سینمای جنگ,بودن یا نبودن

سیری در تاریخ بلاد مختلف دنیا و مرور گذشته آنان نشانگر وجود توامان لحظات تلخ و شیرین در صفحات کتاب سرگذشت آنان است. کمتر کشور، قوم و مردمی را می توان یافت که پستی و بلندی های جنگ، این واژه زشت و خشن را تجربه نکرده باشد. پدیده ای کریه البطن که نسل های بسیاری را مدتها به سوگ خدشه دار شدن و نابودی میراث سرزمین و فقدان عزیزانشان نشانده است. با وجود این امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا ،این موضوع بستر مناسبی برای خلق آثار هنری در عرصه های مختلف است. نمونه های متعالی در عرصه هنر با موضوعاتی که منشا آنها از بستر جنگ بوده، نشاندهنده پتانسیل دراماتیک فراوانی است که این حوزه دارد. نمونه هایی چون"اینک آخرالزمان" اثر فورد کاپولا،" نجات سرباز رایان" ساخته استیون اسپیلبرگ و"نامه هایی از ایوجیما" به کارگردانی کلینت ایستوود و بسیاری شواهد دیگر در سینمای هالیوود ناظر بر اهمیت این موضوع در هنر سینما است.

ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و جنگ ۸ ساله در برابر عراق منجر به زایش جریانی در سینمای کشور به نام سینمای دفاع مقدس بود. سینمایی که با وجود تولید آثاری ماندگار در مقاطع مختلف، تا به امروز با فراز و فرودها و آسیب های فراوانی روبرو شده و هنوز نتوانسته به عنوان گونه ای ملی که بازتاب دهنده لایه های عمیق حضور رزمندگان و دستاوردهای متعالی آنان باشد،خود را تثبیت کند. در واقع هنوز نگاهی ژرف و باطنی در حدمطلوب پیدا نشده است. نگاهی که از محصولات سخت افزاری و مفاهیم شعاری عبور کرده و اندیشه، منش و مسلک آنانی را که در تعابیر بزرگان از خاک به افلاک رسیده اند را به تامل بنشیند و جوهر مشی آنان را از مجاری فرهنگی به کالبد جامعه تزریق کند تا در نهایت پاسداشت آن مبارزان در میان نسل های آینده نهادینه شود.

یکی از اقشار مهمی که از همان اوایل دوران پایان پذیری جنگ این مهم را در دستور کار خود قرار دادند، هنرمندان متعهدی بودند که ویژگی های مثبت و ارزش های معنوی دوران هشت ساله را در تار و پود آثار خود تنیدند تا رشادت های آن دوران به دست فراموشی سپرده نشود. طبیعی است که در دهه اول پس از جنگ و به فراخور شرایط جامعه که متاثر از این رویداد بود، توجه ویژه ای به تولید آثارفرهنگی، به خصوص در عرصه های سینما و تئاتر با چنین مضامینی شد که نشات گرفته از احساسات و تعصب میهن دوستانه بود که رفته رفته و با تغییر فضای جامعه و با گذشت زمان شاهد کمرنگ شدن حضور هنرمندان در این عرصه بودیم، تا جایی که امروز گرایش به این حوزه در سینما منوط به برگزاری جشنواره های سالانه و به عنوان بستری برای ساختارشکنی های غیرمنطقی شده است. حال خلا» موجود در این عرصه را نباید به کلی به حساب اهالی هنر گذاشت،چون در مواقعی که به آنان اطمینان شده، پاسخی درخور به دست آمده که مرور آن شرایط ابتدایی هم نشانگر این توجه نسبی در مقایسه با امروز است.

اما عمده ایراد موجود در این مسیر متوجه متولیان فرهنگی است که از ابتدا نیز با هیجان حاکم و مناسبات وقت،اقدام به ایجاد فضای تولید این آثار کردند و در نتیجه امروزه هم بدون تغییر و حساسیت قابل توجهی اجازه تولید هرگونه اثری با نام دفاع مقدس را می دهند که زایشی فاقد تناسب با تقدس دفاع از ارزش های معنوی دارند. در واقع این مفاهیم شعارگونه عمیقا رنگ باخته و مسوولان فرهنگی کشور نیز بیش از پیش در بی توجهی به این ژانر اهتمام می ورزند و صرفا برای خالی نبودن عریضه و برای تزیین جشنواره ها گه گاه مسیر را برای ورود آثار دفاع مقدسی که امروزه همان تعداد اندک هم ارزش زیبایی شناسی خود را از دست داده اند،باز می کنند.

این نکات بیانگر مسایلی چون بی توجهی متولیان فرهنگی به سازماندهی، تمرکزگرایی و تداوم اقدامات فرهنگی در این عرصه است،هر چند که بارها و بارها این عبارت در طول مدیریت های مختلف و با تکیه بر ارزش های چنین و چنان آن مورد استفاده قرار گرفته،اما هیچگاه آینده ای لایق آن ترسیم نشده و به شعارهای آراسته به زرق و برق های کلامی جامه عمل پوشانده نشده است.استقلال نمایشی ژانر دفاع مقدس در هنر و ویترین شدن این بستر فرهنگی برای عده ای سودجو که به این حوزه بعنوان سکوی پرشی برای مهر تایید خوردن به فعالیت های کم ارزش خود می نگرند، بی ثمر است.

با این وجود در شرایط فعلی نیز طبق روال گذشته و با کورسویی از امید انتظار می رود با تغییر در سیستم مدیریتی سینما و جابجایی مدیران بخش های مختلف هنری،توجه جدی به این مقوله شود،هرچند که این انتظار از دوره های پیشین نیز بی پاسخ مانده و بدنه سینمای دفاع مقدس آنچنان که باید،نه در حد ایده ال،حتی در اندازه های واقعی این ژانرهم ترمیم و بازسازی نشده است،اما این امید همچنان در دل فعالان واقعی این عرصه زنده است،هنرمندانی که شناختی عمیق از این حوزه دارند و به دلیل شرایط نامناسب حاکم بر سیستم عرضه و تقاضای مسمومی که مخاطب را به بیراهه می برد،به انزوا کشیده شده اند.

البته که نباید در کوتاه مدت بدنبال نتیجه ای شگرف بود،اما یا باید با اقدامات ریشه ای و تدوین برنامه های بلند مدت این مسیر پر پیچ و خم را پیمود، یا اینکه با سهل انگاری بیش از این عرصه دفاع مقدس را جولانگاه منفعت طلبان نکرد تا شاید این ویترین خالی از تولیدات سینمایی با ارزش از لحاظ زیبایی شناسی را به عرصه ای الگوساز و مستقل تبدیل کرد.

نویسنده : میثم محمدی