فمینیسم و مطالبه حقوق برابر برای زنان

فمینیسمFeminism ، در اصل واژه ای فرانسوی است که از ریشه لاتین واژه Femina به معنای زنWoman ، اخذ شده است. حالت وصفی این واژهFeminine ؛ در زبان انگلیسی و Feminin در زبان فرانسه است که از کلمه لاتین Femininus ، به معنای …

فمینیسمFeminism ، در اصل واژه ای فرانسوی است که از ریشه لاتین واژه Femina به معنای زنWoman ، اخذ شده است. حالت وصفی این واژهFeminine ؛ در زبان انگلیسی و Feminin در زبان فرانسه است که از کلمه لاتین Femininus ، به معنای زنانه گرفته شده است. در زبان فارسی “طرفداری از حقوق زن”، “جنبش آزادی زنان”، “زن باوری”، “آزادخواهی زنان” و غیره، معادل هایی هستند که برای واژه فمینیسم ارائه شده اند.

با این وجود، اندیشمندان، تعریف و معنای واحدی از فمینیسم ارائه نداده اند چرا که معتقدند از آنجا که فمینیسم جنبش واحدی نیست بنابراین امکان تعریف واحد از این مکتب وجود ندارد. به بیان برخی، واژه فمینیسم از نوآوری های قرن بیستم در دهه۱۹۶۰ بوده که با دو اعتقاد اساسی در ارتباط است؛ اول اینکه، زنان به دلیل جنسیتشان دچار محرومیت هستند، دوم اینکه این محرومیت باید از بین برود.

در دیدگاه دیگر فمینیست کسی است که معتقد باشد با تغییر اساسی در نظام اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به تبعیضاتی که زنان به دلیل جنسیت گرفتار آن هستند و نیازهای مشخصی که نادیده گرفته می شود ، پایان داد.

با مراجعه به فرهنگ های معتبر انگلیسی می توان دو مفهوم اساسی و مهم را از فمینیسم برداشت کرد:

الف) فمینیسم؛ آموزه ای است که از حقوق برابر زنان با مردان در امور اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دفاع می کند.

ب) فمینیسم؛ جنبش سازمان یافته ای است که برای به دست آوردن حقوق اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زنان شکل گرفته است.

با توجه به تعاریف ارائه شده، دو مفهوم کلی پیرامون فمینیسم، قابل بررسی است؛ یکی مفهومی که دارای بار سیاسی بوده و به صورت یک جنبش فراگیر، اروپا و آمریکا را در نوردیده است و دیگری، آموزه ای است که با بیان علمی در مورد اثبات برابری حقوق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان با مردان است.

بنابراین، فمینیسم، یک نظریه واحد و یا حتی یک سیستم فکری واحد نیست بلکه آراء و افکار متعددی در آن وجود دارد. با وجود این، مهمترین دغدغه آغازین آن، ارتقای موقعیت زنان در جامعه و ایجاد برابری و همسانی بین زن و مرد است ولی پس از گذر از مراحل اولیه، وارد مرحله حساس تر سیاسی و ایدئولوژیکی شد.

از دیدگاه اندیشمندان و فلاسفه عصر روشنگری، “زنان”، عناصری غیر تعقلی و ثانویه اند. در بررسی و دقت نظر در آثار این اندیشمندان و حتی متاخرین از آنها، وقتی صحبت از “حقوق طبیعی” و “حقوق بشر” می شود، منظور، جامعه “مردان” است. به عنوان مثال، حقوقدانی نظیر “بلاک استون” در اثر معروفش “تفسیری بر اقتصاد انگلستان”، متفکری چون “جان لاک” در کتاب “دومین رساله”، “ژان ژاک روسو” در کتاب “استدلالی بر اقتصاد سیاسی” و حتی “ ایمانوئل کانت” در کتاب معروف “مناسبات بین دو جنس”، به طور آشکار و علنی؛ منکر هرگونه حق و حقوق قانونی برای زنان بخصوص بعد از ازدواج هستند، چه اینکه قبل از ازدواج تحت عنوان “صغار” تحت قیمومیت پدر یا “مالک خانواده” قرار دارند.

در مجموع آنچه در این دوره به نام حقوق طبیعی و حقوق بشر مطرح بوده، شامل زنان نمی شده است. اعلامیه استقلال آمریکا در سال۱۷۷۶ و اعلامیه حقوق بشر فرانسه در سال۱۷۸۹ ، هیچ حقی را برای زنان قائل نشد. پس از انتشار عمومی اعلامیه حقوق بشر فرانسه در اوایل انقلاب کبیر فرانسه در۱۷۹۱ ، با مخالفت زنان انقلابی فرانسه روبرو شد و خانم “اولیم‘ دگونگ” از رهبران انقلابی پاریس و هم رزمانش به خاطر اعتراض به این اعلامیه تحت عنوان “ضد انقلاب” با گیوتین اعدام شدند. با این وجود، معدود متفکرینی نیز بودند که در جهت “استیفای حقوق زنان” فعالیت می کردند. گرچه فعالیت این عده معدود، پارادایم غالب نبود و در حاشیه قرار داشت.

در هشتم مارس۱۸۵۷ ، زنان کارگر کارگاههای نساجی و پارچه بافی در نیویورک آمریکا، در اعتراض به دستمزد پایین، ساعات کار بالا و شرایط کار غیر انسانی و غیر اخلاقی و عدم حق رای، به اعتصاب و تظاهرات سراسری، دست زدند. این تظاهرات با حمله پلیس و سرکوب شدید جنبش زنان، پایان یافت ولیکن تنور مبارزه زنان در جهت “ استیفای حقوق زن” همچنان در سراسر اروپا و آمریکا داغ بود. خیابانهای اتریش، آلمان، سوئیس، دانمارک، آمریکا و... همواره با مارش اعتراضی زنان، می لرزید، گرچه پلیس نیز دست به سرکوب گسترده می زد.

در سال۱۹۱۳ ، “دبیرخانه بین المللی زنان” - یکی از نهادهای انترناسیونال سوسیالیستی دوم - هشتم مارس را با خاطره مبارزه زنان کارگر آمریکا، به عنوان “روز جهانی زن” انتخاب کرد و زنان در روسیه تزاری و در سراسر اروپا، مراسم “۸ مارس” را به شکل تظاهرات و میتینگ برگزار کردند.

از آن تاریخ به بعد،”۸ مارس” روز جهانی زن نامیده شد و در سراسر جهان در این روز، زنان در جهت “استیفای حقوق” خود، به تظاهرات پرداختند. بالاخره در سال۱۹۷۵ ، سازمان ملل،۸ مارس را به صورت رسمی، روز جهانی زن نامید که اوج فعالیت های فمینیست ها در سراسر جهان است.

محمد قربانی گلشن آبادی