، لیكن به دلیل عدم توسعه فرهنگ و بستر صنعت لیزینگ در كشور و نیز تحولات ایجاد شده در ساختار اقتصادی كشور ناشی از پیروزی انقلاب، این صنعت تا اوایل سال ۱۳۸۰ از رشد و توسعه بسیار كندی برخوردار بوده است. قبل از انقلاب شركت هایی در ایران به امر واردات كامپیوتر و اجاره آن مشغول بودند و این بخش از كار به موازات رونق اقتصادی در كشور رو به گسترش بود. اكثر این شركت ها نقش نمایندگان شركت های خارجی تولیدكننده كامپیوتر را به عهده داشتند و حرفه آنها اجاره عملیاتی بود و چنانچه در مواردی اجاره منتهی به تملیك می شد، آن موارد نادر و استثنایی را نمی توان به حساب آغاز عملی اجاره اعتباری در ایران تلقی كرد. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و بروز دگرگونی هایی در سیستم بانكی كشور موجب شد كه شركت های اجاره دهنده به مدت حدود ۴ سال بدون فعالیت بمانند.

البته پس از بررسی های مجدد توسط بانك های سهامدار و تایید این مطلب كه این نوع فعالیت اعتباری با موازین شرع اسلام مطابقت دارد، فعالیت مجدد خود را با اعمال تغییرات لازم در وضعیت سهامداران، مدیران و موضوع اساسنامه آغاز كردند. این روش تحت نام اجاره به شرط تملیك از شهریور ماه ۱۳۶۲ كه قانون عملیات بانكی بدون ربا به تصویب رسید موضوع ماده ۱۲ فصل سوم، به عنوان یكی از عقود اسلامی جزء عملیات بانكی بدون ربا در آمد. در طول ۲۸ سال سابقه فعالیت لیزینگ و از بدو تاسیس اولین هسته آن، تنها یك شركت توسط بخش خصوصی در سال ۱۳۷۰ كه فعالیت عملی خود را در سال ۱۳۷۳ آغاز كرده، تاسیس شده است. لیكن از اوایل سال ۱۳۸۰ تاكنون تعداد شركت های لیزینگ تاسیس و ثبت شده حدود ۲۲۳ مورد و جمع سرمایه گذاری در تاسیس آنها به حدود ۲۱۰۹۵ میلیارد ریال رسیده است. از این تعداد بانك ها و شركت های اقماری آنها ۶ شركت لیزینگ ایران، لیزینگ صنعت و معدن، لیزینگ پارسیان، لیزینگ آتیه دماوند، لیزینگ كارآفرین و لیزینگ امید، خودروسازان و بانك ها مشتركا یك شركت لیزینگ خودروی ملی، خودروسازان و شركت های زیرمجموعه آنها ۸ شركت لیزینگ ایران خودرو، رایان سایپا، لیزینگ خودروی ایرانیان، بهمن لیزینگ، لیزینگ خودرو كار، ایران خودرو كیش، لیزینگ سمند و توسعه تجارت و خدمات خودرو را در اختیار دارند و ۲۰۸ شركت دیگر هم كاملا خصوصی هستند. این وضعیت در واقع گویای رشد چشمگیر شركت های لیزینگ خصوصا لیزینگ شركت های خودروسازی در ایران و بیانگر توجه، اهمیت و ضرورت حضور این صنعت در بین موسسات اقتصادی كشور است. از آنجایی كه بیشترین فعالیت لیزینگ در ایران با توجه به ریسك پایین خرید خودرو به دلیل استفاده از بیمه های بدنه و شخص ثالث و داشتن شماره شهربانی و امكان ردیابی و استرداد آن در صورت عدم ایفای تعهدات مستاجران و ریسك پایین سرمایه گذاری در بخش های تولید خودرو و حمل و نقل است، در این قسمت از مقاله به بررسی آماری سهم بخش لیزینگ در معدودی از این بخش های تولیدی در سال ۱۳۸۱ پرداخته می شود:

۱ ـ از میزان حجم ریالی تولیدات در بخش خودروی سواری در كشور رقمی معادل ۳۸۷۹۰ میلیارد ریال، سهم لیزینگ در فروش كمتر از یك درصد مبلغ مذكور یعنی ۳۸۷ میلیارد ریال بوده است، كه بخش عمده آن توسط شركت های لیزینگ وابسته به شركت های خودروساز به صورت مستقیم یا كارمزدی انجام شده است.

۲ ـ از مجموع حجم ریالی تولیدات بخش خودروهای كار در سال مورد مطالعه كه رقم آن بالغ بر۵۱۲۰ میلیارد ریال برآورد شده است، تنها ۱۱ درصد از طریق شركت های لیزینگ صورت گرفته است كه بخش عمده آن از محل اعتبارات بانكی در بخش خدمات و به طور مستقیم به مصرف كنندگان معرفی شده از سوی واحدهای تولیدی و بعضی از شركت های لیزینگ وابسته به خودروسازان به صورت مستقیم و یا در قالب قرارداد كارمزدی انجام پذیرفته است.

۳ ـ سهم لیزینگ در بخش سایر ماشین آلات و تجهیزات، ماشین آلات راه سازی، ماشین آلات كشاورزی، لیفتراك و مشابه آن كه حجم ریالی آن در سال ۱۳۸۱ حدود ۱۲۰۰ میلیارد ریال برآورد شده، با احتساب تسهیلات واگذاری توسط بعضی از بانك های نیمه تخصصی تنها ۵۱۲ درصد بوده است.

۴ ـ در رابطه با سهم صنعت لیزینگ در بخش دستگاه ها و ماشین آلات صنعتی تنها شركت فعال لیزینگ در این زمینه شركت لیزینگ صنعت و معدن است كه حجم فعالیت انجام شده در مقایسه با میزان تولیدات بخش صنعتی تقریبا صفر است.

همانگونه كه ملاحظه می شود درصد سهم صنعت لیزینگ در مجموع حتی با در نظر گرفتن بخشی از فعالیت بانك ها به عنوان فعالیت لیزینگ، بسیار ناچیز است و علت و علل این امر، علاوه بر عدم گسترش فرهنگ لیزینگ را می توان در عدم همراهی و همكاری موسسات مالی و پولی كشور و بانك ها با این شركت ها دانست. این در حالی است كه براساس آخرین آمار منتشره، حجم تسهیلات اعطایی توسط ۸ بانك عمده دولتی در سال ۱۳۸۰ در قالب عقود اسلامی، بالغ بر۱۹۹۷۳۶ میلیارد ریال بوده است كه در داخل كشور و در استان های ۲۸ گانه به متقاضیان اعطا شده است. اگرچه به طریقی می توان فعالیت بانك ها در قالب عقد اجاره به شرط تملیك و به میزان ۴۱۹۵۵ میلیارد ریال را به سبب مشابهت كامل با فعالیت صنعت لیزینگ، جزء شیوه های متعارف لیزینگ محسوب كرد، لیكن در مجموع در مقایسه با حجم عملیات تسهیلاتی بانك ها حجم فعالیت بخش لیزینگ در ایران رقمی كمتر از ۵۰ درصد است كه در آن فعالیت بعضی از بانك های تخصصی در بخش تسهیلات اعطایی برای ماشین آلات كشاورزی نیز مستتر است. همانطوری كه ملاحظه می شود، سهم لیزینگ در بازار سرمایه در ایران رقم ناچیزی را تشكیل داده است، در حالی كه سهم لیزینگ در بازار سرمایه از جهات گوناگون قابل بحث و بررسی است. بدون شك نقش لیزینگ به عنوان یكی از شیوه های موثر در تخصیص منابع مالی كمیاب برای سرمایه گذاری مولد است، زیرا وجوه مصرفی از طریق لیزینگ به طور واقعی صرف تامین تجهیزات و ایجاد یا راه اندازی واحد اقتصادی و موجب فعال شدن چرخه تولید واحدهای اقتصادی و افزایش عرضه تولیدات است. به عبارت دیگر، امروزه اعطای تسهیلات به روش لیزینگ مترادف با ازدیاد تولید كالا یا خدمات شناخته شده است.

●مزایای لیزینگ

در سال های اخیر اجاره كالاها و خدمات سرمایه ای و مصرفی با دوام، به رغم افزایش نسبی اجاره بها، به دلیل مزایای متعدد این نوع شیوه تٲمین مالی نسبت به سایر شیوه ها، مورد توجه بسیار قرار گرفته است كه در این بخش به بیان مزایای آن پرداخته می شود:

۱ ـ ایجاد اشتغال و گسترش سطح تولید: لیزینگ یكی از روش های بسیار موثر در ایجاد اشتغال محسوب می شود، زیرا می تواند شرایط لازم كار برای متخصصان یا افرادی كه توانایی انجام كار دارند، لیكن از امكانات و تجهیزات لازم برخوردار نیستند را فراهم كند. همچنین در شركت های تولیدی از طریق كمك فروش و افزایش تولیدات و روان كردن چرخه تولید، به ایجاد اشتغال و حفظ آن كمك شایان توجهی خواهد كرد.

۲ ـ ضدتورمی بودن: تامین مالی به روش لیزینگ به دلیل عدم تزریق مستقیم وجوه به بازار و پیشگیری و بازدارندگی این روش از ورود مستقیم منابعی كه به صورت تسهیلات واگذار می شود، دارای خاصیت ضد تورمی است. این شیوه تامین مالی خصوصا در روش لیزینگ كمك فروش، از یك سو به چرخه تولید و افزایش حجم محصول تولیدی كمك كرده و در نتیجه، سطح تولید داخلی را بالا می برد و از سوی دیگر، از طریق واگذاری تسهیلات برای خرید محصولات تولیدی و ایجاد اشتغال و افزایش عرضه محصولات مورد نیاز جامعه، ضمن بالابردن میزان تولید ناخالص داخلی، به عنوان یك اهرم ضدتورمی عمل می كند.

۳ ـ غیروثیقه ای بودن: چون شركت لیزینگ در طول مدت اجاره مالك تجهیزات و دستگاه ها مورد اجاره باقی می ماند، بنابراین در شرایط معمول از مستاجر وثیقه ای مطالبه نمی كند، مگر در موارد خاص. لذا در مواردی كه مستاجر وثیقه با ارزشی نداشته باشد، از دریافت تسهیلات به صورت اجاره در قالب روش های لیزینگ محروم نمی شود.

۴ ـ كاهش ریسك تجاری: ارجحیت اجاره دارایی ها نسبت به خرید آنها می تواند به این دلیل باشد كه اجاره دارایی، ریسكی كمتر از مالكیت آن داراست و به همین دلیل مدیران و تصمیم گیرندگان شركت ها و یا واحدهای تجاری ممكن است برای كاهش ریسك تجاری شان مسئولیت های مربوط به سرمایه گذاری و اداره ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات را به یك موسسه دیگر واگذار كنند.

۵ ـ سهولت نسبی در مقایسه با سایر شیوه های تامین مالی: در بسیاری از موارد با استفاده از روش های اجاره ممكن است گشایشی در محدودیت مصرف منابع مالی و راهی برای فرار از انعقاد قراردادهای مالی پر محدودیت ایجاد شود، زیرا در آن صورت می توان منابع نقدی جاری كه برای خرید كالای مورد اجاره مورد نیاز بود را برای انجام سایر امور اختصاص داد.

۶ ـ امكان جایگزینی، همگام با تغییرات تكنولوژیكی: لیزینگ قراردادی است كه مستاجر را از خطر تغییرات تكنولوژیكی و لزوم جایگزین كردن ماشین آلات قدیمی و یا سایر شرایطی كه به علت ابهام وضع آتی می تواند او را از نقطه نظر اقتصادی مورد تهدید قرار دهد، مصون نگاه داشته و حمایت می كند.

۷ ـ صرفه جویی در مصرف سرمایه مستاجر: شركت های اجاره ای، قسمت عمده و گاهی تا صددرصد سرمایه گذاری اولیه لازم برای یك كارخانه و یا تجهیزات مورد نیاز آن را تامین می كنند، به این ترتیب مستاجر می تواند منابع مالی خود را صرف سایر مخارج لازم كند و یا حتی آن را پس انداز كند.

۸ ـ ایجاد منبع مالی جدید: روش اجاره داری، منبع مالی اضافی را برای شركت های بازرگانی و صنعتی فراهم می كند. بدین ترتیب درحالی كه خطوط اعتباری موجود برای مستاجر حفظ می شود، خط اعتباری جدیدی نیز به او ارائه می شود.

۹ ـ امكان تملك تجهیزات و دستگاه ها: در بعضی از روش های لیزینگ اجاره اعتباری مستاجر می تواند در پایان مدت قرارداد با پرداخت مبلغ كمی كه در تاریخ عقد قرارداد تعیین شده است، تجهیزات یا دستگاه های مورد اجاره را به مالكیت خود درآورد. در مواردی كه مستاجر به دلایلی از جمله از رده خارج شدن تجهیزات و دستگاه ها یا عدم نیاز به ادامه استفاده از آنها و غیره، تمایلی به تملك تجهیزات و دستگاه ها نداشته باشد، می تواند از این حق استفاده نكرده و مورد اجاره را به موجر عودت دهد.

۱۰ ـ افزایش ظرفیت وام گیری: معمولا اجاره یك روش تٲمین مالی خارج از ترازنامه است و چون ارقام آن در دفاتر مستاجر ثبت نمی شود، ظرفیت استقراض وی افزایش می یابد. در ادامه به دلیل مزایای متعدد مترتب بر لیزینگ، سایر مزیت ها فقط نام برده می شود:

۱۱ ـ انعطاف پذیری، ۱۲ انتقال مزایای مالیاتی ۱۳ مزیت مالیات بر درآمد، ۱۴ تامین هزینه های جانبی ۱۵ امكان انعكاس یا عدم انعكاس معامله در ترازنامه ۱۶ مدیریت وجوه نقد، ۱۷ گریز از محدودیت های بودجه سرمایه ای، ۱۸ بازده افزوده بر دارایی و...

حسین آملی دیوا

---