پشه را بکش

تقریبا هر سال مالاریا نیم میلیارد نفر را آلوده می کند که از این تعداد دست کم یک میلیون نفر خواهند مرد که بیشترشان کمتر از پنج سال دارند اکثریت قریب به اتفاق این بخت برگشته گان در آفریقا زندگی می کنند

پژوهشگران انستیتو مالاریای دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه جانز هاپکینز در بلومبرگ، ویروس پیش ‌از این ناشناخته‌ای را شناسایی کرده‌اند که Anipheles gambiae ــ پشه‌ای که بیش از همه مسوول انتقال مالاریا است ــ را آلوده می‌کند.

به گفته این پژوهشگران روزی می‌توان از این ویروس کشف ‌شده برای انتقال اطلاعات ژنتیکی جدید به پشه‌های آنوفل به عنوان بخشی از یک استراتژی برای کنترل مالاریا که هر سال بیش از یک میلیون نفر را در سرتاسر جهان می‌کشد، استفاده کرد. این ویروس که AdDNV نام دارد، یک ویروس دنسونوکلئوسیس یا در اصطلاح دنسوویروس است که در پشه‌ها و حشرات دیگر فراوان دیده می‌شود اما جانوران مهره‌دار نظیر انسان را آلوده نمی‌کند. اگرچه به نظر نمی‌رسد این ویروس آسیبی به پشه‌ها بزند، پژوهشگران پی بردند که برای لارو پشه فوق‌العاده مسری است و به آسانی به پشه‌های بالغ منتقل می‌شود. به گفته جیسون راسگان (J.Rasgon)، نویسنده اصلی این مقاله، این اکتشاف به شکلی غیرمنتظره هنگامی صورت گرفت که گروه پژوهشی مشغول انجام آزمایش‌هایی با این هدف بودند که ببینند آیا می‌توان از باکتری‌های ولباخیا (Wolbachia) برای آلوده کردن سلول‌های پشه A.gambiae استفاده کرد یا خیر. زیائوزیا رن (X.Ren)، دانشجوی فوق‌دکترای پژوهشکده مالاریای جانز هاپکینز، ضمن انجام تحلیلی متوجه زائده‌ای شد که به شکل نواری شاخص در ژل الکتروفورز به‌کار‌رفته برای تشخیص باکتری‌ها ظاهر شده بود. راسگان که استادیار گروه ایمنی‌شناسی و میکروبیولوژی مولکولی دانشکده بلومبرگ است، توضیح می‌دهد که «یافتن زائده‌هایی مانند این در آزمایش‌ها غیرعادی نیست، اما ما تصمیم گرفتیم درباره این یکی بیشتر تحقیق کنیم زیرا هربار با آن روبه‌رو می‌شدیم. وقتی آن را تعیین توالی کردیم در کمال تعجب دریافتیم که یک ویروس جدید پیدا کرده‌ایم.» به گفته راسگان این ویروس را بالقوه می‌توان طوری تغییر داد که پشه را بکشد یا آن را از انتقال انگل مالاریا ناتوان سازد. گروه پژوهشی برای آزمودن این امکان، از AgDNV تغییریافته با موفقیت برای بیان پروتئین نورتاب سبز بی‌خطری در پشه‌های بالغ استفاده کردند که تشخیص آن در زیر میکروسکوپ به راحتی امکان‌پذیر است. راسگان می‌گوید «به لحاظ نظری می‌توان از این ویروس برای تولید سم مهلکی در پشه استفاده کرد یا به آنها برنامه داد که مثلا پس از ۱۰ روز بمیرند، زیرا در این فرصت نمی‌تواند انگل مالاریا را به انسان منتقل کند. اما تا رسیدن به این تدابیر سال‌ها باید تلاش کرد.» یافتن راه‌حلی برای ریشه‌کن کردن مالاریا از آرزوهای دیرین دانشمندان است. شاید در کشورهای پیشرفته و ثروتمند، مالاریا مانند آبله یا فلج‌ اطفال مسئله‌ای حل شده باشد اما حقیقت این است که ما در سیاره‌ای مالاریا زده زندگی می‌کنیم و اکنون مالاریا بیش از هر زمانی در گذشته جان آدم‌ها را می‌گیرد. این بیماری در ۱۰۶ کشور جهان بومی است و نیمی از مردم جهان را تهدید می‌کند. انگل مالاریا در سال‌های اخیر در برابر بسیاری از داروها چنان مقاوم شده که نیرومندترین سویه‌های آن را به زحمت می‌توان کنترل کرد.

تقریبا هر سال مالاریا نیم میلیارد نفر را آلوده می‌کند که از این تعداد دست کم یک میلیون نفر خواهند مرد که بیشترشان کمتر از پنج سال دارند. اکثریت قریب به اتفاق این بخت‌برگشته‌گان در آفریقا زندگی می‌کنند.

خوشخبتانه در چند سال اخیر، مالاریا توجه بنگاه‌های کمک‌رسانی و اهداکنندگان کمک‌های مالی را کاملا به خود جلب کرده است. سازمان بهداشت‌ جهانی، کاهش مالاریا را یکی از اولویت‌های اصلی خود قرار داده و بیل گیتس که مالاریا را «بدترین چیز روی سیاره زمین» نامید، صدها میلیون دلار به تلاش‌هایی که از طریق بنیاد بیل و ملینداگیتس صورت می‌گیرد، کمک کرده است. دولت بوش نیز در این رابطه ۲/۱ میلیارد دلار متعهد شده و بودجه اختصاص یافته به مالاریا از سال ۲۰۰۳ تاکنون دو برابر شده است.

هدف همه این تلاش‌ها این است که با ترکیب تقریبا تمامی تکنیک‌های ضد مالاریای شناخته شده، از باستانی (طب گیاهی چینی) و قدیمی (پشه‌بند) گرفته تا فوق مدرن (معجون‌های چند دارویی) این بیماری را از پا بیندازند. متاسفانه انگل مالاریا با چنان سرعتی تولید‌مثل می‌کند که پیوسته جهش‌های جدیدی در آن ظاهر می‌شود و در نتیجه با دور تند تکامل می‌یابد. بعضی از این جهش‌ها انگل مالاریا را در برابر داروی موثر «کلرو کوئین» که زمانی مانند یک معجزه به نظر می‌رسید، مقاوم ساخت و این ویژگی به سرعت به نسل‌های بعدی انگل‌ها منتقل شد و با هر بار قرار گرفتن در معرض کلروکوئین، فقط انگل‌های مقاوم به دارو تکثیر شدند و به‌زودی همه‌گیری‌های مالاریا در مقیاس گسترده به جان مردم افتاد. تا دهه ۱۹۹۰ مالاریا چنان افسار گسیخت که تعداد قربانیان آن بیشتر و درمان آن دشوارتر از هر زمانی در گذشته بود.

وقتی بحث از مالاریا می‌شود تنها یک چیز قطعی است و آن اینکه راه دشواری برای مبارزه با آن پیش روی ماست. به نظر می‌رسد که فعلا بهترین راه‌حل همان پشه‌بندهای سنتی است.

پری گیلانی