آموزش مجازی در مراکز آموزشی

ورود تکنولوژی به عرصه اطلاعات و پدید آمدن تکنولوژی اطلاعات تمام ابعاد زندگی بشری را متحول کرد و روند انجام امور کلی با گذشته های نه چندان دور از نظر کیفی وکمی تغییرکرده که نتیجه این تغیر و تحولات دانشگاهها و مراکز آموزشی با پدیده جدید به عنوان تکنولوژی آموزشی فناوری آمزشی رو به رو شده اند

● مقدمه

ورود تکنولوژی به عرصه اطلاعات و پدید آمدن تکنولوژی اطلاعات تمام ابعاد زندگی بشری را متحول کرد. و روند انجام امور کلی با گذشته های نه چندان دور از نظر کیفی وکمی تغییرکرده که نتیجه این تغیر وتحولات دانشگاهها ومراکز آموزشی با پدیده جدید به عنوان تکنولوژی آموزشی ( فناوری آمزشی ) رو به رو شده اند که این پدیده آموزش را از حالت سنتی خارج ساخته و جریان خاصی به آن بخشیده است . و با پیدایش کامپیوتر وبه دنبال آن شبکه های کامپیوتری و وب جهانی در دهه های اخر قرن بیستم نوع دیگری از آموزش و مکانهای آموزشی را فرا روی دانشجویان وفراگیران قرار داده است . این نوع آموزش شالوده ای از کاربرد تکنولوژی ، ارتباطات ، مفاهیم روانشناختی ، حرفه ای وآکادمیک بر اساس معیارها واستاندارد های معمول است که بنا به اهداف ، نیازها و واقعیت های موجود جوامع شکل خاصی به خود می گیرد آموزش به کمک فناوری های نوین در مدت زمان کوتاهی که از زمان ان پیدایش آن می گذرد توانسته شیوه های آموزشی را در سطح بسیار گسترده دگرگون کند .

● تاریخچه

آموزش از راه دور ریشه در زمان های قدیم داشته و به عقیده بعضی از صاحب نظران به زمان افلاطون وشاگردش دیونسیس می رسد ولی از آنجایی که شواهد نشان می دهد اولین آموزش از راه دور به شیوه پستی و مبادله مواد آموزشی وپرسش وپاسخ از طریق پست در سال های ۱۷۲۸ میلادی انجام گرفته است از آن تا به حال شکلهای مختلفی از آموزش به صورت های ترویجی ، ارشادی وآکادمیک از طریق مکاتبه ، ضبط صوت ، برنامه های تلوزیونی ، ویدئویی واخیرا ماهواره ای و... انجام پذیرفته است . اما آموزش از راه دور به شیوهای جدید یعنی با بهره گیری از تکنولوژی نوین کامپیوتر ی واز همه مهمتر اینترنت پدیه ی نو بود.

● به سوی مجازی شدن

عصر حاضر را باید تلفیقی از ارتباطات واطلاعات دانست . عصری که در آن بشر بیش از گذشته نیاز به اطلاعات وبرقراری ارتباط برای کسب اطلاعات مورد نیاز دارد .

امروز افراد با در اختیار داشتن امکانات واطلاعات پیشرفته امکان برقراری ارتباط و تبادل سریع اطلاعات بیش از پیش میسر گردیده است ، افراد در هر کجا که باشند می توانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه در یافت کنند .

اما بی شک بیشترین تاثیر پدید آمدن فناوری اطلاعاتی وارتباطی به محیط ها ی آموزشی بوده است که این امر سبب شده است تا محیط های آمزشی به سوی مجازی شدن سوق پیدا کنند . چنین تغیری دارا بودن امکانات پیشرفته ( کامپیوتر ، اینترنت و... ) ومنابع اطلاعاتی غنی تر می باشد .

آنچه در ابعاد جهانی آموزش و ضرورت وجودی آن حتمی است این است که که توسعه آموزش با اینکه هنوز زمان کودکی خود را می گذراند بر آموزش سراسر دنیا تاثیر جهانشمول وموثری گذارده است اما در بحث کلان این پدیده دیری نخواهدپایید تا این تاثیر بر ابعاد مختلف آموزش حرفه ای بین المللی چهره موثر خود را به عنوان یک انقلاب نمایشی به نمایش به گذارد . ( مجله الکترونیکی ، اصفهانی امیر رضا ، حمیدی ، علی )

● تاسیس آموزش مجازی

اندیشه تاسیس آموزش مجازی از سال ۱۹۹۶ م در جهان مطرح شد ولی اولین دانشگاه مجازی در سال ۲۰۰۰ م شکل گرفت . طرح آموزش مجازی را اولین با ر انگلستان مطرح کرد اما آمریکای ها به طور عملی برای اولین بار به آن پرداختند.

آموزش رایانه ای اگر از طریق اینترنت باشد آموزش شبکه ای و اگر از طریق فناوری اطلاعات باشد آموزش مجازی نامیده می شود .

نخستن گام در راستای آموزش مجازی فر هنگ سازی ایجاد اعتماد و باور مردم نسبت به کیفیت بالا آموزش مدرک آن عنوان کرد . ( نمایه ، کاهانی، محسن)

● توسعه آموزش مجازی

در بسیاری از کشور های جهان سال هاست که آموزش مجازی شکل گرفته و اجرا شده اما توسعه واقعی این آموزش در ایرا ن به زمانی بر می گردد که اینترنت جهانی شد.

دانشگاه های صنعتی شریف ، امیر کبیر ، علم وصنعت ، فردوسی مشهد و علامه طباطبایی در این راه پیشگام هستند . مهمترین موانع تحقیق این نوع آموزش را فراهم نبودن زیر بسترهای مخابراتی ، نیروی انسانی متخصص در تدوین برنامه آموزشی ، عدم تدوین استراژی مشخص ، کیفیت محتوای آموزش و عدم گسترش فرهنگ استفاده از (ای _ تی ) می داند . ( ایرنا )

● فن آوری اطلاعات

▪ تعریف فناوری اطلاعات :

فن آوری اطلاعات به مجموعه به هم پیوسته ای از روشها ، سخت افزارها ، نرم افزارها وتجهیزات ارتباطی که اطلاعات را در اشکال مختلف ( صدا ، تصویر ، متن ) جمع آوری ، ذخیره سازی ، باز یابی ، پردازش ، انتقال ویا عرصه می نماید ، اطلاق می گردد .

▪ از نظر یونسکو :

تکنولوژی اطلاعات عبارت است از روش های علمی ، فنی ، مهندسی و تکنیک های مدیریت و پردازش و کاربرد اطلاعات در زمینه های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی .

▪ نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری

فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدت زمان کوتاهی که از پیدایش آن می گذرد توانسته زندگی انسان را در سطح بسیار گسترد . یکی از این تغیرات عمده اختصاص به یادگیری آموزشی دارد . نقش فناوری اطلاعات وارتباطات در چرخه یادگیری بسیار پر اهمیت است .

فناوری اطلاعات وارتباطات توانسته است کمبود و نواقص یادگیریها و آموزشهای سنتی را رفع نماید . و دگرگونی های زیادی را در آموزش به وجود آورد با استفاده از دنیای مجازی در یادگیری می توان به روشهای نوین وکار آمد یادگیری دست یافت علت استفاده از فناوری اطلاعاتی و ارتباطی در یادگیری آموزش بهتر وسریعتر می باشد فناوری اطلاعات و ارتباط نوع جدیدی از یادگیری را به وجود می آورد که نیازی به حضور فیزیکی استاد در کلاس درس نیست و یادگیری در محیط های غیر از کلاس امکان پذیر می باشد به نحوی که یادگیرندگان اطلاعات خود را با سایر افراد در میان می گذارند و به این ترتیب از اطلاعات خود و دیگران استفاده می کنند . ( مجله الکترونیکی ، اصفهانی ، حمیدی )

● تعاریف اینترنت ، شبکه ، وب

▪ اینترنت : شبکه ای است که سایر شبکه های جهانی کامپیوتری در سراسر جهان را به هم مرتبط می سازد اینترنت مخفف ( inter connected net work ) است .

▪ شبکه : (net work ) دو یا چند کامپیوتر که به یکدیگر متصل می شوند و زبان کامپیوتری واحدی را به کار می گیرند و به این ترتیب با یکدیگر مرتبط می شوند.

▪ تار جهان گستر یا وب ( word wide web ) : بخشی از اینترنت www یا web نامیده می شود که چند سالی ایجاد شده است اما رشد بسیار سریعی داشته است اغلب فکر کرده اند که www همان اینترنت می باشد در حالی که این تصور درست نیست . اینترنت خود شبکه است و تار جهان گستر یا وب از جمله فعالیت های است که در آن انجام می شوند .

(آموزش اینترنت ، دیانه ، نیره سادات )

● آموزش مجازی

امروزه اینترنت به خاطر به صرفه بودن از لحاظ هزینه ، زمان و مکان و سرعت بالا انجام دهی کارها دارا بودن حجم بالا اطلاعات از لحاظ مقداری در اکثر زمینه های آموزشی ، تجارب ، ارتباطات جایگاه ویژه ای پیدا کرده است در حال حاضر انقلاب الکترونیکی و تکنولوژیکی دگرگونی های عمیقی در تمام زندگی ما ایجاد کرده است و جامعه جهانی را به سویی می کشاند که آموزش از راه دور را اجتناب نا پذیر و ضروری ساخته است و روز به روز آن را غنی تر و آسانتر می کند و فرصت های ذیقیمتی را برای بانیان و متولیان آموزش از طریق در اختیار گذاشتن وسایل کمک آمرزشی پیشرفته ، ارائه دروس و مطالب را جذابتر کرده است .

● تعریف آموزش مجازی ( الکترونیکی ) :

عبارت است از ارائه محتوای آموزشی و تجربیات مدرس به فراگیران که این افراد می توانند در هر نقطه از جهان از این نوع آموزشها بهره بگیرند .

تعاریف آموزش مجازی از دیدگاه کارشناسان مختلف

▪ (Howard block) : آموزش مجازی توجه به یادگیری از طریق اینترنت می باشد .

▪ (elit trondsen) : آموزش مجازی ( الکترونیکی ) نیروی شبکه را به کار می گیرد برای کسانی که به تکنولوژی های اینترنتی تکیه دارند که در ضمن کار با شبکه آنها را نیز قادر به یادگیری می کند .

دست اندر کارهای سیستم های cisco اینگونه معتقدند که :

آموزش مجازی یک یادگیری اینترنتی است که می توان شامل رساندن مطالب در چندین شکل ، مدریت آموزشی و یک مجموعه شبکه شده از دانش آموزان و تعدادی توسعه دهندگان و کارشناسان خبره می باشد ، همچنین آموزش مجازی یادگیری را سریعتر و با هزینه کمتر میسر می سازد . به علاوه دستیابی به آموزش برای همه و شرکت همگان در فرایند یادگیری را مهیا می سازد . ( مرکز الکترونیکی پرشیا )

● طراحی آموزشی در محیط های مجازی

در یک محیط آموزش مجازی ( الکترونیکی ) ابزارهای دیدار ی وچند رسانه ای پایه و اساس فرایند یاد دهی و یادگیری می باشند برای استفاده ا ز این محیط های جدید آموزشی لازم است فرا گیرنده چندین سواد ( سواد شنیداری ، دیداری ، سواد فناوری ، سواد رایانه ای و سواد عادی داشته باشد . طراحی آموزشی یک فعالیت تیمی است که در این تیم کارشناسانی شامل استاد طرح درس ( ترجیحا با سابقه تألیف منبع درسی خود آموز ) متخصص علوم تربیتی ، متخصص یادگیری الکترونیکی ( محیط مجازی ) ، متخصص فناوری اطلاعات و پیاده کننده طرح درس شرکت دارند . ( همایش تکنولوژی آموزشی ، زمانی ،

بی بی عشرت )

● مزایای مهم آموزش الکترونیکی

امروزه با پیدایش آموزش الکترونیکی دیگر تصورات قبلی نسبت به تهیه جا ومکان برای تحصیل وآموزش مجازی از بین رفته است اکنون با به صحنه آمدن دانشگاهها و مراکز آموزش مجازی دیگر نیازی به ترک منزل و صرف هزینه گزاف برای مسافرت و اسکان نیست و هر فردی در هر زمان و مکانی می تواند از این امکانات استفاده نماید افزون بر آن ، ساعات شروع وخاتمه کلاسها ثابت نیست و دانشجویان در هر زمان می توانند در سر کلاس حضور پیدا کنند یکی از نکات مهمی که در این نوع آموزش مطرح است آزادی عمل در انتخاب موضوع وسر فصلهای مورد علافه افراد است .

به طور کلی می توان این مزایا را به صورت زیر بر شمرد :

۱) عدم نیاز به حضور فیزیکی استاد در کلاس درس:

از آنجا که در این نوع آموزش کلیه ارتباطات از طریق اینترنت انجام می شود لزومی به حضور فیزیکی مدرس و فراگیر در کلاس نیست . تنها کافی است مدرس یا فراگیر از طریق یک دستگاه کامپیوتر ا زمنزل یا نزدیک ترین مرکز متصل به اینترنت به دانشگاه مجازی متصل شوند این امر خود سر منشأ مزایا دیگری است چرا که با این اوصاف دیگر نیازی به صرف هزینه برای ساختمان سازی آموزشی نخواهد بود . از سوی دیگر در شهرهای بزذگ منجر به کاهش رفت و آمد درشهر وکمتر شدن ترافیک شهری وآلودگی هوا می شود .

۲) عدم کلاس درس به زمان خاص :

هر چند که این سیستم آموزشی از تکنولوژی های کنفرانس از راه دور و مانند آن که نیاز به حضور در پشت کامپیوتر در زمان خاص دارد پشتیبانی می کند ولی قسمت اعظم این سیستم مبتنی بر دروسی است که هر زمان فراگیر اراده کند می تواند به سایت آموزش متصل شود و دروس را در یافت کند این سیستم برای افراد شاغل که وقت آزاد محدودی برای تحصیل دارند کاملا مناسب است .

۳) کیفیت بالای ارائه دروس :

در آموزش واقعی درس توسط یک مدرس ارائه می شود که این امر مطلوب نیست ، چرا که کیفیت مطالب ارائه شده در کلاس به پارامترهای زیادی مانند وضعیت روحی مدرس ، گرما و سرمای محیط کلاس و ... که می تواند تاثیر منفی داشته باشند بستگی دارد ولی در آموزش مجازی این مشکلات وجود ندارد . در این نوع آموزش دروس توسط تیم های مجرب آمده می شوند وبا استفاده از تکنولوژی های مدرن و متنوع چند رسانه ای به نحو مطلوبی ارائه می شوند در ضمن فراگیر می تواند به کرات مطالب ارائه شده در جلسه خاصی را مشاهده کند و این لحاظ کیفیت آموزش بهبود می یابد.

۴) پشتیبانی از تعداد زیادی فراگیر در یک درس :

در آموزش واقعی معمولا به خاطر محدویت های کلاسها و همچنین به خاطر بازدهی این مشکل وجود دارد که فراگیران ممکن است به خاطر تکمیل ظرفیت نتوانند در دروس ثبت نام کنند این مشکل طبعا در آموزش مجازی وجود ندارد و فراگیران ثبت نام شده در یک کلاس یا در یک درس می توانند هزاران نفر باشند.

۵) بالا بردن سطح علمی جامعه

د رآموزش های واقعی معمولا به خاطر محدودیت امکانات از لحاظ مکان ، اساتید وغیره هر ساله تعداد محدودی دانشجو از طریق آزمون هایی که برگزار می شود موفق به ورود به دانشگاه می شوند در صورتی که در دانشگاه مجازی این محدودیت ها وجود ندارد بنابر این تمامی افراد علاقه مند به تحصیل شانس ادامه تحصیل در دانشگاه را پیدا می کنند که این امر مطمئنا در بالا بردن سطح علمی وفرهنگی جامعه موثر است .

۶) دسترسی به کتابخانه های دیجیتالی

در این نوع کتابخانه ها دیگر نیازی به برگرداندن کتاب نمی باشد زیرا ما مطالب مورد نظری را که می خواهیم جستجو می کنیم و با سریع ترین سرعت ممکن به آنها دست می یابیم . در کتابخانه های معمولی امکان فرسوده شدن کتاب می باشد . ( مرکز آموزش الکترونیکی پرشیا -اینترنت ، دیلمقانی ، میترا )

● کلاسهای مجازی

فناوری اطلاعات وارتباطات را می توان به عنوان ابزار نیرومندی برای ارتقای کیفیت و کارایی آموزش مورد استفاده قرار داد به گونه ای که شیوه آموزش را دستخوش تغیر داده و دیگر نیازی به حضور فیزیکی در کلاسهای درس نباشد .

کلاسهای مجازی یکی از محصولات فناوری اطلاعات وارتباطات در زمینه آموزش است در این روش آموزشهای مورد نظر در مکانی مشخص ارائه وسپس با بهره برداری از روشها ی انتقال همزمان یا نا همزمان به مکان دیگر منتقل می شود .

● نیازمندی های کلاس مجازی

۱) سیستم های آموزشی که به دو دسته تقسیم می شوند . ۱- سیستم های آموزشی هم زمان

۲) سیستم های آموزشی غیر هم زمان

▪ سیستم های آموزشی هم زمان :

الف) کنفرانس ویدئویی دو طرفه :در این روش استاد ودانشجو همدیگر را می بییند و می توانند با همدیگر به گفت وگو بپردازند در چنین حالتی به پهنای باند زیادی به انتقال صوت وتصویر نیاز است این نوع آموزش همان دیگاه سنتی آموزشی است که معلم در سر کلاس حضور پیدا می کند تنها تفاوت عدم حضور فیزیکی استاد در سر کلاس درس است .

ب) کنفرانس صوتی دو طرفه : دراین سیستم استاد و دانشجو تصویر را نمی بینند آنها فقط اسلاید ها را دیده وصدای یکدیگر را می شنوند .

ج) روش دیداری وشنیداری : از ترکیب دو روش قبل استفاده می شود .

د) سیستم های آموزشی ناهمزمان : در این رووش دروس آموزشی از قبل وتهیه وبه گونه ای ذخیره می شود و فراگیران می توانند به آن گوش دهند . این حالت یادگیری نیز با روش های گوناگون قابل اجرا است .

- استفاده از ضبط ویدئویی

- استفاده از cd آموزشی ، برنامه های کامپیوتری .

- استفاده از پخش وبی : درس با روشهای مختلف برنامه ریزی روی یک سایت قرار می گیرد .

▪ بستر ارتباطی

بستر ارتباطی ، محیطی است که د رآن داده ها بین دو نقطه منتقل می شوند که در حالت کلی به سه دسته circuit switch و packet switch و leased line تقسیم می شود . برای انتقال صوت وتصویر می توان از هر سه نوع خط ارتباطی استفاده کرد .در انتخاب خطوط باید پارامترها و از مشخصات آن خط را در نظر گرفت . بستر ارتباطی بر اساس حداقل نیاز انتخاب می شود .این بستر می تواند خطوط اجاره ای مخابرات ، اتصال ماهواره به اینترنت شکل یک ،استفاده از vsat و حتی خطوط تلفن باشد .

▪ اطاق تدریس

تقریبا در تمام روشهای مجازی ، اطاقی برای تدریس با امکانات زیر مورد نیاز است :

- عایق های صوتی

- دوربین فیلم برداری

- وایت برد الکترونیکی یا معمولی

- میکرفون

- ادوات ضبط دیجیتالی درس

▪ کلاس اطاق دانشجویان

برای پخش وبی ، وجود یک رایانه متصل به اینترنت کافی است تا دانشجویان در هر زمان یا مکانی از آموزش استفاده کنند اما در روش های هم زمان ، اطاق دانشجویان باید به امکانات زیر مجهز باشد :

- میکروفون حداقل یک عدد و حداکثر به تعداد دانشجویان

- بلند گو حداقل یک عدد

- یک pc progector ( یا یک کامپیوتر به ازای هر دانشجو )

- یک کامپیوتر

- یک دوربین فیلم برداری

- وایت برد الکترونیکی یا معمولی

▪ امنیت : شبکه های رایانه های به سرعت در حال گستر ش هستند به گونهای که اگر در سال ۱۹۸۶ فقط تعداد معدودی از رایانه ها در یک مرکز کوچک به یکدیگر متصل می شدند ، در سال ۱۹۹۷ بیش از شانزده میلیون رایانه در ۸۵ کشور جهان به شبکه اینترنت متصل شده و هر ده ماه این رقم دو برابر می شود . این گونه شبکه ها علاوه بر مزایا ، معایبی نیز دارند . به عبارت بهتر ، چون اطلاعات در شبکه های کامپیوتری در محیط انتقال به اشتراک گذاشته می شود و امکان استفاده بالقوه آن برای دیگران نیز مهیا خواهد شد ، این موضوع در سیستم های امنیتی - تجاری خطر بزرگی است اما در آموزش الکترونیکی خطر های دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه یک اخلالگر می تواند اقدامات ذیل را انجام دهد :

- تغیر محتوا

- از کار انداختن سرویس

برای اجتناب از موارد یاد شده ، باید تمهیداتی در نظر گرفته شود که از مهمترین راهکار های آن می توان به روش رمز نگاری داده ها و احراز هویت و استفاده از خطوط اختصاصی اشاره کرد .

دلایل توجه به کلاس مجازی در اجرای سیاستهای آموزشی

- عدم نیاز به جا به جایی استادان ، معلمان و مربیان از یک منطقه به منطقه دیگر وامکان بهره گیری از اساتید به نام بدون توجه به موقعیت مکانی

- کاهش هزینه لجستیکی

- حذف تأثیر منفی عوامل همچون دوری ، وضعیت بد جغرافیایی و امنیت کم

- افزایش کیفیت آموزش از طریق بهره مندی از اساتید ، معلمان و مربیان با سابقه و مجرب مناطق دیگر ( اینترنت ، خامنه زاده ، تورج )

● چالش های یک کلاس مجازی

۱) چگونگی حضور و غیاب

۲) نحوه ورود دانشجویان به شبکه

۳) تدوین قوانین لازم برای ثبت نام

۴) پرداخت شهریه

۵) آیا ارزیابی آموخته ها باید به صورت مرحله ای باشد یا نهایی؟

۶) چگونگی برگزاری اینگونه ارزیابی ها .

سعید مدنی دانشجوی ارشد علوم تربیتی دانشگاه شاهد

منابع

۱- حسن زاده ، محمد ، همایش اینترنت و کاربرد آن در کتابخانه

۲- اصفهانی ، امیر رضا ، حمیدی ، علی ،مجله الکترونیکی ،‏۲۰۰۴‏‏

۳- کاهانی ، محسن ، ابراهیم زاده ، اینترنت

۴- نیک طبع ، پروانه ، ایرنا

۵- دیانه ، نیره ، سادات ،آموزش اینترنت ، انتشارات انستیتو ایران ، ۱۳۸۰

۶- مرکز آموزش الکترونیکی پرشیا ، اینترنت

۷- زمانی ، بی بی عشرت ، همایش فناوری آموزشی ، ۱۳۸۳

۸- خامنه زاده ،تورج ،اینترنت

۹- حقیقی ، احمد رضا ،روزنامه دنیای اقتصاد ، ضمیمه ارتباط پویا ،۱۳۸۳

۱۰- نمایه ، مجله رشد تکنولوژی آموزشی ، مجله رسانه

---