یکشنبه, ۱۹ اسفند, ۱۴۰۳ / 9 March, 2025
فرصت سوزی ها دشواری دستیابی به فناوری های راهبردی
به عقیده یك مدرس و پژوهشگر جوان فیزیك، در عرصه علوم و فناوری‌های جدید كه طی چند دهه آینده تحولات چشمگیری را رقم خواهند زد، باید با فرصت‌شناسی و تلاش برای دستیابی هر چه سریع‌تر به این فن‌آوری‌های تعیین كننده از تكرار تجربه امروز در دستیابی به حق برخورداری از فناوری صلح‌آمیز هسته‌یی جلوگیری كنیم.
دكتر سید اكبر جعفری، استادیار فیزیك دانشگاه صنعتی اصفهان و پژوهشگر موسسه تحقیقات مواد دانشگاه توكیو در نوشتاری، كوشیده است از دید یك فیزیكدان ماده چگال، اولویت‌های علمی كشور را بررسی كرده و به این سوال پاسخ دهد كه در شرایط امروز باید در چه زمینه‌یی از علوم در ایران سرمایه گذاری كرد.
دكتر جعفری در نوشتار خود برای ترسیم دیدگاهش پیرامون ساختارهای دانشگاهی و علمی، ابتدا كوشیده معانی و مفاهیم مربوط به ساختارهای علمی و دانشگاهی را كه به زعم وی تحت تاثیر آنچه توفان‌های نخبه سازی و نخبه‌بازی خوانده ، در بخش‌هایی از جامعه مورد فهم نادرست قرار گرفته، تشریح كند و در بخش دوم نوشتار، با مثال‌هایی نشان دهد كه زمینه‌های بسیار حاصلخیزی از علم وجود دارد كه با سرمایه‌گذاری و طراحی ساختار مناسب می‌توانیم تولیدات علمی را به پول تبدیل كرده و سود ببریم و لذا علمی داشته باشیم كه قادر باشد روی پای خودش بایستد.
وی در پایان به اختصار از دیدی علمی به مباحث كنونی پیرامون فناوری هسته‌یی اشاره كرده و با تاكید بر لزوم زمانشناسی و حفظ فرصتهای علمی، نسبت به ضرورت جلوگیری از بروز هر گونه چالش مشابه در حیطه ماده چگال، نانو فناوری و سایر تكنولوژی‌های جدید در آینده هشدار داده است.
● بخش اول: مفاهیم و ساختارهای علمی دانشگاهی
مرتبه‌های علمی دانشگاهی با استادیاری شروع می‌شوند. یك استادیار كسی است كه تازه دكتری گرفته، یعنی لااقل ده سال درس خوانده و با بدون وقفه فرض كردن تحصیلات بایستی حدود سی سال سن داشته باشد. بنابراین یك جوان حدود ۳۰ ساله در كار علم و دانش تازه صفر كیلومتر و كودك محسوب می‌شود. بطور متوسط برای كسی كه بطور معقولی اهل تلاش و تحقیق باشد، هفت، هشت سال طول می‌كشد كه از استادیاری به دانشیاری ارتقا پیدا كند. هفت، هشت سال دیگر هم بطور متوسط لازم است كه از دانشیاری به استادی (پروفسوری) ارتقا حاصل شود.
بطور متوسط اوج شكوفایی علمی محققان در این مرحله (یعنی ۱۰، ۱۵ سال بعد از گرفتن دكتری) است كه با تجربه ۱۰، ۱۵ سال تحقیق قادر خواهند بود پروژه‌های در حد ملی و بین‌المللی را رهبری ومدیریت كنند. با این مقدمه به توضیح دو نوع ساختار علمی می‌پردازم.
یك نوع از ساختار دانشگاهی كه در اغلب جاهای دنیا متداول است این است كه محققان دانشگاهی، با هر مرتبه علمی از استادیار تا استاد، از نظر تحقیقاتی مستقل از یكدیگر هستند و هركدام سه چهار دانشجوی فوق لیسانس و دكتری تحت راهنمایی خود دارند كه مسیر خاصی از تحقیق را با كمك یكدیگر دنبال می‌كنند.
این روش دارای این مزیت است كه استاد راهنما به علت كوچك بودن گروهش درگیر مسئولیت‌های اجرایی نیست ومی‌تواند كمك موثرتری در راهنمایی دادن به دانشجویانش باشد.
نوع دوم ساختار تحقیقاتی كه مثل اعلای آن ژاپن است این است كه ساختار مراكز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها بر مبنای واحدی به نام «لابراتوار» است. هر لابراتوار را یك استاد تمام (پروفسور) رهبری می‌كند.
بعد از پروفسور یك دانشیار دست راست وی است. در این ساختار هرمی سپس سه چهار استادیار قرار دارند.
تعدادی هم محقق فوق دكتری بعد از استادیارها قرار می‌گیرند. قاعده هرم هم مملو از ده تا بیست دانشجوی دكتری و فوق لیسانس است؛ بنابراین یك پرفسور در ژاپن كارش این است كه یك گروه محقق كه نوعا بیست، سی نفر هستند را اداره كند كه مسئولیت اجرایی بسیار سنگینی است. مزیت این روش این است كه در قالب یك گروه بیست، سی نفره می‌توان دست روی پروژه‌های حقیقتا بزرگی گذاشت.
در ساختار نوع دوم، كسی كه به عنوان پروفسور رهبری بیست، سی محقق را به عهده دارد قبل از رسیدن به این مرتبه می‌بایستی تمام مراتبی را كه از قاعده هرم شروع می‌شود طی كرده باشد كه این روند اقلا بیست سال طول می‌كشد.
حال در نظر بگیرید كه یك «موسسه» نوعی بطور متوسط مشتمل بر پانزده لابراتوار از این دست است كه هر كدام فرض كنید بطور متوسط ۲۵ عضو دارند. یعنی اینكه هر موسسه بطور متوسط ۴۰۰ محقق از جوانان بیست و چند ساله فوق لیسانس و دكتری گرفته تا پیران پنجاه و چند ساله پروفسور دارد. كمابیش همه اینها هم یك نوعی از سابقه شاگرد اولی یا درخشش علمی از نوع دیگری در زندگی خود داشته اند.
حال ببینیم اداره چنین ساختاری چقدر پول نیاز دارد؛ اگر فرض كنیم كه هر محقق بطور متوسط ماهی نیم میلیون تومان بودجه تحقیقاتی (به غیر از حقوق) نیاز دارد سالی دو سفر خارجی و تعدادی كتاب و نرم افزار و سخت افزار براحتی این میزان پول را خرج می‌كند با این حساب می‌شود، سالی دو، سه میلیارد تومان برای فقط یك موسسه.
در چنین ساختاری حدودا سالی یك «كشف» ممكن است رخ دهد؛ بنابراین ملاحظه می‌كنید كه بستر لازم برای وقوع یك كشف، یعنی كار علمی درجه یكی كه توجهات دانشمندان و محققان سراسر دنیا را به خود جلب كند و به زبان كمابیش معقولی در مجله نیچر یا ساینس چاپ شود عبارت است از حدود ۴۰۰، ۵۰۰ محقق كه سالی اقلا سه میلیارد تومان بودجه پژوهشی نیاز دارند، به اضافه سالی حدود هفت میلیارد تومان حقوق برای زندگی!
این هزینه ثابت سالیانه و جدا از صدها میلیارد تومان پول لازم برای ساختن زیربناهای لازم از ساختمان و كادر اداری گرفته تا یك جهاز میلیارد دلاری بسیار ضروری به نام راكتور پراكندگی نوترونی است.
بنابراین ملاحظه می‌كنید كه الان دیگر نوع علم با زمان بوعلی سینا (حدود هزار سال پیش) و اینشتین (حدود صد سال پیش خیلی فرق كرده است.
اكنون دیگر یك «محقق» (یعنی كسی كه اقلا دارای مدرك دكتری است و در سیستم دانشگاهی یا مراكز تحقیقاتی معتبر فعالیت می‌كند، نه فردی در خانه اش پشت اینترنت!) به تنهایی نمی‌تواند كار قابل عرضی انجام دهد كه شایسته اسم «كشف» باشد، ولی در سطح جامعه ما هنوز این باور در برخی افراد وجود دارد كه هوش و نبوغ یك كودك خردسال ایرانی بدون صرف یك ریال پول قادر است با تلاش طاقت فرسای پانصد ژاپنی و هزینه‌های میلیارد دلاری تحقیقات آنها برابری كند! با این اوصاف خودتان حسابش را بكنید چقدر سخیف و قلیل است كه در اخبار بخوانیم جوانی راز مدال‌های اتمی اینشتین را كشف كرد، یا جوان بیست و چندساله‌یی از دانشگاه ... همآورد مرحوم پروفسور عبدالسلام است.
متاسفانه برخی از رسانه ها با عمل خود نشان داده شده اند كه صلاحیت لازم برای اعلان اخبار علمی پژوهشی را ندارند.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست