آنها باید جورخاصی غذا بخورند

نقرس یا همان بیماری ثروتمندان, علی رغم معروفیت و شهرتش, هنوز هم شیوع بسیار زیادی دارد شاید بسیاری به علت عدم آگاهی از علل و راه های جلوگیری از آن به این بیماری دچار می شوند شاید حتی بسیاری از ما ندانیم كه این بیماری از افزایش اسید اوریك خون ناشی می شود

‌نقرس یا همان بیماری ثروتمندان، علی‌رغم معروفیت و شهرتش، هنوز هم شیوع بسیار زیادی دارد. شاید بسیاری به علت عدم آگاهی از علل و راه‌های جلوگیری از آن به این بیماری دچار می‌شوند. شاید حتی بسیاری از ما ندانیم كه این بیماری از افزایش اسید اوریك خون ناشی می‌شود.

● از این شروع كنیم كه اسید اوریك در بدن چه نقشی دارد؟

▪ اسیداوریك یكی از مواد متابولیك بدن است و در بسیاری از مكانیسم‌های طبیعی سلول‌ها دخالت دارد، اما بالارفتن آن از یك میزان مشخص برای بدن مضر است.

● چرا؟

▪ چون وقتی غلظت آن در بدن بالا رود، حلالیت آن در خون، سرم و مایعات بدن كاهش می‌یابد و رسوب می‌‌كند. همین رسوب اسید اوریك است كه سبب بروز اختلالاتی در بدن می‌شود.

● مثل چه اختلالاتی؟

▪ عمده گرفتاری آن التهاب در مفاصل است كه از قدیم یك بیماری شناخته شده بوده و نقرس نام دارد. محل رسوب دیگر آن در سیستم ادراری و كلیه‌ها است كه موجب بروز عوارض كلیوی و سنگ‌های كلیوی می‌شود. این دو عارضه عمده‌ترین اختلالات بالارفتن اسید‌اوریك در بدن است. البته اگر اسیداوریك به‌طور مادرزادی و از بدو تولد بالا باشد موجب بروز اختلالاتی در مغز و اعصاب و حتی عقب‌ماندگی ذهنی هم می‌شود. اختلال مهم دیگری كه افزایش اسیداوریك در بدن بالغین ایجاد می‌كند، رسوب اسیداوریك در پوست بدن است كه به نام توفوس معروف است و در جاهای مختلف پوست بدن بروز می‌كند و ممكن است عوارضی ایجاد كند.

● چه میزان از اسیداوریك در بدن طبیعی محسوب می‌شود؟

▪ نكته مهم درباره اسیداوریك این است كه ما نمی‌توانیم حد مشخصی را تعیین كنیم و بگوییم از این میزان بالاتر اسیداوریك غیرطبیعی است، یعنی بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیك نمی‌توانیم چنین محدودیتی را تعریف كنیم.

● چرا؟

▪ چون اسیداوریك در بدن یك‌سری فعل و انفعالات شیمیایی انجام می‌دهد، بنابراین مثلا درنظر بگیرید اگر اسیداوریك شما ۷ میلی‌گرم درصد باشد در بعضی شرایط و بعضی افراد ممكن است در بافت‌ها رسوب كند، اما در یك فرد دیگر با همان غلظت رسوب نكند. بنابراین رسوب اسیداوریك در هر شخصی بسته به شرایط فرد مثل درجه حرارت و زن یا مرد بودن و سایر شرایط متفاوت خواهد بود. با این حال اگر بخواهیم عددی را بگوییم، می‌توان گفت اسیداوریك حدود ۵/۶ تا ۷ در خانم‌ها و در آقایان ۵/۷ تا ۸ غیرطبیعی است و احتمال رسوب آن در این شرایط زیاد است، ولی به این معنا نیست كه اگر كسی بالاتر از این میزان اسیداوریك داشته باشد دچار عارضه می‌شود. خیلی افراد با میزان بالاتر از این هم دچار هیچ عارضه‌ای نمی‌شوند.

● آیا رعایت رژیم غذایی در كاهش اسیداوریك در بیماران مهم است؟

▪ بله، رعایت رژیم غذایی اهمیت دارد، به این جهت كه نشان داده شده است رعایت رژیم غذایی می‌تواند تا ۱۰ درصد سبب كاهش اسیداوریك شود. یعنی رژیم غذایی سخت می‌تواند چیزی حدود یك تا یك و نیم میلی‌گرم موجب كاهش اسیداوریك در فرد بیمار شود. اگرچه مقدار آن به‌نظر كم می‌رسد اما همین میزان كم هم ممكن است موجب شود اسیداوریك رسوب نكند و علایم و عوارض ناشی از آن را ایجاد نكند. بنابراین كسی ممكن است اسیداوریك ۸ داشته باشد و عوارض در او ایجاد نشود، اما با خوردن یك غذای نامناسب ناگهان ۱۰ میلی‌گرم به اسیداوریك او اضافه شود و حلالیت آن از بین رفته و موجب بروز عارضه شود.

● چه غذاهایی موجب افزایش اسیداوریك می‌شوند؟

▪ آن چیزی كه مشخص است غذاهایی كه دارای باز‌های پورین هستند و اسیداوریك، بازمانده انتهایی متابولیسم اینها است باید محو شوند.

● مثل چه غذاهایی؟

▪ عمده غذاهایی كه سبب افزایش اسیداوریك می‌شوند، احشای داخلی است مثل دل، جگر و كله‌پاچه. توصیه می‌شود كسانی كه اسیداوریك بالا دارند اصلا از این غذاها استفاده نكنند. بعضی از ماهی‌ها مثل ماهی كولی و همچنین غذاهای كنسرو شده مثل تن ماهی موجب افزایش اسیداوریك می‌شود. دیگر تنقلات مثل آجیل هم این اثر را دارند كه البته به اندازه احشای داخلی و غذاهای كنسرو شده مضر نیست. چیزی كه توصیه می‌شود این بیماران اكیدا استفاده نكنند، مشروبات الكلی است.

بعضی مواد برخلاف آنچه مردم فكر می‌كنند نباید محدود شود مثل گوشت قرمز. خوردن گوشت قرمز در حد معمول برای این افراد ضروری است اما نباید پرخوری كنند. رساندن مایعات كافی به بدن سبب كاهش غلظت اسیداوریك می‌شود. بنابراین روزه‌گرفتن‌های طولانی و مصرف نكردن مایعات موجب افزایش غلظت اسیداوریك شده و بیماران را مستعد بروز عارضه (مثل حملات نقرسی یا سنگ كلیه) می‌كند.

● شما اعتقادی به داروهای گیاهی برای كاهش اسیداوریك دارید؟

▪ خیر، من شخصا اعتقادی به داروهای گیاهی ندارم، چون داروسازی یك علم است كه ماده موثره - كه می‌تواند مشتق از یك گیاه یا ماده شیمیایی باشد - را می‌گیرد و با میزان كافی برای كنترل بیماری دارو را می‌سازد. اما یك ماده گیاهی به تنهایی ممكن است ماده موثر را داشته باشد اما آن‌قدر كم است كه ممكن است تاثیر نداشته باشد و یا حتی ممكن است سبب بروز عارضه دیگری در بدن بیمار شود. همان‌طور كه گفتم رژیم غذایی سبب كاهش فقط ۱۰ درصد از میزان اسیداوریك می‌شود. برای همین خیلی از موارد ما مجبوریم از دارو استفاده كنیم.

● چه داروهایی استفاده می‌شود؟

▪ همان‌طور كه گفتم همه كسانی كه اسیداوریك بالا دارند نیاز به درمان ندارند و اگر كسی در آزمایش‌ها به‌طور اتفاقی متوجه افزایش اسیداوریك خود شد به دنبال درمان دارویی نباشد. خیلی مواقع بسیاری افراد به ما مراجعه می‌كنند كه در آزمایش‌ها اسیداوریك بالا دارند ولی چون عارضه‌ای در بدن آنها ایجاد نشده است، ما درمان خاصی برای آنها پیشنهاد نمی‌كنیم. درمان این بیماری فقط در موارد خاصی انجام می‌شود.

● مثل چه مواردی؟

▪ وجود عوارض اسیداوریك بالا مثل حملات نقرسی یا سنگ كلیوی. مورد دیگر وجود سابقه فامیلی قوی از اسیداوریك بالا و نیز در مواردی است كه دفع اسیداوریك ادرار بیش از ۱۱۰۰ میلی‌گرم در ۲۴ ساعت باشد. در این موارد است كه بیمار را درمان می‌كنیم. در بقیه حالات فقط بیمار را هر چند وقت یك بار كنترل می‌كنیم و نیاز به درمان ندارد. در مواردی كه نیاز به درمان دارد ما دو دسته عمده دارو داریم. یكی داروهایی كه اسیداوریك را از ادرار دفع می‌كنند، كه البته این داروها باید با احتیاط به كار برده شوند و بیماران باید اختلالات كلیوی یا سنگ‌سازی نداشته باشند. دسته دوم داروهایی هستند كه جلوی ساختن اسیداوریك را می‌گیرند. مهم‌ترین داروهای این دسته آلوپورینول با اسم تجاری زایلوریك است كه در بیشتر موارد به‌خصوص در مواردی كه سنگ كلیه وجود دارد، ما از این دارو استفاده می‌كنیم. مصرف هر دوی این داروها باید زیر نظر پزشك باشد و بیماران نباید سرخود از این داروها استفاده كنند.

● تا چه زمانی باید داروها را استفاده كنند؟

▪ اگر كسی طبق صلاحدید پزشك نیاز به مصرف دارو داشته باشد، تقریبا باید در تمام طول عمر خود این داروها را مصرف كند و این‌طور نیست كه اگر میزان اسیداوریك طبیعی شد، آن را قطع كند.

● در مورد عارضه اسیداوریك بالا به نقرس اشاره كردید. این بیماری در چه سنی شایع است؟

▪ اصولا از زمان بقراط شناخته شده بود كه نقرس در سن میانسالی بروز می‌كند و در آقایان بیشتر از خانم‌ها است. البته در خانم‌ها بعد از یائسگی شیوع آن بیشتر می‌شود، بنابراین اگر در آقایان زیر سن ۳۰ تا ۴۰ سال و در خانم‌ها قبل از یائسگی به این مورد برخوردیم باید به دنبال علل ثانویه افزایش اسیداوریك باشیم، مثل بیماری‌های خونی، علل كلیوی یا مادرزادی. بنابراین نقرسی كه ما به‌صورت اولیه می‌شناسیم در آقایان میانسال و خانم‌ها بعد از یائسگی بروز می‌كند.

● علایم بیماران به چه صورت است؟

▪ همان‌طور كه گفتم افزایش اسیداوریك در بدن سال‌ها می‌تواند بدون علامت باشد و در یك آزمایش به‌صورت اتفاقی متوجه آن شویم. دیگر علامت نقرس در مفاصل به‌صورت تورم مفصل است كه به‌صورت حاد شروع می‌شود. به‌طور كلاسیك فردی كه نسبتا چاق است به دنبال یك مهمانی و پرخوری زیاد، یا به دنبال مصرف مشروبات الكلی و یا بعضی از استرس‌های خاص مثل تغییر داروها، دچار یك التهاب مفصل می‌شود كه عمدتا مفاصل اندام تحتانی (پاها و انگشت‌ها) و عمدتا در شست پا ایجاد می‌شود، اما بقیه مفاصل دیگر مثل انگشتان دیگر و یا مچ پا را هم درگیر می‌كند.

این التهاب در عرض چند ساعت ایجاد می‌شود و بیمار دچار درد شدید، تورم و قرمزی در مفصل می‌شود. درد به قدری شدید است كه حتی می‌گویند وزش باد هم درد بیمار را تشدید می‌كند. بیمار به علت این علایم ناخوشایند به پزشك مراجعه می‌كند. معمولا حملات در اثر چند روز تا یك هفته فروكش می‌كند ولی ممكن است تكرار شود. بنابراین یك فرم آن به‌صورت این حملات مفصلی حاد است. در فاصله این حملات ممكن است بیمار هیچ علامتی نداشته باشد؛ اما اگر درمان مناسب صورت نگیرد به تدریج فاصله این حملات كم می‌شود، شدت علائم زیاد می‌شود و مفاصل دیگر بدن هم درگیر می‌شوند كه سرانجام به‌ پلی‌آرتریت مزمن نقرسی تبدیل می‌شود، یعنی بیمار به‌طور دایم دچار تورم در مفاصل متعدد می‌شود و كم‌كم مفاصل دچار تخریب می‌شوند. یك شكل دیگر عارضه آن به‌صورت علایم كلیوی است كه این علایم كلیوی به چند صورت بروز می‌كنند.

● به چه صورت‌هایی؟

▪ ممكن است به صورت سنگ‌های اسیداوریكی در كلیه بروز كنند، ممكن است به‌علت رسوب در بافت كلیه به نارسایی كلیه منجر شوند و همین ممكن است كریستال‌های اسیداوریك در لوله‌های كلیوی رسوب كنند كه البته این فرم آخر نادر است. موارد ثانویه این بیماری به دنبال شیمی درمانی و از بین رفتن یا لیز سلول‌ها ایجاد می‌شود.

● گاهی در افراد فامیل مثل پدر یا عمومی خانواده سابقه نقرس وجود دارد. در این موارد فرزندان آن خانواده چه كار باید بكنند؟

▪ نقرس و اسیداوریك بالا یك جنبه فامیلی قوی دارد. خصوصا در افرادی كه سابقه فامیلی دارند حتما باید كنترل شوند و همین‌طور كه گفتیم یكی از موارد درمان وجود سابقه فامیلی است. بنابراین ما توصیه می‌كنیم كسانی كه سابقه فامیلی دارند حتما اسیداوریك خود را چك كنند.

● هر چند وقت یك‌بار؟

▪ البته نیازی نیست كه این كار را سالانه انجام دهند. حداقل یك بار آزمایش دهند و بعد هر چند سال یك بار آزمایش را تكرار كنند و اگر اسیداوریك بالا بود حتی اگر علامت نداشتند به‌خاطر سابقه فامیلی مثبت حتما به پزشك مراجعه كنند و درمان شوند. چیزی كه مهم است باورهای غلطی است كه درباره اسیداوریك بالا در بین مردم وجود دارد.

این باور غلط كه هر افزایش اسیداوریكی باید درمان شود باید از بین برود. همچنین باور غلط منع كامل مصرف گوشت قرمز در بین مردم رایج است كه كاملا اشتباه است. همچنین یك باور غلط دیگر این است كه مردم فقط در زمان حملات نقرسی درمان خود را پیگیری می‌كنند و برای ادامه درمان مراجعه نمی‌كنند در صورتی كه باید در تمام طول عمر خود تحت درمان باشند. این نكات مهم‌ترین چیزهایی است كه باید به آنها دقت شود.

بیماری ثروتمندان در گفتگو با دكتر فرهاد شهرام، استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران

دكتر سارا محمدی

دكتر فرهاد شهرام استاد روماتولوژی دانشگاه علوم پزشكی تهران