سلامت روانی را چگونه می توان تعریف کرد

باوجود دشواری های فراوان, اکثر افراد قادرند از سلامت روانی شان مراقبت کنند

باوجود دشواری‌های فراوان، اکثر افراد قادرند از سلامت روانی‌شان مراقبت کنند. شخصیت توانمند را یارای آن هست که در برابر فشار روحی به مقابله برخیزد. حتی شخصیت ضعیف نیز می‌تواند از طریق قوت‌بخشی و یاری، پایداری بیشتر بکند. سلامت روانی صرفا از مشکلات نیست بلکه این است که بشر قادر باشد در رویارویی با مشکلات راه‌حلی بیابد. گرچه رهنمودهای ساده‌ای جهت پیشگیری از دشواری‌های عاطفی وجود ندارد ولی چنانچه چند اصل به درستی انجام گیرد، می‌شود حتی در شرایط بحرانی، سلامت روانی را حفظ کرد. کلا سلامت روانی انسان شامل چند مورد ویژه است:

۱- روابط شخص با سایرین ۲- طرز رفتار فردی ۳- منابع رضایت‌ شخص ۴- حصول اطمینان عاطفی ۵- ارزش هدف‌های شخصی در زندگی

● روابط شخصی

عامل بسیار بااهمیت موثر در نشاط روحیه عبارت است از: «توانایی بهبود بخشیدن روابط فرد با سایرین.» البته به این شرط که این قدرت پیوسته در راه دوستی و مهربانی به کار رود. ما خانواده و یاران را با دلبستگی و مهرورزی درک می‌کنیم همچون رضایتی که از دلدادگی زن و شوهر پدید می‌آید. گرفتاری‌ها و نابسامانی‌ها عمدتا برآیند این موضوع است که فرد تا آن اندازه طرف توجه سایرین نیست که تعادلی میان بیزاری و محبت در وجودش پدیدار شود. تنفر از یک فرد یا یک طریقه، خواسته‌های شخص را از برآورده نشدن بازنمی‌دارد و حالت بیزاری افزون می‌شود و ضرورت دارد که مهربانی آن را متعادل کند. عشق، نخستین درسی است که آدم در عهد خردسالی از پدر و مادر می‌آموزد و بعدها نیز می‌تواند دوست داشتن را عمومیت بخشد. هنگامی که فراگیری بدوی، به طرز مطلوب و صحیحی صورت نگرفت، بچه کوچک با خلأ عاطفی بزرگی، بالنده می‌شود. فردی در این حالت دیگر فرصت آن را ندارد که همچون کودکی خرد، پذیرای مهر باشد و بتواند به سهم خویش عشق‌ورزی را بیاموزد و نتیجه آن می‌شود که زندگی را عاری از صمیمت پشت‌سر نهد و بدون کوچک‌ترین ارتباط دوستی و محبت تک و تنها زیست کند. زنی که در همه دوره‌های حیات، از محبت مادری محروم بوده است چگونه می‌تواند فرد دیگری را دوست داشته باشد؟

این گروه اشخاصی هستند که مدام از دیگران بدگویی می‌کنند. برای مثال چنین زنی آمادگی آن را دارد که حتی با دخترهای خودش هم بدرفتاری کند. همین طور است مردی که با پدرش مناسبات نامطلوبی داشته است و کردار خصومت‌آمیزش با سایر مردان و پسرانش را باید حاصل همان روابط اولیه دانست.

● رفتارهای شخصی

کیفیت رفتار انسان با سایرین ناشی از سه نیروی نهفته در شخصیت اوست. خاستگاه این نیروها از سه محل است که عبارتند از: شعور آگاه، ناآگاه و وجدان که از آمیزه (ترکیب) و تاثیر آن دو بر هم ایجاد می‌شود. کشش محبت که نشاط‌آور و آرام‌بخش است و کشش بیزاری که مزاحم و عذاب‌آور بوده و از شعور ناآگاه سرچشمه می‌گیرد. این کشش‌ها، امیال خودپسندی فرد را سیراب می‌کند ولی شعور آگاه همواره با محیط در تماس است و پیوسته علیه خودخواهی و طبق رفتارهای منطقی اجتماعی عمل می‌کند. در نتیجه شخص را به صورت عضو مطلوب خانواده باشگاه و جامعه درمی‌آورد، لیکن وجدان، نقش مامور داخلی را داشته و شخص را با اخلاق و موازینی که از پدر و مادر و اجتماع به ارث برده، دمساز می‌کند. سرانجام این کشش‌ها در شخصیت آدم تاثیر کرده و هر آن وی را به سویی می‌کشاند و از همین‌رو است که مثلا شخص قادر نیست درباره موضوعی مصمم شود یا اظهار دارد که آن موضوع خاص درست یا غلط است؛ مطلبی که از نگاه فردی هوشمندانه و از نگاه دیگری بی‌ارزش به شمار می‌آید و آنچه را که یکی غلط فرض می‌کند، دیگر درستش می‌داند.

● منابع رضایت‌بخش

احساس رضایت‌خاطر، برای سلامت روانی مردم ضرورت دارد. این رضایت از تامین نیازها و آرزوها به دست می‌آید. وانگهی، از آفرینش اثری زیبا یا از طرح نقشه‌ای نوین و سودمند یا انجام امری ارزشمند هم حاصل می‌شود. تحسین و قدردانی سایرین حس رضایتمندی را تکمیل می‌کند. حصول رضایتمندی به چیرگی، لیاقت و نیز به پشتکار وابسته است. شخصی که به انتظار نشسته تا جریان رخدادها به‌گونه‌ای شود که دنیا به کام وی شود، پیوسته از خویش و زندگانی ناخشنود است.

● ایمنی

روش‌هایی که ایمنی عاطفی به دست می‌آورد و حد و اندازه‌ای که اطمینان‌خاطر و امنیت عاطفی دارد، جهت سلامت روانی خود و فرزندانش حایزاهمیت فراوان است. ایمنی عاطفی به میزان اعتماد به نفس فرد، کیفیت رابطه او با خانواده خود، حرفه و دوستانش بستگی دارد. آن هنگام که شخص به حس عاطفی ناامنی دچار می‌شود، نمی‌تواند احساس ایمنی و اطمینان خاطر را در اطفال پدید آورد. مسوولیت عمده تدارک زمینه عاطفی بچه‌ها به دوش والدین است.

خانه تنها استراحتگاه اعضای خانواده نیست بلکه گوشه دنجی است که فرد را زمان ناراحتی و پیشامدهایی که به آشفتگی‌اش منجر می‌شود، به آغوش اعضای دیگر خانه می‌آورد تا دوباره اطمینان‌خاطر کسب کند احساس ناامنی و عدم اعتماد به اعضای خانواده و دوستان خطر جدی است که سلامت روانی شخص را به مخاطره می‌افکند.

● ارزش اهداف شخص

مشخص است بهتر است شخص در زندگی هدفمند باشد. بی‌آرمان، نمی‌توان زیست. کسانی هستند که با شغل یکنواخت و خسته‌کننده‌ای زندگی می‌کنند و تنها دلخوشی‌شان این است که روز دریافت حقوق نزدیک شود. برعکس عده‌ای نیز هستند که زندگی خوب و با تمام امکانات برای خود فراهم می‌کنند، ولی قادر نیستند خوب و شایسته زیست کنند.

● رشد عاطفی و ارزش هدف‌ها

در صورتی که هدف ارزنده و عظیمی موردنظرتان است، دستیابی به آن مستلزم رشد عاطفی است، بر همین اصل، هدف دیگری برای تمام آدم‌ها در زندگی ضروری است و آن دسترسی به مرحله‌ای است که اصطلاحا آن را رشد عاطفی می‌گوییم که اگر فزون از حد باشد، فرد موقع بخشش بیشتر از موقع دریافت، احساس رضایت می‌کند و از روابط خود با سایرین راضی است. از اشتباهات و کامیابی‌هایش در زندگی درس می‌گیرد. از ترس‌ها، هیجانات و فشارها تا حدودی آزاد است. شاید بسیاری از مردم به این مرحله برسند ولی این اهداف بیش از همه برای پدر و مادر و مربیان مهم است چه‌سان می‌توان توقع داشت که بچه‌ها بیشتر از خود ما، سالمندان بالنده‌ای به بار آیند؟ این امر ناممکن است جز آنکه به سلامت، شادابی و رشد عاطفی نسل جدید اهمیت فزون‌تری قایل شویم.

منبع: انجمن نشریه روانپزشکی آمریکا

ترجمه: امیر دیوانی