نظم نمادین از«فروید» تا «لاکان»

بازخوانی نظریه «فروید لاکان» درباره کودک و میل

«میل»۱ اصطلاحی است که در نقد روانکاوانه به‌کار رفته و عمدتا با [نام] نظریه‌پرداز و روانکاو فرانسوی، ژاک لاکان، پیوند خورده است. کار او عموما تاثیر قابل‌ توجهی بر نقد فمینیستی و [رویکرد] پساساختار‌گرایانه داشته است.

در این مورد، برای درک شمه‌ای از آنچه که لاکان می‌گوید (بسیاری از نوشته‌های او به‌شدت غامض‌اند) ما نیاز داریم با «فروید» و «عقده ادیپ» آشنا شویم. ادیپوس، در ادبیات کلاسیک، [شخصیتی است که] پدرش را به قتل رسانده و با مادر خود ازدواج کرده است. فروید از این داستان به مثابه سرمشقی برای توضیح امیال بشری، آنچنانکه کودک از طفولیت تا بلوغ می‌گذراند، استفاده ‌کرد. فروید استدلال‌ کرده ‌است که ‌کودک برای ورود موفقیت‌آمیز به‌درون اجتماع باید میل‌ برای رابطه‌ای [مبتنی بر] «گناه» را رها کرده، در برابر قانون‌ تحمیلی از سوی پدر، تسلیم‌ شود. کودک باید به بیرون از خانواده سه نفره، داخل جهانی که دیگر در مرکز آن نیست، حرکت کند.

لاکان نظریه فروید درباره کودک و میل ‌را اخذ کرده‌‌‌‌‌ و به بازخوانی‌ آن‌ در پرتو ایده‌های معاصر زبان پرداخت. به‌عقیده لاکان، کودک از شش تا ۱۸ ماهگی وارد «مرحله‌ خیالی»۲ [یا همان] دوره پیشاادیپی می‌شود. این، دوره‌ای‌ از وحدت‌ و تسلط‌ خیالی جهان اوست. سپس، کودک زبان را فرا می‌گیرد و به‌درون ‌آنچه‌ که لاکان «نظم نمادین»۳ نامیده، وارد‌‌‌ می‌شود که‌ [خود شامل] امر اجتماعی، زندگی فرهنگی و زبان است. این ورود به زبان، معادل بحران ادیپ در نظریه فروید است. به زعم فروید، [این مرحله]‌ آغاز ترس کودک از اختگی است. اما به‌عقیده لاکان، کودک از تفاوت خود و نیز از معنای ‌کامل این تفاوت آگاه می‌شود. [نتیجتا] در برابر امر نمادین زبان تسلیم می‌شود، کودک اکنون در سایه آنچه «قانون پدر»۴ نامیده شده، قرار دارد. در نظم نمادین، کودک بدل به سوژه می‌شود، فیگوری که خود را «من» می‌نامد اما او کسی نیست‌ که آفریننده معنا باشد، زیرا معنا از پیش‌ در زبان سکنا دارد [زبانی] که کودک آن‌ را آموخته است. اکنون کودک از تسلط و وحدت خیالی محروم شده، فقدان وجود را همچون ارگانیسم ‌ناب به عنوان برآیندی از ساخته‌شدنش در زبان تجربه می‌کند؛ همین فقدان است‌ که میل را در سوژه تولید می‌کند. این میل (قسمی از اختگی نمادین) ناخودآگاه در سوژه‌ ایجاد می‌شود.

تجزیه و تحلیل‌های مرکزی لاکان، ایده‌هایی‌ در باب سوژه انسانی فقدان و میل او برای وحدت‌اند، و[همچنین] ایده وجود ناخودآگاه که مانند یک زبان ساختار یافته است. این‌ها ایده‌هایی‌اند که منتقدان به‌طرق مختلف آن را تعدیل ‌کرده‌ و مورد استفاده قرار داده‌اند. به عنوان‌ مثال، ژولیا کریستوا، استدلال می‌کند که دوره پیشاادیپی به‌واسطه «علایم‌ رمزی»۵ مشخص‌ شده است، نوعی از زبان گنگ۶ که وقتی کودک وارد نظم نمادین می‌شود، از میان نمی‌رود. در واقع، آن، هر زمان که نظم زبان از هم گسیخته شود، رخ می‌نماید. از این‌ رو، زبان و هویت به عنوان [مواردی] ناپایدار تشخص یافته‌اند، چنانکه این امر در همه اندیشگران‌ پساساختارگرا مشاهده می‌شود. اگر رمان «هنری اسموند» اثر تکری۷ را بررسی کنیم، [خواهیم دید] که در آن قهرمان داستان، سرانجام، با زنی‌ که در سرتاسر متن‌ کم و بیش همچون مادری برای او رفتار‌ کرده، ازدواج می‌کند. چارچوب نقد اخیر ما را به ‌نگریستن به آن‌سوی غرابت محض این [عمل] قادر می‌سازد‌ (و آن سوی قسمی از رویکرد زندگی‌نامه‌ای که برای روانکاوی نیت تکری تلاش می‌کند) و ‌آن را به مبحث‌ گسترده‌ای درباره تاریخ، سیاست، جنسیت، ساختن‌ خود در زبان و شیوه‌هایی که ویکتوریایی‌ها در باب ایده‌های سوژه می‌اندیشیدند، ارتباط می‌دهد.

قسمت دشوار توضیح ایده‌های لاکان، درکثرت‌ برخی از اصطلاحات واقع شده است. برای مثال، لاکان‌ در بحث‌ از فقدان و میل [عبارت] manqué-a-etre را می‌نویسد که آن را می‌توان به دو شکل

«فقدان‌ در وجود»۹ و «خواست بودن»۱۰ ترجمه‌ کرد. پیچیدگی مشابه‌ای در اصطلاح دیگری رخ می‌دهد، در اینجا”other” با حرف کوچک (o) به معنی ‌مکان‌ها، چیزها و مردم دیگر است. لیکن،”Other” با حرف بزرگ (O) سرچشمه خیالی معنا و حقیقت محسوب می‌‌شود (زبان). آن [سرچشمه] به اشکال مختلفی وجود دارد: ناخودآگاه، تحلیل‌گر. به‌نظر لاکان، سوژه برای وحدت با این ‌منشاء خیالی حقیقت [یاهمان] دیگری Other دایما در جست‌وجو است. اما از آنجا که این «دیگری» قابل حصول نیست، پیامد آن عدم تحقق میل در سوژه است، میلی که به‌واسطه فقدان خود او برانگیخته شده است.

ترجمه‌: فرزانه ‌حدادزاده

متن فوق ترجمه‌ای است از:

John peck - martin coyle, literary Terms and criticism , London: ۲۰۰۲,pp۱۵۱,۱۵۲

پی‌نوشت:

۱- desire

۲- Imaginary

۳- symbolic order

۴- law of the father

۵- Semiotic

۶- babble: به صداهایی گفته می‌شود که کودکان پیش از زبان باز کردن از خود در می‌آورند، غان وغون کردن. معادل‌های دیگر این واژه ورورکردن، زرزدن، نسنجیده و بی‌معنی حرف زدن است.

۷- ویلیام تکری (۱۸۶۴-۱۸۱۱) (William Thackeray) رمان نویس انگلیسی است.

۸- منظور شیوه تفکر رایج در عصر ویکتوریا و افراد وابسته به آن است. ملکه ویکتوریا به سن۱۸سالگی، در ۱۸۳۷ به تخت نشست و ۶۴ سال سلطنت کرد. این دوره در تاریخ انگلستان به عصر ویکتوریایی شهرت دارد.

۹- lack in being

۱۰- want-to-be: واژه want به معنای نیاز داشتن، فاقد بودن و کمداشت نیز می‌باشد که در این وجه، معنای ترکیب اخیر تقریبا با عبارت نخست lack in being مترادف است.