بالندگی در خانواده سالم

صاحب نظران معتقدند خانواده از نخستین نظام هایی است که برای رفع نیازمندی های حیاتی و عاطفی انسان و بقای جامعه ضرورت تام دارد و از همه نهادهای اجتماعی, طبیعی تر و خودی تر است

صاحب‌نظران معتقدند خانواده از نخستین نظام‌هایی است که برای رفع نیازمندی‌های حیاتی و عاطفی انسان و بقای جامعه ضرورت تام دارد و از همه نهادهای اجتماعی، طبیعی‌تر و خودی‌تر است. سیستم خانواده در زمره مهم‌ترین سیستم‌های اجتماعی است و به عنوان یک واحداجتماعی، کانون رشد و تکامل، التیام و شفادهندگی، تغییر و تحول آسیب‌ها و عوارض است که هم می‌تواند بستر شکوفایی و هم بستر فروپاشی روابط میان اعضایش باشد.

امروزه عده زیادی به وضوح حس می‌کنند که خانواده از اولویت بالایی برخوردار است، حتی بسیاری آن را بالاتر از سلامت و زندگی خود می‌دانند و حاضرند برای خانواده خود جان را فدا کنند، اما وقتی از آنها می‌خواهید به نحوه زندگی خود نگاهی بیندازند و آن را مورد ارزیابی قرار دهند، متوجه می‌شوند که همیشه خانواده را تحت‌الشعاع ارزش‌های دیگر (کار، دوستان و...) قرار داده‌اند. همه ما دوست داریم خانواده متعادل و سالمی داشته باشیم و گاه تلاش لازم را هم می‌کنیم، اما نتیجه درست عکس آنچه که در نظر داریم درمی‌آید.

شاید یکی از علل این باشد که تعریف دقیقی از خانواده سالم نداریم و اصلا نمی‌دانیم چنین خانواده‌ای دارای چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی می‌باشد.

● تیپ‌های خانواده

خانواده‌ها را از نظر کیفیت روابط درونی و میزان استحکام آنها می‌توان به ۳ تیپ (دسته)‌ تقسیم نمود که این تیپ‌ها عبارتند از: خانواده متزلزل، خانواده متعادل و خانواده متکامل.

خانواده متزلزل، خانواده‌ای است که روابط اعضای آن خصمانه و غیردوستانه می‌باشد. انتقادات در این خانواده‌ها به شکلی ظالمانه و مستقیم انجام می‌شود، در این خانواده‌ها مسوولیت‌ها به کنار رفته و تصمیم‌گیری در آن بسیار دشوار است و اعضای آن از هدف اصلی خود بازمانده‌اند. خانواده‌های متزلزل دارای ویژگی‌هایی چون انجماد (فقر)‌ عاطفی، منفی‌گرایی، لجاجت، ناآگاهی، عیب‌جویی و انتقادات مخرب (بین والدین و والدین و فرزندان)‌ می‌باشد. ارتباط والدین با فرزندان به صورت تعارض در نظر و عمل همراه با تشنج و ناامنی می‌باشد. روحیه افسردگی و یاس در چهره فرزندان این خانواده وجود دارد و فرزندان با بدبینی به آینده می‌نگرند و احساس تزلزل و بی‌ثباتی می‌کنند. آنان به جهت احساس طرد از سوی والدین، تمایل بیمارگونه و افراطی برای جلب محبت دیگران دارند و روابطشان با دیگر افراد براساس سوءظن، احساس نفرت و خصومت می‌باشد و اما در خانواده متعادل روابط متقابل بین اعضاء وجود دارد و در برابر موقعیت‌ها و شرایط استرس‌زا و دشوار تصمیمات متناسب و معقولی اتخاذ می‌شود. این دسته از خانواده‌ها دارای خصوصیاتی چون مثبت‌گرایی، تفاهم، همگرایی، رفاقت و مشارکت، شادکامی، عیب‌پوشی و انتقاد سازنده می‌باشند.

فرزندان خانواده‌های متعادل دارای اعتماد به نفس، روحیه شادکامی، خوش‌بینی نسبت به آینده، برخورد احترام‌آمیز با دیگران بوده، با اولین شکست خود را نمی‌‌بازند،‌ در هنگام تنهایی و درماندگی روی حمایت والدین حساب می‌کنند و والدین نیز متقابلا از حمایت فرزندان خود برخوردارند. از نظر کلامی، جملات و عباراتی که در خانواده متعادل رد و بدل می‌شود، از بار عاطفی مثبت برخوردار است و فرزند از توجه عادلانه والدین برخوردار است. خانواده پس از به دست آوردن تعادل، به تکامل و بالندگی می‌رسد و‌ آن زمانی است که حداکثر قابلیت‌های اعضای خانواده کشف می‌شود و مورد پرورش و توسعه و گسترش قرار می‌گیرد. اعضای خانواده متکامل نه‌تنها خود از تعادل لازم برخوردارند بلکه «مشکل زدا» نیز هستند و در رفع مشکلات دیگران کمک‌کننده می‌باشند. تحقیقات نشان داده است که خانواده سالم دارای برخی مشخصات می‌باشند که اهم آنها به قرار زیر است.

ـ افراد خود را وقف خانواده و اعضای آن می‌کنند. در واقع یکی از کارهایی که خانواده سالم انجام می‌دهد، احساس تعهد در قبال دیگر اعضای خانواده است در اینجا «تعهد» یعنی وفادار ماندن به خانواده و اعضای آن هنگام غم و شادی و وقایع خوشایند و ناخوشایند زندگی.

- قدر یکدیگر را می‌دانند. تعهدی که خانواده‌ها در قبال یکدیگر دارند، به هنگامی که اعضای خانواده قدردانی خود را نسبت به یکدیگر ابراز کرده یا ثابت می‌کنند تثبیت می‌شود.

- اوقاتی را با یکدیگر سپری می‌کنند. خانواده‌های سالم هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی اوقاتی را با یکدیگر سپری می‌کنند، اوقاتی که آنها با یکدیگر می‌گذرانند باید الزاما اوقات خوشی باشد. دور هم جمع شدن‌های خانوادگی امکان پاسخگویی فعال و پرقدرتی را برای چالش‌های خانواده امروز فراهم می‌آورد. در واقع دو ساختار یا فرایند اساسی کمک می‌کند تا خانواده را بالای فهرست زندگی روزمره خود قرار دهید، یکی ساعاتی است که اعضای خانواده با هم می‌گذرانند و دیگری ساعاتی که به طور خصوصی یا با یکی از اعضاء ارتباط برقرار می‌کنید یکی از بهترین‌ کارهایی که می‌توانید برای خانواده خود بکنید این است که ساعاتی را به دور هم جمع شدن اعضای خانواده اختصاص دهید. زمانی که به فرزندان خود و (خانواده به طور کلی)‌ اختصاص می‌دهیم نشانگر اهمیتی است که برای آنان قائل می‌شویم. لذت‌بردن از وجود هم، شاید مهم‌ترین رسمی باشد که باید در هر خانواده برقرار باشد.

خوش بودن باهم یعنی این که همه از وجود هم و از محیط خانه لذت ببریم و خانه شادترین مامن ما می‌باشد.

نکته: فرزندان خانواده‌های متعادل دارای اعتماد به نفس روحیه شادکامی، خوش‌بینی نسبت به آینده برخورد احترام‌آمیز با دیگران بوده، با اولین شکست خود را نمی‌‌بازند و در هنگام تنهایی و درماندگی روی حمایت والدین حساب می‌کنند

- عقاید مذهبی قوی دارند. در هر دین و آیینی که هستید انجام مراسم مذهبی به صورت نماز و دعا به صورت خانوادگی و دسته‌جمعی موجب مستحکم‌تر شدن رشته‌های پیوند بین اعضای خانواده و تجدید قوای معنوی، اجتماعی و روانی شما می‌شود. تحقیقات نشان داده است که معمولا زوجینی که هم‌مذهب بوده یا جهت‌گیری مذهبی یکسان و مشابهی دارند، نسبت به آنهایی که در این مورد اختلاف عقیده دارند، از روابط خود با یکدیگر بیشتر ابراز رضایت می‌کنند.

- الگوهای ارتباطی خوبی دارند. هنگامی که خانواده‌ها سالمند، اعضا پیام یکدیگر را که غالبا حاوی نکات ظریفی هستند، می‌گیرند. در خانواده‌های ناسازگار غالبا سکوت در بین اعضای خانواده حکمفرماست، اما در خانواده‌های سالم به جای آن که سکوت برقرار باشد، درباره موضوعات مختلف زیادی صحبت می‌شود. اعضای خانواده سالم خواهان حل مشکلات می‌باشند و لحن کلام‌شان در هنگام برقراری ارتباط لفظی مثبت است.

- قادرند به نحو مثبتی با بحران‌ها مقابله کنند. در طول عمر خانواده‌ها، بحران‌های مختلفی بر خانواده‌ها اثر می‌گذارند. در چنین شرایطی خانواده‌های سالم از طریق ابراز عواطف و حمایت از یکدیگر با وضعیت‌های نامطلوب به وجود آمده مقابله می‌کنند از سوی دیگر خانواده‌های ناسالم، افراد درون چارچوب خانواده را (در شرایط بحرانی)‌ سرزنش کرده و به آنها حمله می‌کنند. در این شرایط آنچه بیش از همه خانواده‌ها را از مسیر دور می‌کند، عواطف منفی و برخوردهای نامطلوب نظیر خشم، کینه است در این شرایط بدخلقی‌های اعضا نسبت به یکدیگر آنان را دچار مشکل می‌کند، به یاد داشته باشید اگر یک‌دهم درصد از اوقات خشم بروز کند، باز تاثیر خود را در آینده در روابط خانواده خواهد داشت و نتایج آزاردهنده و تهدیدآمیزی خواهد داشت. در این شرایط گاه طرف یا طرفین مقابله به مثل می‌کنند که باعث می‌شود اوضاع بدتر شود یا به حالت برنده ـ بازنده خود را تسلیم می‌کنند.

اعضا خود را تشویق و ترغیب می‌کنند. یکی از ویژگی‌های مهم خانواده سالم این است که با تشویق موجب شکوفایی استعدادها و توانایی‌های هریک از اعضای خود گردند.

یکی از مراحلی که در آن بیش از سایر مراحل نیاز به تشویق و ترغیب احساس می‌شود، سنین مدرسه رفتن کودکان می‌باشد. وقتی به خصوص بچه‌‌ها احساس کنند جایی ‌هست که آنها آزادانه بتوانند مسائلشان را مطرح کنند، اعتماد در روابط آنها با والدینشان برقرار می‌شود و خانواده با مهارت بیشتری می‌تواند به حل آن بپردازد. در چنین شرایطی فرزند از موقعیت خود در خانواده مطمئن است و هر موفقیت وی، درجه اطمینان او را از خود افزایش می‌دهد.

وظایف و نقش‌های مشخص دارند. نقش‌ها و وظایف در خانواده‌های سالم به نحوی روشن و مناسب محول می‌شوند. این وظایف و نقش‌ها، رفتارهایی تعریف شده و تکراری می‌باشند که افراد خانواده‌های سالم سعی می‌کنند در برابر آنان (نقش‌ها)‌ منعطف باشند. گاه برای انجام این نقش‌ها نیاز به تشریک مساعی یعنی همکاری بین اعضای یک خانواده نیز وجود دارد. با تشریک مساعی افراد در روابط با هم صادق‌تر هستند، با صفای بیشتر با هم رفتار می‌کنند و شهامت تا کردن با مشکلات را پیدا می‌کنند. وجود همکاری در یک خانواده به مثابه سیستم ایمنی بدن است که در مقابل مشکلات گوناگون ظرفیت تطابق و کنار آمدن با آن را به اعضای خانواده می‌بخشد و خانواده را تقویت می‌کند.

● نتیجه‌گیری

۳ قانون، پذیرش به جای رد کردن، درک به جای داوری و همکاری به جای زیر نفوذ خود درآوردن، از قوانین بنیان فرهنگ خانواده سالم و متعادل است. وقتی اعضای خانواده همدیگر را همان‌طور که هستند دوست داشته باشند با پذیرش آنها از نقاط ضعف‌شان چشمپوشی نمی‌کنند بلکه می‌پذیرند که آنها هم طرز فکر و احساسات خاص خود را دارند. با دوست داشتن بدون قیدو شرط (بویژه فرزندان توسط والدین)‌ در روزهایی که این فرزندان از مسیر درست خارج می‌شوند و گاه از انرژی منفی زیادی برخوردارند بسیار ارزشمند است.

معصومه اسدی