هنری به نام باغ سازی

شاید یکی از اولین اقدامات بشر در عرصه معماری منظر باغ سازی بوده باشد, مرحله ای که انسان ها اقدام به ایجاد فضای سبز مصنوع می کنند و نهایتاً به باغ ها و پارک های امروزی می انجامد باغ سازی در کشورهای مختلف سابقه دیرینه ای دارد

شاید یکی از اولین اقدامات بشر در عرصه معماری منظر باغ سازی بوده باشد، مرحله ای که انسان ها اقدام به ایجاد فضای سبز مصنوع می کنند و نهایتاً به باغ ها و پارک های امروزی می انجامد. باغ سازی در کشورهای مختلف سابقه دیرینه ای دارد.

هنر باغ سازی با تقدم و تاخر زمانی در کشورهایی نظیر ژاپن، ایران، انگلیس، فرانسه و ایتالیا وجود داشته است و در هر یک از این کشورها، این هنر به روش ها و شیوه های خاص خود انجام می گرفته است. به عنوان مثال در باغ های ژاپنی دخل و تصرف زیادی در طبیعت نمی شود و همه چیز همان گونه که هست، نهایت کمال و زیبایی را القاء می کند. برای مثال هریک از اشکال و ابعاد سنگ، در باغ ژاپنی معنای نمادین مشخصی دارد. سنگ بزرگ نشان کوه است، سنگ های تیز و سرکش نشان آتش و سنگ های صیقلی نمادی از آب. درباره باغ های معلق بابل هم بسیار شنیده ایم. باغ هایی که حاکم بابل، بخت النصر، برای ملکه خود ساخته بود. باغ هایی در چندین طبقه با تراس های وسیع درختکاری شده که بسیار شگفت انگیزتر نحوه آبیاری این تراس ها در سال ۶۰۰ ق . م . است.

در اصول باغ سازی اروپا اما، نسبت به باغهای شرقی دخل و تصرف بیشتری انجام می شود. باغ های تراس بندی شده ایتالیایی نمونه بارزی از این تصرفند، به این معنی که باغ در سطوح مختلف ساخته می شود. باغ های هندسی و غیرهندسی انگلیسی که از خطوط منظم یا منحنی وار و درهم پلان آنها پیداست که طراح سعی در اعلام حضور خود داشته است. اینها عمدتاً باغ هایی هستند با درختان هرس شده به اشکال مختلف و مجسمه های سنگی که هر از گاهی سر بر می آورند.

▪ باغ سازی ایرانی :

برخی از صاحب نظران معتقدند که باغ سازی ایرانی از زمان عیلامی ها ( قرن ۳ ق . م. ) آغاز شده است . گروهی نیز بر این عقیده اند که آغاز باغ سازی به زمان هخامنشیان بازمی گردد، چرا که آنان خود مبدعان قنات بوده اند باغ هایشان را نیز با همین سیستم شگرف و پیچیده آبیاری می کردند. آنچه مسلم است هنر باغ سازی ایران پیشینه ای طولانی دارد و اصولاً باغ در نظریک ایرانی مکانی پرارزش قلمداد می شده است.

به عنوان مثال در دوران گذشته چون پارک ها به معنای امروزی وجود نداشتند، باغداران یزدی آخر هفته ها باغ خود را بر روی عموم مردم می گشودند تا آنها هم بتوانند از فضای باغ و زیبایی های آن برخوردار شوند.

در چهارباغ های ایرانی دخل و تصرف در طبیعت درحد ایجاد یک هندسه راست گوشه وجود دارد، اما این مداخله به آرایش و هرس درختان نمی انجامد و گیاهان به همان صورت طبیعی خود زیبا دانسته می شوند. محوربندی یا همان آکس بندی از اصول لاینفک باغ ایرانی است. از محور اصلی به باغ وارد می شویم و این محور که اغلب آب است، انسان را به کعبه ای کوچک می کشاند تا در پناه سایه آن از گرمای سوزان ظهر تابستان بگریزد، آبی بنوشد، دمی بیاساید و جانی تازه کند. این کعبه که همان کوشک باغ است.

اغلب ما تجربه حضور در باغ های ایرانی را داشته ایم. باغ هایی نظیر باغ ارم شیراز، باغ فین کاشان، باغ شاهزاده کرمان، باغ دولت آباد یزد که با آن بادگیر هشت طرفه، در خاطره ما حک شده است.

از باغ های طبس اما نباید غافل شد که در نوع خود بی نظیرند. باغ هایی با تعداد بیشمار درختان نخل بلند که از دیوارهای باغ سربرآورده اند و گویی اراده ای پنهان خواسته که در دل کویر این همه زیبایی ناگهان سبز شود.

▪ تقلید خوب یا ابداع بد :

با این پیشینه ای که در مورد باغ سازی ایرانی گفته شد، باید ببینیم اکنون در کجا ایستاده ایم و آیا در باغ های شخصی و عمومی و پارک های امروزی مان اثری از آن همه محور بندی و زیبایی و دقت در انتخاب انواع درختان و توجه به مسائل آبیاری و همچنین بازی با نور و سایه وجود دارد یا آنکه ما صرفاً با خطوط منحنی و اصول باغ سازی اروپایی پیمان بسته ایم و بی توجه به شرایط اقلیمی کشورمان، در باغ ها و پارک هایمان درخت کاج آرایش شده می نشانیم و کوشک هایی با گلخانه های شیشه ای و نمای سنگی سفید می سازیم و به جای محور آب که در باغ سازی ایرانی به حوضی در مقابل کوشک ختم می شود، از آبیاری دستی استفاده می کنیم.

این عبارت را بسیار شنیده ایم که می گوید: ۰۳۹; تقلید خوب بهتر از ابداع بد است ۰۳۹; اگر نمی توانیم طرحی نو بسازیم، حداقل بر شانه های هنرمندان بزرگ ایران بایستیم و اصولی را که آنان به تدریج توسعه داده اند، کامل تر کنیم، شاید احساس آرامش، سکون و صفای باغ ها و پارک هایمان از دست نرود و بار دیگر صدای گوش نواز حرکت آب بر روی سنگ های سینه کبکی کف حوض ها و جوی های باغ های ایرانی، در پارک ها و باغ ها تکرار شود.

سجاد جلال بدیعی