روایت رازهای یک قتل

صنعت سینمای آمریکا که این روزها توجه زیادی به سیاهپوستان و موضوعات و مشکلات آنها نشان می دهد, در یک اقدام غیرمنتظره به سراغ قصه زندگی مارتین لوترکینگ رهبر سیاهپوست جنبش بزرگ مدنی آمریکا رفته است

صنعت سینمای آمریکا که این روزها توجه زیادی به سیاهپوستان و موضوعات و مشکلات آنها نشان می‌دهد، در یک اقدام غیرمنتظره به سراغ قصه زندگی مارتین لوترکینگ (رهبر سیاهپوست جنبش بزرگ مدنی آمریکا)‌ رفته است. کلید فیلمبرداری درام شرح‌حال‌گونه و اجتماعی «سلما» در حالی در لوکیشن‌های شهر آتلانتا زده شده که کمتر کسی فکر می‌کرد این فیلم وارد مرحله تولید شود.

در حقیقت، چند دهه ای بود که برخی تهیه کنندگان و فیلمسازان آمریکایی بحث ساخت فیلمی درباره رهبر جنبش بزرگ مدنی آمریکا را مطرح کرده و از عزم خود برای تولید این فیلم صحبت می کردند، اما این اتفاق رخ نداد و طی سال های قبل، رویا و آرزوی آنها تحقق نیافت، اما منتقدان سینمایی می گویند بالاخره این طلسم شکسته شده و بخش مهمی از زندگی مارتین لوترکینگ روی پرده سینما به تصویر کشیده می شود. همین منتقدان سینمایی می گویند چشم انتظار یک درام شرح حال گونه پرتنش و قوی هستند که حق مطلب را در مورد این شخصیت سرشناس و جنجالی تاریخ ۵۰ سال اخیر آمریکا ادا کند. از آنجا که اعضای آکادمی اسکار هم همیشه نگاه مثبت و ویژه ای به فیلم های شرح حال گونه دارند، از حالا می توان پیش بینی یک نمایش عمومی جنجالی و پرسر و صدا را برای این بخش از تاریخ جنجالی و پرسر و صدای آمریکا داشت.

یک فیلمنامه غیراقتباسی و اصیل

آوا، دوورنی مستندساز سرشناس سینما که چند سالی است به جمع فیلمسازان قصه گو پیوسته، کارگردانی سلما را به عهده دارد. او فیلم خود را براساس فیلمنامه مشترک خود و پل وب می سازد. برخلاف بسیاری از درام های شرح حال گونه که براساس قصه یک کتاب پرخواننده و موفق ساخته می شدند، فیلمنامه این فیلم خانم سی و پنج ساله با نگاهی به مستندات و رویدادهای تاریخی نوشته شده و اقتباسی نیست. او فیلمنامه اصیل خود را به دنبال تحقیقی دوساله نوشته است. دوورنی برای نگارش این فیلمنامه، صدها خبر و مقاله را مطالعه و چندصد ساعت فیلم خبری مستند را تماشا کرد. فیلمنامه وی، کل زندگی مارتین لوترکینگ را در بر نمی گیرد و فقط به بخش مهمی از قصه زندگی او می پردازد. این بخش از زندگی دکتر لوترکینگ، تلاش بزرگ و تاریخی او به منظور کسب حق رای برای تمام شهروندان آمریکا (و بویژه رنگین پوستان) می پردازد. کارزار تبلیغاتی او یکی از بزرگ ترین، خطرناک ترین و ترسناک ترین کارزارهای اجتماعی و سیاسی در تاریخ آمریکا بود. زمانی که لوترکینگ کارزار خود را آغاز کرد، رنگین پوستان از حقوق ابتدایی انسانی محروم بودند و طبق قوانین تبعیض نژادی، شهروند درجه ۲ محسوب می شدند. بر این اساس، آنها از حق رای محروم بودند و اجازه حضور در مکان های متعلق به سفیدپوستان را نداشتند.

به این ترتیب، قصه سلما به سراغ مشکلات زندگی رنگین پوستان آمریکا در دهه ۶۰ میلادی می رود و راهپیمایی تاریخی و حماسی مردم آمریکا از منطقه سلما به سمت مونتگمری آلاباما را به تصویر می کشد. به دنبال این راهپیمایی میلیونی باشکوه بود که جانسون، رئیس جمهور وقت آمریکا، قانون امتیاز حق رای عمومی برای تمام مردم آمریکا (اعم از هر قوم، مسلک، دین و نژاد) را سال ۱۹۶۵ امضا کرد. امضای این قانون یک پیروزی بزرگ برای رنگین پوستان و اقلیت های قومی و مذهبی آمریکا بود. مردم آمریکا اعتقاد دارند مبارزات و تلاش های بی وقفه مارتین لوترکینگ، دولتمردان وقت آمریکا را مجبور به پذیرش حقوق رنگین پوستان و امضای این قانون مهم تاریخ اجتماعی و سیاسی آمریکا کرد. تهیه کنندگان فیلم قصد دارند سکانس مربوط به راهپیمایی عظیم سال ۱۹۶۵ را به صورت تلفیقی از صحنه های مستند و بازسازی شده فیلمبرداری کنند. این سکانس قرار است در روزهای پایانی فیلمبرداری گرفته شود و بیش از ۳۰۰ هزار سیاهی لشکر در این سکانس حضور خواهند داشت تا عظمت آن راهپیمایی تاریخی را به نمایش بگذارند.

شخصیت و نه بازیگر

سلما بر خلاف بسیاری از درام های شرح حال گونه سینمایی برای نقش های مختلف و اصلی خود از ستارگان و چهره های مشهور بهره نگرفته است. سازندگان فیلم عمدا از همکاری با نام های سرشناس اجتناب کرده اند تا توجه تماشاگران کاملا معطوف به قصه و ماجراهای آن باشد و نه چهره های مطرح روز سینما. دیوید اویه لوو در قصه فیلم در نقش شخصیت مارتین لوترکینگ بازی می کند. این بازیگر سی و هشت ساله سیاهپوست، در کارنامه اش فیلم هایی مثل «جک ریچر» و «سر پیشخدمت» را دارد و سلما اولین فیلم مهم او به حساب می آید، فیلمی که در آن در نقش شخصیت اصلی و محوری قصه ظاهر می شود. نقش مقابل او را تیم روث بازیگر انگلیسی به عهده دارد. این بازیگر مولف در نقش جورج دالاس بازی می کند و منتقدان سینمایی از حالا از آن به عنوان یک نقش اسکاری اسم می برند. جورج دالاس، شهردار آلاباما و با گرایش های تند و شدید تبعیض نژادی بود. او که دیدگاه های خود را به صورت علنی مطرح و از آنها دفاع می کرد، از تاکتیک های قلدر مآبانه و زشتی علیه مارتین لوترکینگ و راهپیمایی بزرگ سال ۱۹۶۵ استفاده کرد، اما مبارزه او علیه جنبش مدنی رنگین پوستان آمریکا، راه به جایی نبرد و وی مجبور به پذیرش یک شکست سخت تاریخی شد.

تام ویکلسون بازیگر قدیمی انگلیسی هم در قصه فیلم در نقش لیندون جانسون، رئیس جمهور وقت آمریکا ظاهر می شود. دیگر بازیگران سلما هم گروهی از بازیگران تازه وارد و قدیمی سیاهپوست هستند که در نقش تعدادی از شخصیت ها و آدم های واقعی نزدیک به مارتین لوترکینگ و شهردار آلاباما بازی خواهند کرد. آوا دوورنی، کارگردان فیلم در همین ارتباط به رویترز می گوید: «برای ایفای نقش های مختلف آن به بازیگرانی نیاز داشتم که بتوانند روحیات و حال و هوای درونی این آدم ها را بخوبی به نمایش بگذارند. نمی خواستم توجه تماشاچی به سمت چهره و نام بازیگران این نقش ها برود و از اصل موضوع دور بیفتد. این بازیگران قرار است یک واقعه مهم و سرنوشت ساز حیاتی را به نمایش بگذارند نه چهره و هنر بازیگری خودشان را. برخی به من پیشنهاد کردند برای موفقیت بیشتر مالی فیلم در جدول گیشه نمایش از همکاری چند چهره معروف و مشهور بهره بگیرم، ولی صادقانه بگویم؛ نمی خواهم تاریخ را فدای فروش بیشتر کنم. اگر می خواستم توجه اصلی ام را به فروش فیلم و جدول گیشه نمایش معطوف کنم، هیچ وقت سراغ چنین پروژه ای نمی رفتم.

سرشناس های پشت دوربین

اما اگر نام چهره های سرشناس در جلوی دوربین فیلم غایب است، در پشت دوربین آن نام های معروفی را می توان پیدا کرد. دو تهیه کننده اصلی سلما، برادپیت و اوپرا وینفری هستند. شرکت فیلمسازی پلان بی، برادپیت از سرمایه گذاران اصلی فیلم است. او سال قبل یکی از تهیه کنندگان اصلی «۱۲ سال بردگی» هم بود که با مطرح کردن موضوع بردگی در قرن نوزدهم آمریکا، اسکار بهترین فیلم سال را از آن خود کرد. پیت در صحنه های پایانی این فیلم هم نقش کوتاهی بازی کرد و در قالب یک سفیدپوست روشنفکر ظاهر شد که به شخصیت اصلی سیاهپوست قصه کمک می کند تا آزادی دوباره اش را به دست بیاورد، اما آوا دوورنی زمانی که قرار شد شرکت پلان بی در تولید فیلمش سرمایه گذاری کند، شرط کرد که برادپیت هیچ نقشی (حتی کوتاه) در آن بازی نکند. تحلیلگران سینمایی می گویند حتی با قبول این شرط هم برادپیت برد کرده است. او با تهیه فیلمی مثل سلما موقعیت خود را در بین منتقدان و تماشاگران جدی سینما مستحکم تر می کند و از وی به عنوان یک هنرمند و تهیه کننده خوشفکر اسم خواهند برد.

در عین حال، سرمایه گذاری روی محصولات مستقل و اجتماعی، برای این بازیگر سودآور هم بوده است. ۱۲ سال بردگی که با هزینه تولید ۲۰ میلیون دلاری تهیه شد، فقط در آمریکای شمالی ۵۷ میلیون دلار فروش کرد. اهل فن برای سلما هم پیش بینی فروش خوبی در جدول گیشه نمایش سینماهای کشورهای مختلف جهان می کنند.

زندگی و قصه پرتنش

زندگی مارتین لوترکینگ، سرشار از تنش و ماجراجویی سیاسی و اجتماعی بود. از همین رو، بسیاری از منتقدان و تحلیلگران سینمایی بر این باور هستند که بخش های مهم زندگی او (و بویژه قتل مشکوک وی) جای زیادی برای تبدیل شدن به فیلم های سینمایی دلهره آور سیاسی دارد. این فعال سیاسی که سال ۱۹۶۸ و در چهل و یک سالگی درگذشت، یکی از بزرگترین رهبران سیاسی مخالف در تاریخ آمریکاست. او که ترتیب دهنده راهپیمایی بزرگ مارس ۱۹۵۵ شهر واشنگتن هم هست، تحت تاثیر مهاتما گاندی ـ رهبر انقلاب هند ـ طرفدار جنبش ضدخشونت بود. او چهارم آوریل ۱۹۶۸ در شهر ممفیس به ضرب گلوله یک فرد ناشناس به قتل رسید. دو ماه بعد مردی به نام جیمز ارل ری به جرم ترور وی دستگیر شد. وی ابتدا ترور لوترکینگ را به گردن گرفت، ولی سه روز بعد اعترافات خود را انکار کرد. وکیل مدافع این دزد خرده پا ـ که هیچ وقت سابقه حمل سلاح گرم نداشت ـ وضع او را با قاتل جی اف کندی مقایسه کرد و گفت موکل او درگیر یک تئوری توطئه شده است. راز ترور مارتین لوترکینگ هیچ وقت فاش نشد و دیدگاه عمومی همیشه بخشی از دولتمردان وقت آمریکا را در این رابطه مقصر دانسته است. این دیدگاه می گوید لوترکینگ قربانی دیدگاه های تند نژادپرستانه شده، در سال ۲۰۰۲ مقاله ای از نیویورک تایمز دوباره بحث ترور لوترکینگ را در سطح وسیعی مطرح کرد. در این مقاله به نقل از یک کشیش آورده شد که پدر او قاتل کینگ بوده است. از قرار معلوم، این مرد نه به دلایل نژادپرستانه که به دلیل «ارتباط نزدیک کینگ با کمونیست ها» وی را به قتل رسانده است، اما کشیشی که طرف صحبت نیویورک تایمز بود، نتوانست مدارک قاطع و قابل قبولی برای ادعای خود ارائه کند.

دوورنی در خصوص ترور لوترکینگ نیز به رویترز گفته است: «ابهام موجود در ترور کینگ می تواند یکی از بهترین فیلمنامه های سینمایی را به همراه بیاورد. رمز و راز مربوط به این موضوع را می توان در پرونده ترور کندی هم مشاهده کرد. بسیار مایلم فیلمی هم درباره ترور مشکوک کینگ بسازم و بخش های مبهم آن را مورد بررسی و مکاشفه قرار دهم. این فیلم می تواند با ترور کینگ آغاز شود و پس از آن به سراغ روایت هایی برویم که در ارتباط با قتل اوست. فکر می کنم چنین فیلمی را باید در مایه های «همشهری کین» ساخت. تاریخ نویسان هنوز نتوانسته اند قطعات مختلف این جدول را در کنار هم چیده، به نتیجه مشخصی در ارتباط با قتل کینگ برسند. فیلمی که احتمالا می خواهم در آینده بسازم همین راه را می رود. ما می توانیم تئوری های مختلفی را که در این رابطه مطرح شده مورد بحث و بررسی قرار دهیم. خیلی دوست دارم واکنش تماشاگران را نسبت به سلما ببینم. این واکنش ها تاثیری مستقیم روی پروژه بعدی ام درباره کینگ خواهد داشت.

کیکاووس زیاری