هم زیستی برای افزایش تولید

در کشور چین طبق آمار از ۲۵ میلیون هکتار شالیزار, حدود ۱ میلیون هکتار به کشت توأم اختصاص یافته است در سال ۱۹۸۳ میزان کشت توأم در چین ۱۸۷۰۰ هکتار بود که در سال ۱۹۸۶ این میزان به ۹۸۵۳۰۰ هکتار رسانده شد

پرورش ماهی در شالیزارها از هم‌زیستی طبیعی سرچشمه گرفته است. کشف تصادفی ماهی وحشی در شالیزارها و هم‌زمان با آن صید بچه ماهی نورس و ماهی بالغ، مردم را به فعالیت پرورش ماهی در شالیزارها تحریک کرد.

کشت توأم برنج و ماهی احتمالاً از ۲۰۰۰ سال پیش از چین یا هندوستان به مناطق جنوب‌شرقی آسیا و سایر مناطق معرفی شد. کشت توأم در کشورهای جنوب‌شرقی آسیا، اندونزی، تایلند، ویتنام، فیلیپین، هندوستان، چین و... در قاره آمریکا در برزیل، آرژانتین، پرو و... در قاره آمریکا در برزیل، آرژانتین، پرو و... در آفریقا در مصر و... در دست اجراء می‌باشد و در سراسر دنیا چندین میلیون هکتار شالیزار به کشت توأم اختصاص یافته است.

در کشور چین طبق آمار از ۲۵ میلیون هکتار شالیزار، حدود ۱ میلیون هکتار به کشت توأم اختصاص یافته است. در سال ۱۹۸۳ میزان کشت توأم در چین ۱۸۷۰۰ هکتار بود که در سال ۱۹۸۶ این میزان به ۹۸۵۳۰۰ هکتار رسانده شد. (این پروژه در سال ۱۹۸۶ اولین نشان لیاقت برای فن‌آوری علوم پیشرفته را از وزارت کشاورزی، دامپروری و شیلات دریافت کرد).

در چنی برنامه‌ریزی شده است که تا ۳۰ درصد مزارع شالیزاری به کشت توأم اختصاص یابد. برداشت ماهی در چین بین ۱۵۰ـ۷۰۰ کیلوگرم می‌باشد و به افزایش ۱۰ درصدی محصول برنج رسیده‌اند. میزان برداشت برنج در شالیزارهای دنیا به‌طور متوسط ۵۰۰ـ۷۰۰ کیلوگرم است.

● شرایط اکولوژیکی برنج و ماهی

گیاه برنج، گرمادوست و نیمه‌آبزی است و ماهیان خانواده کپور ماهیان نیز گرمادوست هستند. آب، لازمه رشد ماهی و برنج است زیرا به‌عنوان یک سازنده سیتوپلاسم گیاهی برای ساخت موادآلی در گیاهان و برای جذب و انتقال موادمغذی، ضروری است و در بسیاری از فرآیندهای سوخت و ساز به‌عنوان یک ماده خام وجود دارد. مقدار و کیفیت آب نیز یکی از عوامل کلیدی مهم در بقا و رشد ماهی محسوب می‌شود. برنج و ماهی هر دو به آب نیازمند هستند و این یکی از خصوصیات مشترک آنها است.

دمای بالای ۱۰ درجه سانتیگراد برای آغاز دوره رشد برنج و ۲۱ـ ۲۵ درجه سانتیگراد دمای مطلوب برای رشد برنج است. (در ابتداء کشت برنج اگر به مدت سه روز متوالی در طول بهار دما به پائین‌تر از ۱۱ درجه سانتیگراد کاهش یابد، ممکن است محصول پوسیده شود. اگر دمای متوسط روزانه در تابستان از ۳۰ درجه سانتیگراد و بالاترین دما از ۳۵ درجه سانتیگراد بگذارد، محصول برنج ممکن است صدمه ببیند و چنانچه دما برای ۵ روز متوالی بالای ۳۸ درجه سانتیگراد باشد، گیاه برنج بدون دانه می‌شود).

دامنه دمای مطلوب برای تغذیه کپور معمولی ۱۴ـ۱۸ درجه سانتیگراد، کپور علف‌خوار و کپور نقره‌ای ۱۸ـ۲۰ درجه سانتیگراد است. دمای مطلوب تغذیه ماهی ۲۶ـ۳۲ درجه سانتیگراد می‌باشد. وقتی‌که دما تا ۳۸ درجه سانتیگراد بالا می‌رود و یا تا ۱۱ درجه سانتیگراد کاهش یابد، ماهی اشتهای خود را از دست می‌دهد. (البته اگر دما تا حدود ۴ درجه سانتیگراد کاهش یابد، ماهی به حالت خواب می‌رود، اگر چه هنوز هم می‌تواند به حیات خود ادامه دهد).

در اکوسیستم پرورش ماهی و برنج عوامل زیستی شامل: تولیدکننده‌ها، مصرف‌کننده‌ها و تجزیه‌کننده‌ها می‌باشند. تولیدکننده‌های اصلی، گیاهان و فیتوپلانکتون‌های کوچک و بزرگ هستند. به‌عبارت دیگر تولیدکننده‌ها در شالیزارها شامل برنج، علف‌های هرز و جلبک‌ها است. آنها از طریق فتوسنتز و تنفس در گردش کربن دخالت دارند و برای مصرف‌کننده‌ها و تجزیه‌کننده‌ها موادالی فراهم می‌کنند.

عوامل غیرزیستی در اکوسیستم برنج ـ ماهی شامل:

نور، آب، درجه حرارت PH، دی‌اکسید کربن، اکسیژن و سایر مواد غیرآلی می‌باشد.

همچنین در این محیط تعدادی مصرف‌کننده وجود دارد، آنها شامل: زئوپلانکتون‌ها، موجودات کفزی، ماهیان پرورشی در مزارع برنج، لارو پشه، حشرات کرم‌های مضر برای برنج و... می‌باشند.

برنج و سایر تولیدکنندگان اولیه، عمل تبدیل و ذخیره انرژی را به روش مشابهی به‌عهده می‌گیرند و مقدار زیادی از انرژی خورشید، دی‌اکسید کربن و موادمغذی را از آب و خاک برای ساختن ماده آلی به‌وسیله فتوسنتز جذب و آنها را تبدیل می‌کنند. برنج در رقابت با سایر تولیدکنندگان در این طرح جامع اکولوژیکی انرژی را از دست می‌دهد. اگر ماهی به شالیزار اضافه شود، یک حلقه جدید به زنجیره غذائی اضافه شده است. آنها از تولیدکنندگان اولیه و ثانویه تغذیه می‌کنند و استفاده از تولیدات فتوسنتزی را بهبود می‌بخشند.

هم‌زیستی ماهی و برنج بهترین روش برای افزایش بازده سیستم اکولوژیکی شالیزار و بهبود کارکرد و کاهش فقدان مواد و انرژی و یکی از مهمترین اکوسیستم‌های طبیعی است.

وقتی‌که ماهی‌ها در آب شنا می‌کنند، دی‌اکسیدکربن رها می‌کنند و این موجب افزایش مقدار کربن در دسترس برای گیاهان می‌شود. آنها همچنین سطح خاک و لایه‌های اکسید شده خاک را به هم می‌زنند که این عمل عرضه اکسیژن را افزایش داده و باعث تسریع رشد ریشه در برنج می‌شود. (ماهی، سطح اکسیژن محلول را با به هم زدن آب بهبود بخشیده و تماس بین آب و هوا را افزایش می‌دهد). فعالیت‌های ماهی همچنین توزیع اکسیژن را یکنواخت‌تر می‌کند. چون آنها خاک را جابه‌جا می‌کنند. همچنین ماهی‌ها منبع موجود اکسیژن خاک را نیز بهبود می‌بخشند که باعث تجیزه شدن موادآدلی شده و مواد خاک را احیاء می‌کند.

فعالیت ماهی‌ها در شالیزار به ترکیب کود با خاک کمک می‌کند. فقط ۳۰ـ۴۰ درصد موجودات جاندار شالیزار است که توسط ماهی مصرف می‌شود و جذب بدن ماهی می‌گردد و مابقی دفع می‌شود. در نتیجه موادآلی دوباره به زمین باز می‌گردند و به کود تبدیل می‌شوند. مدفوع ماهی، کود مناسبی است که شامل ۴۲/۰ درصد فسفر و ۱/۱ درصد نیتروژن است که درصد آن از کود دامی بیشتر است. تجزیه موادمغذی نشان داده که مقدار فسفات در شالیزارهای کشت توأم ۱/۲ بار بیشتر از شالیزارهای بدون ماهی است.

یک ماهی کپور علف‌خوار ۲۵ گرمی به‌طور تخمینی ۵۲ درصد وزن خود را تغذیه و ۷۲ درصد علف‌های خورده شده را دفع می‌نماید. اگر ۴۰۰ قطعه ماهی کپور علف‌خوار به مدت ۱۱۰ روز پرورش داده شود، میزان فضولات این تعداد ماهی ۴۱۲ کیلوگرم خواهد بود.

در شالیزارها حدود ۳۰ نوع علف هرز وجود دارد. در شالیزارهای ماهی‌دار شده علف‌های هرز ۷/۳ برابر کمتر از شالیزارهای بدون ماهی است که این گیاهان می‌توانند ۱۰ـ۳۰ درصد باعث کاهش محصول برنج شوند.

در سیستم وجین‌کاری توسط انسان علف‌های هرز در مزرعه از ریشه درآورده شده و دور ریخته می‌شوند این عمل باعث فقدان شدید حاصلخیزی خاک شده و انرژی خورشیدی ذخیره شده به‌وسیله علف‌های هرز را هدر می‌دهد، اما وجین علف به‌وسیله ماهی هم به موقع است و هم همیشگی و در نتیجه نسبت به سموم علف‌کش شیمیائی اولویت دارد. این عمل ماهیان مؤثرتر از حذف علف‌های هرز توسط انسان نیز می‌باشد، زیرا علف‌های هرز باعث کاهش آب از طریق تبخیر نیز می‌گردند.

انواع آفات جانوری در شالیزارهای ماهی‌دار شده بین ۳۰ـ۵۰ درصد نسبت به شالیزارهای بدون ماهی کاهش نشان می‌دهد. کرم ساقه‌خوار می‌تواند بعد از رشد به یک گیاه برنج جدید انتقال یابد، آنها برای این‌کار مجبورند از روی آب عبور کنند یعنی جائی‌که توسط ماهی خورده می‌شود.

مطالعات نشان داده است در شالیزارهای ماهی‌دار شده در مقایسه با شالیزارهای بدون ماهی، کرم برگ‌خوار و ساقه‌خوار ۱۷ درصد و بیماری پژمردگی برنج ۵۲ درصد کاهش پیدا کرده است.

در کشت توأم برنج ـ ماهی گیاه برنج، به‌طور معمول خیلی قوی و در مقابل بیماری‌ها مقاوم بوده و احتمال بروز بیماری‌های برنج به‌علت حاصل‌خیزی خاک، محیط زیست خوب، تصفیه خوب، نور کافی و.. کاهش می‌یابد. در کشت توأم جمعیت لارو پشه از ۵۰ـ۹۰ درصد کاهش می‌یابد.

ناگفته نماند سیستم پرورش برنج ـ ماهی برای مدت ۳ سال جهت اندازه‌گیری میزان تأثیر ماهی بر رشد و افزایش محصول برنج و نیز درصد حاصله برای کشاورزان در مرکز تحقیقات بین‌المللی چین مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش یک شالیزار با حاصل‌خیزی متوسط شخم زده شد و مسطح گردید. از سیستم جوی ـ پشته در این آزمایش بهره گرفته شد. جوی‌ەا ۳۰ متر طول و ۲۰ سانتیمتر عرض و پشته‌ها ۳۰ متر طول و ۵۰ سانتیمتر عرض داشتند. جوی ۲۵ سانتیمتر عمق داشت (از سطح لبه پشته تا کف جوی). گیاه برنج بر روی پشته‌ها کاشته شده و ماهیان درون جوی ذخیره‌سازی گردیدند. در هر پشته ۳ ردیف برنج کاشته شد. (در هر ۱۳٭۱۷ سانتیمتر، ۴ـ۵ گیاه برنج).

۸۴ درصد مزرعه را پشته‌ها و ۱۶ درصد آن را جوی‌های اشغال کردند. ۷۵۰۰ (هکتار / قطعه) بچه ماهی نورس کپور معمولی و ۴۵۰ (هکتار / قطعه) کپور علفخوار بعد از نشاکاری برنج در مزرعه رهاسازی شدند. از غذای مکمل (به میزان ۳۷۵ ـ ۳۹۰ کیلوگرم در هکتار) تا زمانی‌که گیاه برنج شکوفا گشت، استفاده شد و فنون مدیریت و کوددهی همانند آنچه که در مزارع برنج استفاده می‌شد، بود.

▪ نتایج کوددهی

زمانی‌که شالیزار توسط ماهی ذخیره‌سازی شد، محتویات نیتروژن، فسفر و پتاسیم (npk) خاک و آب میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. به‌خصوص میزان نیتروژن موجود بسیار بالا بود. علف‌های هرز و پلانکتون‌ها به‌طور طبیعی در مصرف مواد بارورکننده و نیز رشد یافتن رقابت شدیدی با برنج دارند. اما در اینجا توسط ماهیان خورده شده و خودشان نیز به موادمغذی قابل مصرف برای برنج تبدیل شدند. قابلیت‌های شیمیائی و فیزیکی خاک نیز همگی جهت رشد یافتن و افزایش محصول برنج بسیار مناسب و سودمند شد.

▪ اکسیداسیون خاک

حرکت ماهی‌ها در آب کم‌عمق، لایه سطحی میکروارگانیسم‌ها را که سطح خاک را پوشانده‌اند، می‌شکند. این‌کار باعث افزایش سطح اکسیژن محلول در خاک، افزایش اکسیداسیون و نیز کاهش فشار در طول دوره رشد می‌گردد.

این تغییرات در میزان محتویات اکسیژن، به‌طور مؤثری میزان جذب موادمغذی را نیز افزایش می‌دهد. سیستم جوی ـ پشته به آب اجازه می‌دهد بدون این‌که بر روی ماهیان اثر منفی داشته باشد به‌درون خاک نفوذ کند. همچنین نفوذ نور باعث افزایش دما در لایه‌های پرورشی شده و در نتیجه باعث افزایش محصول برنج می‌شود (به‌خصوص در مزارع برنج دیررس).

▪ محتویات npk موجود در برنج

میزان npk موجود در برگ‌ها و سنبله گیاهان برنجی که با ماهی رشد کرده بودند نسبت به کرت‌هائی که به روش‌های دیگر (غیر از برنج و ماهی) عمل کرده بودند، بیشتر بود. این تفاوت به تفاوت بین سطح npk در خاک دو کرت بستگی دارد.

▪ کلروفیل گیاه برنج

محتویات کلروفیل گیاه برنج در تمام مراحل رشد به‌طور قابل ملاحظه‌ای در شالیزار مورد آزمایش بیشتر از سایر مزارع بود. بالا بودن میزان کلروفیل نشان‌دهنده آن است که پروسه فتوسنتز کارآئی بسیار داشته که منجر به جمع‌ شدن مقدار فراوان کربوهیدرات در گیاه شده است.

▪ ناحیه سطحی برگ‌ها

در شالیزار آزمایشی، مقطع سطحی برگ‌ها در مراحل اولیه رشد بزرگ‌تر از گیاهان مزارع دیگر است. بزرگ شدن ناحیه سطحی برگ‌ها و افزایش محتویات کلروفیل آنها، کارآئی فتوسنتز را بیشتر می‌کند. به این ترتیب تعداد خوشه‌های پرثمر، تعداد دانه‌های هر خوشه و وزن دانه‌ها افزایش می‌یابد.

▪ تجمع ماده خشک

در سیستم کشت توأم برنج ـ ماهی، محتویات کلروفیل، سطح برگ‌ها، میزان npk و فعالیت سیستم ریشه در گیاه برنج بیشتر از گیاهان برنج سایر مزارع که به روش معمولی کشت می‌شوند، می‌گردد.

این تفاوت در تجمع ماده خشک نیز بروز می‌کند. به این‌صورت که کل وزن خشک تمام محصول برنج در شالیزار مورد بررسی ۱/۱۷ درصد بیشتر از مزارع دیگر بوده است و این یک شرایط ایده‌آل جهت افزایش تولید برنج می‌باشد.

▪ تأثیر بر کشت

چگونگی کشت و زرع گیاه برنج در طول مراحل اولیه رشد، حیاتی‌ترین مرحله برای تولید خوشه‌های پرثمر برنج می‌باشد. تعداد خوشه‌ها و زمان جوانه‌زدن آنها کاملاً به میزان بارورسازی بستگی دارد. گیاهان برنجی که در مزرعه مورد آزمایش رشد یافتند دارای خوشه‌هائی بسیار پرثمرتر در هر گیاه بودند. اگر چه هر دو مزرعه (شاهد و آزمایشی) به یک میزان کوددهی شده بودند. اما در مزرعه مورد آزمایش ماهیان، راندمان استفاده از موادمغذی و پراکنش npk و حاصلخیزی خاک را افزایش و میزان اتلاف کود را کاهش دادند.

● رشد علف‌های هرز

کپور معمولی همه چیزخوار و کپور علفخوار، گیاه‌خوار می‌باشد. اما کپورهای معمولی علفخوار انگشت‌قد از حشرات آبی نیز تغذیه می‌کنند. وقتی این دو گونه ماهی با هم در شالیزار ذخیره‌سازی می‌شوند، باعث کنترل علف‌های هرز در آنجا می‌گردند. در مزرعه برنج و ماهی مورد آزمایش در طول دوره رشد میزان علف‌های هرز به‌طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از سایر مزارع می‌باشد.

● مزایای اقتصادی

سیستم برنج ـ ماهی یک اکوسیستم سودمند برای هر دو گونه را به‌وجود می‌آورد. در سیستم جوی ـ پشته تولیدات ماهی می‌تواند به ۶۴۲ کیلوگرم در هکتار برسد. در همان زمان ماهیان به سیستم کود اضافه کرده و آفات و علف‌های هرز موجود در شالیزار را از بین می‌برند. محصول برنج نیز حدود ۴/۱۴ درصد افزایش می‌یابد، تخمین زده شده است که سیستم جوی ـ پشته می‌تواند کل درآمد حاصله از مزرعه را دو برابر نماید.

● کشت برنج و ماهی در گیلان

استان گیلان با داشتن حدود ۲۳۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری و داشت آب و هوای مناسب دارای شرایط خوبی برای انجام این طرح می‌باشد و طبق مطالعات مهندسین مشاور حدود ۱۵ هزار هکتار از شالیزارهای استان دارای قابلیت اجراء این طرح می‌باشد.

این طرح در سال ۱۳۷۵ با تحت پوشش قراردادن دو مزرعه به مساحت حدود هفت دهم هکتار توسط معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شیلات استان گیلان اجراء شد و در آن سال حدود ۵۵۰ کیلوگرم ماهی تولید شد. از سال ۷۵ به بعد هرساله تعداد مزارع کشت توأم رو به افزایش بود به‌طوری‌که در سال ۱۳۸۲ تعداد مزارع حدود ۱۳۰ مزرعه و با مساحت بالغ بر ۸۴ هکتار فعال بوده که از این مزارعه حدود ۷۳ تن ماهی پرورشی تولید گردید در سال ۸۳ نیز حدود همین تعداد مزرعه در حال انجام این طرح بود از مهم‌ترین فوائد این طرح می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

▪ کنترل هرز نرم‌تنان و حشرات

▪ مبارزه بیولوژیکی با برخی از آفات برنج

▪ استفاده از فضولات ماهی به‌عنوان کود برای برنج

▪ جلوگیری از استفاده بی‌رویه از کودها و سموم شیمیائی

▪ کنترل گیاهان آبزی نظیر آزولا

▪ تولید گوشت ماهی، افزایش محصولات برنج و افزایش سرانه مصرف ماهی در روستاها

● شرایط لازم اجراء طرح

▪ بالا بودن درصد رس خاک

▪ وجود آب در طول دوره پرورش

▪ شیب ملایم زمین و عدم اختلاف ارتفاع در کرت‌ها

▪ دسترسی آسان به مزرعه و نزدیک بودن به منزل بهره‌بردار و علاقه‌مندی بهره‌بردار

● آماده‌سازی مزرعه

۱) کرت‌بندی و دیواره‌سازی مزرعه

دیواره‌های اطراف مزرعه باید طوری باشد که حداقل ۵۰ـ۴۰ سانتیمتر آب در مزرعه ذخیره شود. ارتفاع دیواره‌های ورودی و جانبی ۶۰ـ۵۰ سانتیمتر و دیواره‌های خروجی ۷۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. عرض دیواره‌ها حداقل ۴۰ـ۳۵ سانتیمتر باشد تا به‌راحتی بتوان از روی آن تردد کرد.

۲) احداث حوضچه

پرورش ماهی در شالیزار بدون حوضچه امکان ندارد، زیرا باید در زمان کمبود آب یا در صورت سمپاشی مزرعه، ماهیان به‌داخل حوضچه هدایت شوند. بنابراین حوضچه حتماً باید در جهت شیب کرت‌ها احداث شود، مساحت حوضچه ۱۰ـ۵ درصد مزرعه تحت پوشش طرح بوده و عمق آن نیز ۱/۵ـ۱ متر می‌باشد.

● گونه‌های ماهی قابل پرورش

۱) کپور معمولی

فراوانی جانوران آبزی نظیر حشرات و لارو آنها، نرمتنان، انواع کرم‌ها و نوزاد قورباغه در مزارع برنج، فراوانی غذا در شالیزارها و غذای دستی ارزان‌قیمت از جمله عواملی هستند که شرایط رشد ماهی کپور را در شالیزار میسر می‌کند و بنابراین از این‌گونه تا ۶۰ درصد نیز می‌توان رهاسازی کرد و مناسب‌ترین وزن رهاسازی ۳۰ـ۲۰ گرم می‌باشد.

۲) کپور علف‌خوار یا آمور

علف‌های هرز و گیاهان آبزی نظیر آزولا از عوامل محدودکننده برنج می‌باشد. ماهی آمور می‌تواند از این گیاهان تغذیه کرده و با حذف این گیاهان که رقیب غذائی برنج هستند، میزان تولید برنج افزایش می‌یابد. از این‌گونه می‌توان تا ۳۰ درصد رهاسازی کرد که متوسط وزن آن تا ۳۰ گرم می‌باشد.

۳) کپور نقره‌ای و کپور سرگنده

در مزارع برنج با سایه افکندن برنج در سطح مزرعه، میزان تولیدات اولیه کم بوده، لذا رشد این ماهیان زیاد نیست، اما اگر بتوان با استفاده از کودهای دامی در حوضچه اقدام به غنی‌سازی آب کرد، امکان پرورش این ماهی‌ها نیز وجود خواهد داشت. درصد رهاسازی این ماهی‌ها تا ۱۵ درصد با متوسط وزن ۳۰ گرم می‌باشد.

به‌طور کلی در هر هکتار مزرعه شالیزاری کشت توأم برنج و ماهی می‌توان ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ قطعه از بچه ماهیان فوق را رهاسازی کرد. رهاسازی بچه ماهیان در داخل حوضچه صورت می‌گیرد و قبل از رهاسازی باید در قسمت جلوئی حوضچه اقدام به ایجاد دیواره و مرز موقت کرد تا گل و لای و پس‌آب موجود در شالیزار حاصل از فعالیت‌های شالی‌کاری وارد حوضچه نشود و با هم‌سطح کردن تدریجی آب حوضچه با آب شالیزار، امکان رفتن بچه ماهیان به شالیزار مهیا خواهد شد.

به منظور رشد بهتر ماهی‌ها و در دسترس قرار دادن غذای بیشتر جهت تغذیه ماهی‌ها می‌توان از غذای دستی استفاده کرد. به این منظور جهت غذای دستی ماهی کپور می‌توان از اقلام غذائی متفاوتی مانند کنستانتره، گندم، جو، آرد گندم، آرد جو، سبوس برنج، سبوس گندم و غیره استفاده کرد البته جهت این‌کار حتماً باید اقلام غذائی یاد شده را در تشتک قرار داد و همچنین جهت تغذیه ماهی آمور می‌توان با استفاده از علوفه‌های تازه که در دسترس کشاورز قرار دارد و یا از گیاهانی نظیر شبدر و یونجه استفاده کرد.

به‌منظور بررسی وضعیت ماهی‌ها از نظر رشد، تعیین مقدار غذائی آنها و وضعیت بهداشتی می‌توان در پایان هر ماه نسبت به زیست‌سنجی آنها اقدام نمود.

ماهی‌ها با حرکت در لابه‌لای بوته‌های برنج از موادغذائی فراوانی که به‌طور طبیعی وجود دارد و قبلاً نیز به آنها اشاره گردید، تغذیه می‌کند و با این عمل موجبات رشد بهتر گیاه را فراهم می‌کنند.

رشد برنج در این‌گونه مزارع در مقایسه با سایر مزارع متفاوت بوده و گیاه برنج از قدرت پنجه‌زنی، تعداد دانه در خوشه، طول خوشه، وزن خوشه، طول بوته، وزن هزار دانه و سایر فاکتورها از کیفیت بهتری نسبت به سایر مزارع برخوردار است و باعث افزایش محصول برنج می‌گردد.

ارقام پرمحصول برنج مثل گونه خزر بهترین گونه برنج جهت این‌گونه مزارع می‌باشد، زیرا مقاومت این‌گونه نسبت به آب بیشتر از سایر گونه‌ها است. ده روز قبل از برداشت برنج با کم کردن آب از ناحیه حوضچه جریان آب با ماهی‌ها به‌سوی حوضچه هدایت می‌شوند و با خشک شدن مزرعه می‌توان نسبت به درو محصول اقدام کرد و سپس با آبگیری مجدد مزرعه کار پرورش ماهی را دنبال کرد.

صید این ماهیان در پائیز بوده و کشاورزان علاوه بر مصرف محصول تولیدی خود می‌توانند مازاد آن را به بازار عرضه کنند. در این روش حتی می‌توان بیش از یک تن ماهی در هکتار تولید کرد و بدین‌وسیله از امکانات موجود در شالیزارها استفاده بهینه کرد.

با توجه به وضعیت شالیکاران استان گیلان که اکثراً تک‌شغلی هستند و از درآمد ناچیزی برخوردار می‌باشند اجراء این پروژه در سطح گسترده می‌تواند کمک شایانی به وضعیت خانوارهای روستائی داشته باشد.

منابع:

مهدی مؤمن‌نیا

www.washitat.ir

www.shilat.com