مدیریت امام زمان و وظیفه ما

به بهانه اظهارات دکتر احمدی نژاد

سخنان «رئیس جمهور دکتر احمدی‌نژاد» در جمع طلاب مشهد مقدس و پخش بحث‌انگیز آن از شبکه اول سیما، بازتاب‌های گوناگونی در جامعه داشته است. گذشته از سخنان تعدادی از بزرگان و صاحبنظران، در سطح لایه‌های پایین جامعه نیز برخی از عبارات ایشان، پررنگ شد و دهان به دهان گشت.

صاحب این قلم اگرچه از ورود به حیطه‌های شبهه‌ناک و بحث‌های حاشیه‌ای اجتناب نموده و آن را سمی برای جامعه و مانعی بلند برای خدمت‌رسانی دولتمردان می‌داند، اما از آنجا که این بحث نه با نان و آب مردم، که با دین و اعتقادات آنان سروکار دارد ـ بنا بر مقتضیات لباسی که بر تن دارد ـ احساس وظیفه می‌کند که چند جمله ای در باب این سخنان و نیز بازتاب‌های آن بنگارد؛ بویژه که در این چند روز، جز اخبار ژورنالیستی یا اظهارات ژورنالیسم‌زده چیزی در این باب منتشر نشد:

۱) مطابق معتقدات تشیع، امامت ادامه رسالت است. لذا امام (ع)، به جز منصب نبوت، تمامی اختیارات، وظایف و مناصب پیامبر (ص) را برعهده دارد که یکی از آنها «حجت بودن» است.

کلمه حجت ـ مطابق آیات و روایات ـ بار معنایی و مفاهیم متعددی را داراست؛ از جمله، به مضمون آیه ۱۶۲ تا ۱۶۵ سوره مبارکه نساء، یکی از کارویژه‌های حجت، این است که دلیل و حجتِ خداوند متعال را بر بندگان تمام کند و خیر و شر را برای آنها بیان نماید تا عده‌ای در روز رستاخیز خداوند را مخاطب قرار ندهند که اگر پیامت را به ما رسانده بودی وضع امروز ما اینگونه نبود.

بر همین مبناست که شیعه، قائل به لزوم استمرار تبیین و بیان دین است و امامت را ضروری می‌داند. مسلم است که اگر امامت وجود نداشت به معنی این بود که جهانیان، از سال دهم هجرت تا روز قیامت، حجتی داشتند که در روز جزا و در برابر خداوند اقامه کرده، خود را بی‌اطلاع از معارف الهی بدانند و حضرت باری را به «عقاب بلا بیان» متهم سازند.

یکی دیگر از کارویژه‌های حجت، مطابق آنچه در روایات راویان شیعه آمده است، ولایت کلیه‌ای است که این حجت، از سوی خداوند، بر جهان و جهانیان دارد. این معنای حجت، زمانی در انبیاء الهی مصداق داشت، در برهه‌ای دیگر درباره پیامبران اولوالعزم جاری بود، پس از وفات پیامبر (ص) به معصومان علیهم السلام انتقال یافت و اینک در وجود مقدس حضرت صاحب الزمان (عج) صادق است. به این معنا، جهان بدون این حجت پایدار نمی‌ماند و عمر زمین و زمان به پایان می‌رسد (که توضیح این حقیقت، نیازمند بحثی عمیق‌تر و طولانی‌تر است).

این معنا، با عبارات متفاوتی آمده است؛ از جمله «طبری» در دلائل الإمامة، «نعمانیدر الغیبة» و «مجلسی» در جلد ۲۳ بحارالأنوار آورده‌اند: «لولا الحجة لماجت الأرض بأهلها» و «ابن بابویه پدر» در الإمامة، «کلینی» در جلد اول کافی و «صفار» در بصائر الدرجات روایت کرده‌اند: «لولا الحجة لساخت الأرض». همچنین در جلد هجدهم وسائل الشیعة از امام باقر (ع) نقل شده است که: «لو أن الإمام رفع عن الأرض ساعة، لماجت بأهلها کما یموج البحر بأهله».

از اینرو یکی از القاب امام زمان «حجت» است و در محاورات متدینین نیز از ایشان به عنوان «حضرت حجت علیه السلام» یاد می‌شود.

۲) بی‌تردید، وجود این ولایت کلیه و مطلقه ـ و به تعبیر رئیس جمهور «مدیریت» ـ برای امام زمان (عج)، به معنی سلب اختیار از مردم نیست؛ چه، در آن‌صورت سخن جبریون درست به نظر می‌آید.

بنابراین همانگونه که در زمان حیات انبیاء و ائمه علیهم السلام، مردم آزاد بودند و اختیار داشتند که بدرستی راه بپیمایند یا قدم به خطا بردارند، اینک در زمان غیبت نیز همانگونه است.

می‌دانیم که در زمان حیات و حتی حکومت شخصیت‌هایی نظیر حضرت موسی (ع)، حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) و با وجود مدیریت مستقیم آنان، ناکارآمدی‌هایی در بین برخی کارگزاران آنها و یا مشکلاتی در جامعه و در بین توده مردم وجود داشت. اما هیچکس مدیریت و ولایت آن حضرات را زیر سؤال نمی‌برد.

۳) امام و حجت، اگرچه بر مردم، ولایت و بر جهان، مدیریت دارد، ولی ولایت و مدیریت او در عرض ولایت الهی نیست؛ بلکه در طول آن قرار دارد.

لذا اگر کسی گفت: «جهان تحت مدیریت خداوند است» سخنی درست بر زبان آورده است؛ اما عاقلانه نیست که همین شخص نارسایی‌های اجرایی، اقتصادی و فرهنگی جهان را به خداوند نسبت دهد و بگوید: پس چرا اوضاع معیشتی یا وضعیت فرهنگی ما که تحت مدیریت خداست اینقدر نابسامان است؟!

نمونه این مسأله در آیه ۴۷ سوره مبارکه یس دیده می‌شود: «و چون به آنان گفته شود از آنچه خدا به شما روزی داده انفاق کنید کسانی که کافر شده‏اند به آنان که ایمان آورده‏اند می‏گویند آیا کسی را بخورانیم که اگر خدا می‏خواست [خودش] وی را می‏خورانید؟ شما جز در گمراهی آشکاری [بیش] نیستید»!

۴) از آنجا که ولایت حضرت حجت (عج) در طول ولایت خدا است، ایشان نمی‌تواند برخلاف سنت‌های الهی گامی بردارد یا تصمیمی اتخاذ نماید. مطابق آیه ۱۱ سوره مبارکه رعد، یکی از سنت‌های الهی این است که: «‏خداوند وضع و حال قومی را تغییر نمی‏دهد تا آنان خود وضع و حال خویش را تغییر دهند».

بنابراین اگر نتیجه عملکرد و سیاست‌های ما به گونه‌ای شد که تورم، روند افسارگسیخته‌ای به خود گرفت یا اقلام ضروری و مورد نیاز مردم گران شد، مقصر این کار امام (عج) نیست که چرا این بحران اقتصادی ما را مدیریت نمی‌کند، یا این که این کاستی‌ها نتیجه مدیریت ایشان بوده است، و یا آن حضرت صلاح دانسته که وضع مردم چنین باشد. بلکه سیاست و سنت، همان است که بیان شد؛ خداوند به ما عقل و علم داده است تا خود از پس مشکلات خویش برآییم.

۵) اگر آنگونه که منتقدان از سخنان رئیس جمهور برداشت کرده‌اند منظور ایشان این باشد که تمامی امور کشور به دست امام زمان (عج) مدیریت می‌شود، در آن‌صورت معاذالله امام (ع) باید خواسته باشد که اوضاع اقتصادی مردم اینگونه شود لذا نباید مسائل به «مافیاهای آنچنانی» نسبت داده شود.

از سوی دیگر، چون امام زمان (ع) بر تمامی شؤون عالم مدیریت دارند و این منحصر به ایران نیست، پس باید گفت که آنچه در تاریخ اتفاق افتاده ـ چه خوب و چه بد ـ همه درست بوده است. در نهایت، سخن کسانی که متحجر به شمار می روند و با تشکیل حکومت اسلامی مخالفند و می‌گویند که تشکیل حکومت تا زمان ظهور کار نادرستی است و هر پرچمی که بلند شود پرچم باطل است نیز تا حدود زیادی قابل توجیه خواهد بود. که البته شأن آقای رئیس جمهور اجل از این اعتقادات است.

۶) نگارنده مخالف یا منکر وجود امدادهای غیبی نیست بلکه برخی از آنان را به عیان مشاهده کرده است؛ اما کسی که با مجموعه اسلام ـ و یا به قول امروزی‌ها، با «پَـکِـیج و بسته‌ی دین» ـ آشنا باشد می‌داند که امداد و کمک، زمانی خواهد رسید که تلاش و حرکت متناسب با آن از سوی انسان سر زده باشد. همانگونه که خداوند متعال در آیه ۱۲۳ سوره مبارکه آل عمران ـ و آیات دیگر ـ این حقیقت را صریحا بیان داشته است.

۷) نتیجه همه این سخنان این‌که: هم بیانات رئیس جمهور محترم صحیح است که «ایران و جهان تحت مدیریت امام زمان (عج) قرار دارد» و هم سخنان منتقدان ایشان؛ ولکن بشرطها و شروطها.

نه «دکتر احمدی‌نژاد» و جناب «علم‌الهدی» سخنان بی‌پایه‌ای بر زبان آورده‌اند و نه حضرات آقایان «مهدوی کنی»، «کروبی»، «عسگری»، «طباطبائی»، «مصباحی مقدم» و دیگرانی که زبان به انتقاد گشوده‌اند بی‌اعتقاد به ولایت و مدیریت کلیه امام زمان (عج) هستند. بسیار هم بعید است که رئیس جمهور خواسته باشد ـ زبانم لال ـ تقصیر تورم، گرانی و برخی ناکارآمدی‌های دیگر را متوجه حضرت حجت (عج) نماید.

اما هنگامی که یک سخن و پاسخ‌های آن، بدون لحاظ شروط و حدود لازم، مطرح می‌شود این تبعات و التهابات بی‌فایده ـ و به قول حوزویان «جدل‌های بدون ثمره» ـ را به وجود می‌آورد.

در یک کلام: «حضرت حجت (ع) بر جهان ـ از جمله کشور ایران ـ ولایت و مدیریت دارد، اما این ولایت در طول اراده الهی است. اراده الهی نیز بر این قرار گرفته است که ما، با دانش و فکر و تجربه و عمل خود، دنیا و آخرتمان را بسازیم و البته در این راه از توکل و توسل و دعای همراه با کار جدی و سخت، غافل نشویم».

۸) بزرگان دین به انسان‌ها آموخته‌اند که:«کلموا الناس علی قدر عقولهم» (غرر الحکم؛ ج ۱؛ ص ۱۷۶)؛ یعنی متناسب با ظرفیت و توان تجزیه و تحلیل مردم با آنها سخن بگویید. این، تنها یک سخن نبود؛ بلکه سیره عملی آنان نیز اینگونه بود که مثلا آنچه با «جناب سلمان» می‌گفتند متفاوت از چیزی بود که با «حضرت ابوذر» درمیان می‌گذاشتند و آنچه با «ابوبصیر» طرح می‌کردند همانی نبود که خطاب با کشاورزی که از خراسان به دیدنشان آمده بود می‌گفتند.

دکتر احمدی‌نژاد، اگرچه آن‌روز، آن سخنان معهود را در جمعی طلبگی بر زبان آورد و ظاهرا منظور اصلی او از مدیریت امام عصر (عج) ماجرای دانشگاه کلمبیا بود (و فرض بر این است که جمع حاضر، فرق ولایت و مدیریت الهی حضرت حجت (عج) با اِعمال مدیریت مستقیم در ارکان حکومت و اجرا را می‌دانند)؛ اما باید نیک می‌دانست که این سخنان، حتی اگر از رسانه ملی پخش نمی‌شد به نحوی از انحاء درز می‌کرد و این سؤالات را در جامعه برمی‌انگیخت.

لذا دقت ایشان ـ و دیگر دولتمردان ـ در سخنرانی‌ها نیازی بسیار بسیار جدی است که متأسفانه در بسیاری اوقات نادیده گرفته می‌شود. بیهوده نیست که بسیاری از افراد مهم و تأثیرگذار دنیا، نه از روی بیسوادی یا عدم وجود اعتماد به نفس، بلکه به خاطر دقت‌های عقلایی، همواره از روی نوشته سخن می‌رانند.

۹) سخنی نیز با رسانه‌های گوناگون و از همه مهم‌تر رسانه ملی:

بارها داستان آن عیار را شنیده‌اید که بر قافله‌ای دست یافت و همه‌ی «اموالِ با صاحب» را ضبط کرد الا آن را که بی‌صاحب بود و تنها ورقی «آیة الکرسی» در آن وجود داشت؛ و آن هنگام که مورد سؤال واقع شد، حکیمانه پاسخ داد: «ما دزد مال مردم هستیم نه راهزن عقیده آنها».

اینک جای این سؤال هست که صدا و سیما که هروقت اراده می‌کند، سخنرانی‌های مختلف را سانسور یا تقطیع می‌نماید (و حتی خطبه‌های نماز جمعه قم نیز گاه از این میان جان سالم به در نمی‌برند) چرا این اظهارات را ـ که مدت نسبتا زیادی هم از زمان ایراد آن گذشته بود ـ به یکباره از تلویزیون پخش کرد؟ آیا صحیح است سخنانی که یک شخص در جمعی تخصصی بر زبان ‌آورده است را ناگهان به عرصه جامعه بکشانیم؟ آن هم نه از شبکه‌ای علمی و تخصصی، که از شبکه به قول خودشان ملی؟

اگر مدیران محترم سیما در منفی بودن این عملکرد خویش شک دارند، به روزنامه‌ها و سایت‌ها مراجعه کنند و ببیند که پخش این سخنرانی، چه حجم گسترده‌ای از اظهارات و بازخوردها را به وجود آورده است. و صد البته و با کمال تأسف، این بار مسأله به برنج و بنشن و بنزین ختم نمی‌شود بلکه به اعتقادات مردم و به مقدس‌ترین مفهوم مورد نیاز فعلی جهان ـ یعنی عقیده مهدویت ـ صدمه وارد می‌کند.

همین انتقاد در مورد رسانه‌های مکتوب و مجازی ما هم صادق است. طرح خام اظهارات آقای احمدی‌نژاد و مخالفان و موافقان آن، بدون توضیح فنی و علمی، به تاراج بردن عقاید مردم است؛ کاری که حتی عیاران و طراران نیز از آن اباء داشتند و بی‌شک در روز رستاخیز، عذابی بغایت سخت در پی خواهد داشت.

۱۰. سخن را با احادیثی در باب اوضاع مردم در زمان ظهور امام عصر (عج) به پایان می‌برم تا اگر بعضی کلمات برای برخی، تلخ بود ذائقه‌ها به شیرینی گراید و اگر اعتقادی لطمه خورده است ترمیم گردد.

در جلدهای ۵۱ و ۵۲ کتاب شریف بحارالانوار از «امامین صادقین علیهما السلام» آمده است که فرمودند:

ـ هنگامی که قائم ما (ع) قیام کند، مردم دنبال کسی می‌گردند که به او صدقه و زکات بدهند، ولی هیچ‌کس را نمی‌یابند؛ چرا که همه به فضل خداوند بی‌نیاز شده‌اند.

ـ بعد از ظهور مهدی (ع) کسی که محتاج به زکات باشد وجود ندارد، و کسانی که زکات بدهکارند آن را به سوی شیعیان فقیر می‌برند، ولی آنان زکات را نمی‌پذیرند. ناچار زکاتشان را در خانه فقیران می‌گردانند ولی آنها هم می‌گویند ما به اموال شما نیازی نداریم.

ـ هنگامی که قائم ما (ع) قیام کند زمین گنج‌هایش را آشکار می‌کند، به طوری که مردم آن ها را بر روی زمین مشاهده می‌کنند.

و خداوند متعال در حدیث معراج به پیامبرش فرموده است: «با مشیت و خواست خود گنج‌ها و ذخایر زمین را برای مهدی آشکار می‌کنم».

به امید دیدن آن روزهای پرشکوه.

حجت‌الاسلام سید علیرضا حسینی عارف