جوانی با پوستی بدون چروك

پوست بزرگ ترین و وسیع ترین عضو بدن موجودات زنده است پوست انسان مرز نازك میان بدن او و محیط اطراف است و, علاوه بر انجام برخی اعمال حیاتی, فرد را در مقابل آسیب ها و صدمات گوناگون محافظت می كند پوست در تمام طول عمر, از بدو تولد تا مرگ, نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد و هرگز نباید به حال خود رها شود در غیر این صورت, به سرعت پیر و فرسوده می شود و كارآیی اش را از دست می دهد

پوست بزرگ‌ترین و وسیع‌ترین عضو بدن موجودات زنده است. پوست انسان مرز نازك میان بدن او و محیط اطراف است و، علاوه بر انجام برخی اعمال حیاتی، فرد را در مقابل آسیب‌ها و صدمات گوناگون محافظت می‌كند. پوست در تمام طول عمر، از بدو تولد تا مرگ، نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد و هرگز نباید به ‌حال خود رها شود. در غیر این صورت، به‌سرعت پیر و فرسوده می‌شود و كارآیی‌اش را از دست می‌دهد. پوست انسان آیینهٔ تمام‌نمای جسم و روان اوست. فردی كه پوستی سالم و شاداب دارد از لحاظ جسمی، روانی و عاطفی در وضعیت مطلوبی است. ا‌زجمله عمده‌ترین تظاهرات پیری پوست، پیدایش چین و چروك در مناطق مختلف آن است. امروزه روش‌های متعددی برای درمان چین و چروك‌های پوستی وجود دارد. بنابراین به‌راحتی می‌توان پیر شدن پوست را به تأخیر انداخت و از ایجاد چروك‌های پوستی جلوگیری كرد.

فرآیند پیری پوست

پوست سالمْ لطیف، شاداب و بدون لك است، رنگی یكنواخت و روشن دارد و هیچ‌گونه نشانه‌ای از تغییر رنگ و پوسته ‌پوسته شدن بر روی آن مشاهده نمی‌شود.

پوست از خارج به داخل دارای سه بخش است:

۱. اپیدرم (روپوست)، كه خارجی‌ترین لایهٔ پوست را تشكیل می‌دهد؛

۲. درم (پوست)؛

۳. هیپودرم (زیرپوست)، كه حاوی ضمائم پوستی، عروق و اعصاب است.

در طول زمان، همراه با افزایش عمر، در تمامی لایه‌های پوست تغییراتی به‌وجود می‌آید كه منجر به پیری می‌شود. در لایهٔ اپیدرم (روپوست)، علاوه بر سلول‌های تشكیل‌دهندهٔ آن، دو نوع پروتئین رشته‌ای‌شكل به‌نام كلاژن و الاستین وجود دارد. این دو نوع پروتئین مسئول قوام، استحكام، سفتی، ارتجاع و انعطاف‌پذیری پوست هستند.پیدایش چین و چروك‌های پوستی عمدتاً ناشی از تغییراتی است كه در سطح سلول‌ها و بافت‌های لایهٔ درم (لایهٔ دوم) پوست رخ می‌دهد؛ مثلاً تعداد و حجم الیاف انعطاف‌پذیر كلاژن و الاستین كاهش می‌یابد و عملكرد آن‌ دو ضعیف می‌شود، همچنین سلول‌های سازندهٔ آنها كم می‌شود. در نتیجه، از حالت ارتجاعی و كشسانی پوست كاسته می‌شود. در پوست یك فرد جوان، رشته‌های كلاژن متعدد است، به‌طور منظم قرار گرفته و شبكهٔ بیضی‌شكلی را تشكیل می‌دهد. در زیر این الیاف كلاژن، رشته‌های دیگری به‌نام الاستین وجود دارد. رشته‌های الاستین در زیر محل اتصال لایهٔ دوم و اپیدرم در تمام سطوح پوست پراكنده شده‌اند. اما در پوست یك فرد پیر، این رشته‌ها دچار تغییرات فیزیكی و شیمیایی می‌شوند كه به‌ دنبال آن، چین و چروك پوستی ظاهر می‌شود. در پوست پیر، ضخامت لایه‌ها كاهش می‌یابد كه ناشی از كم شدن تعداد و اندازهٔ رشته‌های قوام‌دهنده و سفت‌كنندهٔ پوست است. در فرآیند پیری، رشته‌های كلاژن به مرور زمان قطعه‌قطعه و ازهم‌گسیخته می‌شوند. تمامی این تغییرات تدریجی و اجتناب‌ناپذیر در طول زمان و همراه با افزایش سن در هر فرد ایجاد می‌شود.در لایهٔ خارجی پوست (اپیدرم) هم طی فرآیند پیری تغییراتی به‌وجود می‌آید. تعداد سلول‌های این لایه نسبت به اپیدرم فرد جوان كمتر می‌شود. همچنین، در اندازه، شكل و عملكرد سلول‌های لایهٔ اپیدرم تغییراتی ایجاد می‌شود. سرعت تكثیر و ازدیاد سلولی، و میزان سوخت‌‌وساز آنها كاهش می‌یابد. نفوذپذیری این لایه نسبت به مواد خارجی و عوامل محیطی اعم از تركیبات شیمیایی و غیرشیمیایی بیشتر می‌شود. در كل، پوست آسیب‌پذیرتر می‌شود و، در صورت پیدایش زخم، دیرتر بهبود می‌یابد.تغییرات دیگری هم در روند پیری رخ می‌دهد: تغییر رنگ پوست، سفید شدن موها، كاهش عملكرد و فعالیت غدد چربی‌ساز (سباسه) و غدد عرق، تغییرات بافت تغذیه‌كنندهٔ پوست، كاهش بافت عروقی و كاهش خون‌رسانی پوست. همچنین تغییراتی در سطح سلول‌های ایمنی پوست، كه مسئول دفاع از بدن در مقابل عوامل محیطی و میكرو‌ب‌ها هستند، رخ می‌دهد كه ماحصل آن كاهش قدرت دفاعی و مقاومت نسبت به بیماری‌ها و افزایش آسیب‌پذیری پوست در مقابل عوامل آسیب‌رسان فیزیكی و شیمیایی است. طی فرآیند پیری، فعالیت غدد چربی‌ساز و غدد عرق كم می‌شود. فرد پیر كمتر چربی می‌سازد، بنابراین، پوست او خشك‌تر به‌نظر می‌رسد. به‌علاوه، قدرت تعریق پوست پیر در پاسخ به محرك‌های خارجی كم می‌شود. سفید شدن موها نیز از جمله علائم پیری است. بجز در موارد نادری كه عامل سفید شدن موها جهش‌ ژنی و در نتیجه انتقال ژن‌هاست، این پدیده حاصل كاهش قدرت رنگدانه‌سازی در پوست و فولیكول‌های موست.

چروك صورت، نماد پیری

در پیری پوست، پوست صورت بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، زیرا در معرض دید همگان است و نقش مهمی در برقراری روابط اجتماعی، فردی و شغلی افراد دارد.طول عمر و گذر زمان تغییراتی را در پوست صورت ایجاد می‌كند كه از علائم پیری‌ است. مهم‌ترین آنها عبارت است از: شلی و افتادگی پوست، آتروفی (لاغری پوست)، پیدایش چین و چروك، پیدایش لك‌های تیره یا قهوه‌ای‌رنگ، ایجاد فرورفتگی‌های متعدد، و تغییرات عروقی كه منجر به كدر شدن رنگ پوست می‌شود. شلی پوست نشان‌دهندهٔ تغییرات استحاله‌ای و تخریبی در بافت‌های نگهدارنده و بافت‌های همبند پوست است. این تغییرات دو نوع است: تغییرات پاتولوژیك، كه در سلول‌ها و اجزای تشكیل‌دهندهٔ سلول‌های پوست و بافت‌های نگهدارندهٔ آن رخ می‌دهد؛ و تغییرات كلینیكی (بالینی)، یعنی تغییراتی كه با چشم آنها را می‌بینیم.

تغییراتی كه با افزایش سن در پوست صورت ایجاد می‌شود عبارت است از:

ـ جذب و تحلیل تدریجی بافت چربی زیرجلد؛

ـ كم شدن تدریجی ضخامت پوست یعنی نازك‌تر شدن آن؛

ـ كاهش خاصیت ارتجاع و انعطاف‌پذیری پوست؛

ـ سست شدن اتصالات و چسبندگی پوست به بافت‌های حمایت‌كننده و نگه‌دارنده؛

ـ تغییر شكل اسكلت، رباط‌ها و ماهیچه‌ها.

مجموعهٔ عوامل ذكر شده تغییراتی در ظاهر و چهرهٔ فرد ایجاد می‌كند.

پیری پوست فرآیندی طبیعی و ذاتی و تدریجی است و در نهایت به تغییر شكل ظاهری و اختلال در عملكرد طبیعی این عضو منجر می‌شود. در نتیجهٔ تغییرات ذكرشده، به‌‌دلیل اثر دائمی نیروی جاذبهٔ زمین، پوست شل و افتاده می‌شود. ضعف عضلات صورت و گردن نیز در كنار مجموع این عوامل باعث پیدایش چین و شكن بر روی پوست صورت می‌شود.

عوامل دخیل در تسریع پیری پوست

عوامل متعددی پیری سلول‌ها را تسریع می‌كنند كه به دو دسته تقسیم می‌شوند:

الف. عوامل ذاتی (داخلی)، كه همان ژن یا واحدهای وراثتی است. افزایش خطاهای ژنتیكی در طول زمان همراه با افزایش سن، باعث تجمع اثرات تخریبی می‌شود و پیری در سلول‌ها بروز می‌كند. در زنان، عوامل هورمونی هم بر این موارد اضافه می‌شود و فرآیند پیری را تسریع می‌كند.

ب. عوامل محیطی (خارجی) كه مهم‌ترین آنها اشعهٔ ماورای‌بنفش نور آفتاب است.

نور خورشید، اگرچه مفید و حیات‌بخش است، دارای اثرهای زیانباری نیز هست. پوست انسان عضوی حساس است و آسیب‌ها و صدمات وارده بر آن در اثر تابش نور خورشید پیری زودرس این عضو را به‌ دنبال دارد. آفتاب‌سوختگی، خشك و كدر شدن پوست، بروز ضایعات پیش‌سرطانی، پیدایش چروك‌های ریز و درشت پوستی، و حتی ابتلا به بدخیمی‌های پوستی از عوارض تابش پرتو فرابنفش نور خورشید است. امروزه با مصرف ضد آفتاب‌ها می‌توان تا حدودی از بروز این عوارض جلوگیری كرد.

مبارزه با پیری پوست

مبارزه با پیری از طریق استفاده از داروها یا روش‌های درمانی طبی و غیرطبی (جراحی) امكان‌پذیر است. از جمله روش‌های درمانی طبی می‌توان به مصرف ضد آفتاب‌ها، استفاده از اسیدهای میوه‌ای و تركیبات ویتامین A یا رتینول (Retinol) اشاره كرد. امروزه از نظر علمی ثابت شده است كه این تركیبات بخصوص رتینول و مشتقاتش در صورت مصرف موضعی طولانی‌مدت اثر ضد پیری دارند.

در طی فرآیند پیری، پیدایش چین و چروك پوستی، بخصوص در پوست صورت، بسیار ناخوشایند است.

چروك‌های پوستی را به سه نوع تقسیم می‌كنند:

۱. چین و چروك طبیعی كه بیان‌كنندهٔ حالات روانی، روحی، احساسات درونی، و تنش‌های هیجانی و عاطفی هستند. این چین‌ها در اطراف بینی و لب‌ها به‌وجود می‌آیند.

۲. چین‌هایی كه در اثر پدیدهٔ پیری در سنین ۲۵ تا ۳۰ شروع به ظاهر شدن می‌كنند، مانند عمیق‌تر شدن خطوط خنده، خطوط اخم و خطوط افقی پیشانی.

۳. چین و چروك‌هایی كه بعد از دههٔ پنجم زندگی و عمدتاً در اطراف لب‌ها یا روی گونه‌ها پدیدار می‌شوند.

درمان‌های مختلفی برای از بین‌ بردن این نوع چین و چروك‌های پوستی وجود دارد. مهم‌ترین و بهترین درمان ضایعات ناشی از پیری پوست جراحی است كه اصطلاحاً به آن لیفتینگ (lifting) گفته می‌شود. جراحِ پوست صورت را برش می‌دهد و پوست را به سمت عقب و خارج می‌كشد، سپس لبه‌های پوست را در محلی كه از پیش طراحی شده ثابت می‌كند و می‌دوزد. ضمن عمل كشیدن پوست و ثابت كردن آن در محل جدید، عضلات و بافت‌های نگه‌دارندهٔ زیرین هم اصلاح و ترمیم می‌شوند. هیچ‌كدام از روش‌های درمانی ضد پیری را نمی‌توان جایگزین روش جراحی لیفتینگ كرد.در طی عمل لیفتینگ، ظاهر چروك‌ها بهبود می‌یابد و فرد جوان‌تر به‌نظر می‌رسد؛ ولی این عمل باعث توقف شل‌شدگی و سستی پوست نمی‌شود و با تشخیص جراح شاید پس از گذشت چند سال نیاز به عمل جراحی تكمیلی یا عمل مجدد باشد.عمل لیفتینگ زمانی انجام می‌شود كه فرد احساس كند نیاز به چنین عملی دارد، ولی سن استاندارد برای آن ۳۵ ـ ۴۵ است، یعنی درست زمانی كه چروك‌های دور لب هنوز ایجاد نشده‌اند.از روش‌های درمانی دیگر می‌توان به عمل ساییدن یا تراشیدن پوست با مواد شیمیایی (peeling) و وسایل مكانیكی (dermabrasion) اشاره كرد. طی عمل درم‌ابریژن، پوست با كمك مواد زبر و خشن تراش داده و ساییده می‌شود. پس از بهبودی زخم ناشی از این عمل، پوست جدید تشكیل می‌شود كه به‌مراتب جوان‌تر و زیباتر از پوست قبلی خواهد بود.روش دیگری كه به‌ منظور جوان‌سازی پوست پیشنهاد می‌شود و انواع خاصی از چروك‌ها بخصوص چروك‌های ظریف، ریز و سطحی را برمی‌دارد درمان با اشعهٔ لیزر است. لیزر نوعی نور تقویت‌شده با طول موجی خاص است. پوست آسیب‌دیده در اثر تابش مستقیم نور آفتاب، ضایعات و چروك‌های ناشی از افزایش سن، جوشگاه‌ها یا اسكار عمل جراحی، ضایعات سالك و آبله‌مرغان، همگی، با اشعهٔ لیزر برداشته می‌‌شوند. در روش درمان با اشعهٔ لیزر، برش و لایه‌برداری پوست آن‌قدر ادامه می‌یابد تا به لایه‌های زیرین پوست برسیم. در طی این مراحل، پوست مجدداً ترمیم می‌شود و پس از بهبودی زخم، پوستی جدید و جوان جایگزین می‌شود. این روش تا حدود زیادی چروك‌های قبلی را از ‌بین ‌می‌برد. در ضمن، پوستْ صاف، یكدست، شفاف و خوش‌رنگ می‌شود.از دیگر روش‌های درمانی جوان‌سازی پوست، استفاده از مواد پركننده است. این مواد عمدتاً كلاژن‌های تزریقی‌اند كه به‌طور صناعی یا نیمه‌صناعی ساخته شده‌اند و، از طریق تزریق با وسایل و سرنگ‌های مخصوص در اتاق عمل با شرایط استریل، چروك‌های عمیق، فرورفتگی‌ها، چین و شكن‌ها، خطوط عمیق اخم، پیشانی یا اطراف لب‌ها پر خواهد شد.امروزه روش درمانی نسبتاً جدیدی برای درمان چروك‌های صورت ارائه شده و اخیراً محبوبیت یافته است.استفاده از سم بوتولیسم (Botox) باعث فلج شدن ماهیچه‌های حالت‌دهندهٔ صورت می‌شود. در پوست صورت انسان ماهیچه‌های ظریف سطحی بسیاری وجود دارد كه انقباض پی‌درپی و ممتد این عضلات باعث ایجاد چین و شكن و پیدایش چروك می‌شود. این ماهیچه‌ها با انقباضات خود باعث تغییر در حالات چهرهٔ فرد می‌شود (حالت اخم، شادی، هیجان، خنده،...). این عضلات به منظور افزایش قدرت عضلانی ساخته نشده‌اند، به این معنی كه هرچه این عضلات كمتر كار كنند (كمتر منقبض شوند) چروك‌های كمتری در پوست صورت ایجاد خواهد شد. ورزش‌های صورت كه این قبیل عضلات را منقبض می‌كنند باعث ایجاد چروك می‌شوند و چروك‌های موجود را برجسته‌تر و عمیق‌تر می‌كنند و نباید انجام گیرند. سم بوتولیسم باعث فلج موقتی (چند ماههٔ) این ماهیچه‌ها می‌شود. فلج شدن این عضلات و عدم انقباض آنها باعث جلوگیری از پیدایش چروك جدید و از بین‌ رفتن چروك قبلی خواهد شد؛ مثلاً خطوط پیشانی، خطوط اخم و خطوطی كه در اثر حركات عضلات چشم ایجاد می‌شود با این روش درمانی از بین می‌رود.

دكتر حسین قاسم‌پور، متخصص بیماری‌های پوست و مو و زیبایی