چهارشنبه, ۱۰ بهمن, ۱۴۰۳ / 29 January, 2025

مجله ویستا

جهانی شدن و مقایسه آن با حکومت واحد جهانی حضرت مهدی عج

● مقدمه

درباره‏ی آینده‏ی بشر. دیدگاه‏های مختلف وجود دارد. برخی می‏گویند: «فساد و شر و بدبختی، لازمه‏ی جدا نشدنی حیات بشری است و به خاطر پیشرفت سریع و حیرت‏آور فن‏آوری و صنعت و انباشت سلاح‏های مُخرّب و ویران‏کننده و سلاح‏های کشتار جمعی، بشر، به مرحله‏ای رسیده که گور خود را با دست خود کنده و با نابودی کامل، بیش از یک گام فاصله ندارد. بنابراین، آینده‏ی بشر، بسیار تاریک و خطرناک است.».

۱) گروهی دیگر آیندی‏بشر را روشن می‏ببیند. اندیشه‏ی پیروزی نهایی و تشکیل مدینه‏ی فاضله و حکومت واحد جهانی بر اساسی قسط و عدل، آرزوی دیرینه‏ی ملّت‏ها و فرهنگ‏ها است تا جایی که هر یک از طرفداران ادیان الهی می‏گویند، آینده‏ی جهان، از آنِ ما است و هر مذهب و ملّتی، خود را پیروز نهایی می‏داند و مصلح کلّ و سامان‏بخش زندگی بشر را از خود می‏داند.

در اسلام، بویژه در مکتب تشیّع، توجّه به آینده و تشلیک حکومت واحد جهانی بر اساسی قسط و عدل تحت رهبری امام معصوم، جایگاه خاصّی دارد. در این رابطه، سخنان بسیاری از رسول گرامی اسلامی(صلی‏اللّهُ‏علیه‏وآله‏وسلّم) و ائمه اطهار(علیهم‏السّلام) صادر شده است.

این مسئله، در تاریخ اسلام، به نام «مهدویت» مطرح شده است و انتظار فرج، با زندگی آنان عجین گشته است و آنان دائم، در انتظار روزی نشسته‏اند که آن رجل الهی و مصلح کل،یعنی حضرت حجت بن الحسن امام محمد مهدی(عجّل‏اللّه‏تعالی‏فرجه‏الشّریف) ظاهر گشته و آن حکومت واحد عدل جهانی را تشکیل دهد تا بشر به آرزوی دیرینه‏ی خود برسد و زندگی سعادت‏مند و فارغ از هر نوع ظلم و ستم و دغدغه‏ی خاطر را ببیند.

۲) قرن بیستم، در تاریخ حیات بشر، قرنی ویژه و دارای امتیازات منحصر به فرد در میان اعصار و قرون گذشته است بشر، در این قرن، با ابتکار و به کارگیری نبوغ و با تکمیل اختراعات و اکتشاقات خویش در زمینه‏ی معادن و صنعت و با ساخت ماشین‏آلات و خصوصا استفاده از اتم، توانست صفحات عظیمی از حیرت و شگفتی را بر پهنای گیتی بر جای گذارد، و با تسلّط خویش بر بخش عظیمی از کره‏ی خاکی و محیط زیست، آن راتسخیر کند. در این قرن، بشر برای نخستین بار، با سفر به کره‏ی ماه و سایر سیارات، سیر در آسمان‏ها را شروع کن تا به اسرار آسمان‏ها پی ببرد در این قرن، بهره‏گیری از رایانه، وارد زندگی بشر شد و امروزه، در تمام زمینه‏های زندگی، اعم از صنعتی، کشاورزی، بهداشتی، تجاری، علمی، فرهنگی، بدون بهره‏گیری از رایانه، ادامه‏ی مسیر، میّسر نیست.

به هر حال، روند تحوّلات در قرن بیستم، در دهه‏ی هزار و نهصد و هفتاد میلادی، وارد مرحله‏ی جدیدی شد و در اواسط دهه‏ی هزار و نهصد و هشتاد، تقریبا، در تمامی زمینه‏ها، نشان خود را بر جای گذاشت. در دهه‏ی هشتاد میلادی، برای رجوع به این دگرگوینها، مفاهیمی مانند جامعه‏ی فراصنعتی و فرا مدرن (پست مدرن) به کار می‏رفت، امّا در دهه‏ی نود میلادی مفهوم «جهانی‏شدن» رایج گردید و مفهومِ مسلّط دوران معاصر شد، به گونه‏ای که امروز، همه چیز با رجوع به این مفهوم، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‏گیرد.

در ظاهر، امر جهانی شدن، یعنی ره سپردن تمامی جوامع به سوی جهانی وحدت یافته که در آن، همه چیز در سطح جهانی مطرح و نگرفته می‏شود. جهانی شدن در هر زمینه، دیگر مرز جغرافیایی نمی‏شناسد. جهانی شدن در زمینه‏ی اقتصادی، در هر کشوری اتفّاق بیفتد، بر اقتصاد دیگران تأثیر می‏گذارد.

با جهانی شدن،بُعد سرمایه نیز مرز ندارد. سرمایه،از یک طرف و اطّلاعات در طرف دیگر، بدون مرز، مثل باد می‏چرخد و به سرعت جابه‏جا می‏شود. اینترنت و شبکه‏های ماهواره‏ای و خبری، ارتباطات مستمر و همزمان را بین مردم دنیا برقار می‏کنند و دنیا به صورت دهکده‏ی جهانی در آمده است.۱

امروزه، برخی این نتیجه رسیده‏اند که سعادت و خوش‏بختی و زندگی فارغ از هر دغدغه، تنها در صورتی است که همه چیز جهانی باشد و تحت حکومت واحد جهانی اداره شود و لذا تمام همت خود را بر این گذاشته‏اند که همه چیز را جهانی سازند: اقتصاد جهانی؛ تجارت جهانی؛ فرهنگ جهانی؛ سیاست جهانی؛ دهکده جهانی. بنابراین جهانی شدن، امری حتمی و محقّق یافته و یا در حال تحقّق است پس باید همه خود را با آن وفق دهند.

۳) جهانی شدن در ابعاد گوناگون خود (اقتصاد، فرهنگ، سیاست، مذهب) مباحث مختلفی را می‏طلبد و این طور هم نیست که به راحتی بتوان اقتصاد، فرهنگ، سیاست، مذهب‏های مختلف را به صورت واحد جهانی درآورد و یک شبه همه‏ی مرزها را در هم کوبید. جهانی شدن، با چالش‏های زیادی رو به رو است (بحث‏های زیادی را می‏طلبد.) ما، در این مقاله، تنها می‏خواهم ببینیم «جهانی شدن با دین و مذهب، چه تناسبی دارد؟ آیا در این‏جا نیز با چالش‏ها روبرو است یا نه، همسو و همگون‏اند؟».

جهاین شدن در رابطه‏ی با مذهب و دین نیز مباحث بسیاری را می‏طلبد، مانند: آثار و پیامدهای جهانی شدن بر حیات دینی؛ آینده‏ی ادیان در فرایند جهانی شدن؛ جهانی شدن و پویایی انتظرات از دین؛ جهانی شدن و حکومت‏های دینی؛ جهانی شدن و قلمروهای دین؛ جهانی شدن و گفت‏وگوی ادیان؛ بنیادگرایی و جنبش‏های ضد جهانی‏سازی؛ دین‏های محدود و دین‏های جهانی؛ حکومت واحد جهانی حضرت مهدی(عجّل‏اللّه‏تعالی‏فرجه‏الشّریف) در مقایسه با جهانی شدن» است. ما می‏خواهیم ببینیم «آیا جهانی‏شدن، همان حکومت جهانی حضرت مهدی(عجّل‏اللّه‏تعالی‏فرجه‏الشّریف) است یا غیر آن؟ آیا جهانی شدن، مقدّمه‏ای برای آن حکومت واحد است یا اساسا ربطی با آن ندارد؟ آیا با جهانی‏سازی و سرانجام جهانی‏شدن، ما را از تشکیل حکومت واحد جهانی حضتر مهدی(عجّل‏اللّه‏تعالی‏فرجه‏الشّریف) بی‏نیاز می‏کند و یا این که نیاز بشر به آن حکومت عدل جهانی، به جای خود محفوظ است؟ جهانی‏شدن با آن حکومت عدل جهانی حضرت مهدی(عجّل‏اللّه‏تعالی‏فرجه‏الشّریف) چه وجه اشتراک و چه امتیازاتی دارد؟

برای پاسخ به این پرسش‏های، نخست باید جهانی‏شدن و حکومت واحد جهانی حضرت مهدی(عجّل‏اللّه‏تعالی‏فرجه‏الشّریف) و سپس به مقایسه و سنجش آن دو با هم بپردازیم. بنابراین، مطالب اصلی مقاله، تحت عناوین ذیل مورد بررسی قرار می‏گیرد:

▪ جهانی شدن؛

▪ حکومت واحد جهانی حضرت مهدی(عجّل‏اللّه‏تعالی‏فرجه‏الشّریف)؛

▪ مقایسه و بررسی وجه اشتراک و تمایز آن دو.

● جهانی شدن۲

جهانی شدن، یعنی ره سپردن تمامی جوامع به سوی جهانی وحدت یافته که در آن، همه چیز در سطح جهانی مطرح و نگریسته می‏شود. در حقیقت، جهانی شدن، به معنای آزادی مطلقِ کسب و کار، برداشته شدن تمامی موانع از سر راه، جریان یافتن سهل و ساده‏ی سرمایه و نفوذ آن در تمامی عرصه‏ها، حرکت روان اطّلاعات و امور مالیّه و خدمات، تداخل فرهنگ‏ها آن هم به سوی یک‏سان شدگی و یکدستی است. البته، تمامی این امور، در مقیاسی جهانی رخ می‏دهد و هدف نیز دست‏یابی به بازار واحد جهانی، فارغ از موانع امور تولید و سرمایه‏گذاری و خدمات و اشتغال خواهد بود.

برخی، پا را فراتر گذاشته‏اند، از حکومت واحد جهانی و پول واحد در سراسر جهان یاد می‏کنند.۳

به نظر گروهی دیگر، جهانی شدن، در حقیقت، فراتر از پدیده‏ی کلاسیک «دولت ـ ملّت» است. به این معنا که با توجّه به رخدادهای عظیم ارتباطی ورود بازیگران جدید به عرصه‏ی بین‏المللی، نفش «دولت ـ ملّت» تا حدود زیادی کم‏رنگ شده است. در این معنای از جهانی‏شدن، دولت‏ها، دیگر تصمیم گیرندگان اصلی در رویدادها نیستند و قدرت، در سیاست جهانی، از دولت‏های محصور در مرزها به دولت‏هایی منتقل می‏شود که قادر به تکاپو در جهان‏اند.

گروهی نیز جهانی شدن را به عنوان گسترش روند رو به توسعه‏ی تجارت جهانی دانسته‏اند که اکنون بازیگرانی از جنوب نیز به آن پیوسته‏اند.

کاربرد اصطلاح «جهانی شدن» به دو کتابی بر می‏گردد که در سال هزار و نهصد و هفتاد میلادی انتشار یافت. کتاب نخست «جنگ و صلح در دهکده‏ی جهانی» تألیف مارشال مک لوهان و کتاب دوم، نوشته بر ژینسکی، مسئول سابق شورای امنیت ملّی آمریکا در دوران ریاست جمهوری ریگان بود. مباحث کتاب نخست، بر نقش پیشرفت وسائل ارتباطی در تبدیل دنیا به دهکده‏ی واحد جهانی متمرکز بود. در حال که بحث اصلی کتاب دوم، درباره‏ی نقشی بود که آمریکا می‏بایست برای رهبری جهان و ارائه‏ی نمونه‏ی جامع مدرنسیم به عهده می‏گرفت.۴

در عمل، بیش‏تر توافقهای سیاسی و اقتصادی که پس از دو جنگ جهانی خسارت بار، بین مجموع کشورهای جهان انجام گرفته و به نوعی، زمینه‏ساز همزیستی و همکاری بین‏المللی شده است، طلایه‏دار تحوّلی بوده که «جهانی‏شدن» نامیده می‏شود.

این پدیده، روندی از دیگرگونی را به نمایش می‏گذارد که از مرزهای سیاست و اقتصاد فراتر می‏رود و دانش، فرهنگ و شیوه‏ی زندگی را نیز در بر می‏گیرد. از این جهت، جهانی شدن، چند بُعدی است و قابل تسرّی به مشکل‏های گوناگونِ عمل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی، فرهنگی، نظامی، فن‏آوری، محیط زیست،... است.

بعضی از صاحب‏نظران، ویژگی‏های پنج‏گانه‏ی زیر را برای جهانی شدن مطرح کرده‏اند:

۱) گسترش کمپانی‏های چند ملیّتی؛ اهمیّت شرکت‏ها در نظام جهانی، بیش از اهمیّت دولت‏ها است. به عبارت دیگر، دولت‏های ملی، جای خود را به کمپانی‏های بزرگ چند ملّیّتی داده‏اند و کشورهای مختلف جهان با کمپانی‏های بزرگ خود مشخّص می‏شوند.

۲) پیوستگی بازارهای مالی و بورس جهانی؛ این پیوستگی، آن قدر سریع است که در سالهای اخیر، روزانه، میلیاردها دلار در بازارهای جهانی رد و بدل می‏شود.

۳) گسترش ارتباطات ماهواره‏ای و شبکه‏ای و به دنبال آن گسترش داد و ستدهای فرهنگی در سطح جهان؛ گروهی، جهانی‏شدن را از کانال ارتباطات و داد ستدهای فرهنگی می‏نگرند.

۴) گسترش شبکه حمل و نقل بین‏المللی و کاهش شدید هزینه‏های مربوط؛ این امر، فرایند جهانی شدن را تسهیل کرده است و موجب شده است که دنیا به رسمیت ادغام و وحدت حرکت کند.

۵) تقسیم کار گسترده، بر اساس مباحث اقتصاددانان و جامعه شناسان، اقتصاد، وقتی شکوفا و بزرگ و پیچیده می‏شود که تقسیم کار اجتماعی، در آن گسترده‏تر می‏شود، و به همین نسبت، دنیا هم وارد تقسیم کار گسترده‏ای شده است.۵

هر چند که جهانی‏شدن، پدیده‏ای صرفا اقتصادی نیست، لکن اقتصاد، با اهمّیّت‏ترین بُعدِ آن است؛ زیرا، در نظام سرمایه‏داری که سودای رهبری جهان کنونی را در سر دارد، سیاست و فرهنگ ـ که دو محور اصلی دیگر جهانی‏شدن است ـ تا حد زیادی تحت تأثیر سیاست‏گذاری اقتصادی قرار دارد. لذا سازمانهای بین‏المللی، عمدتا، در محور اقتصاد تنظیم شده‏اند. سازمانهای اقتصادی بین‏المللی و اتحّادیّه‏های اقتصادی منطقه‏ای، نظیر «آ.سه.آن»، «نفتا»، «اِکُو»، ادغام بازارهای مالی، اتّحاد پولی کشورهای اروپایی، ادغام بانک‏های بزرگ جهان، تأسیس سازمان تجارت جهانی، آزادسازی تبادل کالا و نقل و انتقال سرمایه بین کشورها، ادغام شرکت‏های تولیدی بزرگ، از این قبیل‏اند.

● تعاریفی از جهانی شدن

به نظر می‏رسد با همه‏ی تعاریفی که از جهانی‏شدن ارائه شده، تاکنون، تعریف روشن و جامعی از آن ارائه نشده است؛ زیرا، اوّلاً، این پدیده هنوز به حدّ تکامل نهایی خود نرسیده و هنوز دست‏خوش تحوّل است و هر روز، وجه تازه‏ای از ابعاد گوناگون آن مشخّص و نمایان می‏شود.

ثانیا، هر کسی در مقام تعریف، بُعدی از ابعاد آن را بازگو می‏کند. اغلب، به بَعدِ اقتصادی آن توجّه کرده‏اند. به هر حال به برخی از تعاریف اشاره می‏کنیم:

۱) جهانی شدن، فرایندی است اجتماعی که در آن، قید و بندهای جغرافیایی که بر روابط اجتماعی و فرهنگی سایه افکنده است، از بین می‏رود و مردم به طور فزاینده، از کاهش این قید و بندها آگاه می‏شوند.۶

۲) «کاستل» با اشاره به عصر اطّلاعات، جهانی‏شدن را ظهور نوعی جامعه‏ی شبکه‏ای می‏داند که در ادامه‏ی حرکت سرمایه‏داری، پهنه‏ی اقتصاد و جامعه و فرهنگ را در بر می‏گیرد.

۳) «جام تام لینسُون» جهانی‏شدن را فرایند توسعه‏ی سریع پیوندهای پیچیده میان جوامع و فرهنگ‏ها و نهادها و افراد در سراسر جهان معرّفی می‏کند.

۴) «هاروی» این فرایند را در بردارنده‏ی دو مفهوم فشردگی زمان و مکان و کاهش فاصله‏ها تلقّی می‏کند. در واقع، طبق این نظر، فشردگی زمان و مکان، مهم‏ترین ویژگی جهانی‏شدن است؛ یعنی، فاصله کم می‏شود و یا از بین می‏رود، و زمان لازم برای پیمودن فاصله‏ها کاهش می‏یابد و جهان بیش از پیش کوچک‏تر به نظر می‏رسد و انسان‏هها و جوامع، به طریقی به هم نزدیک‏تر می‏شوند. پس چهانی شدن، فرایندی است که روابط اجتماعی را بسط می‏دهد و در سه حوزه‏ی اقتصاد و فرهنگو سیاست، صادق است و بستر جریان این روابط را از متن محلی به متن جهانی تغییر می‏دهد.۷

● تاریخچه‏ی جهانی‏شدن

ریشه‏های تاریخی جهانی‏شدن را می‏توان به عمق تاریخ بشر و به زمان‏های قدیم مربوط دانست. طبق نظر جامعه‏شناسان و باستان‏شناسان، زندگی بشر، از زندگی‏های محدود خانوادگی و انفرادی در جنگل‏ها و غارها و پناهگاه‏ها شروع شده و به تدریج، به جمعیّت‏های عشره‏ای و قبیله‏ای و اجتماعات محدود در کنار چشمه‏ها و رودخانه‏ها تبدیل شده، بعدا، همین‏ها، روستاها و واحدهای کوچک شده‏اند، و سپس شهرها تشکیل شده، و از شهرها، به تدریج، به کشورها و دولت‏ها پدید آورده‏اند. بنابراین، در مجموع، زندگی بشر، به سوی جهانی‏شدن در حرکت است؛ یعنی، هر چه که به پیش می‏رویم، تفرقه‏ها کم و تجمّع‏ها زیاد می‏شود و هر چه که به عقب برگردیم، به تفرقه‏های بیش‏تر می‏رسیم. لذا می‏گویند، جهانی‏شدن، یک امر طبیعی است.

البته، این حرکت، در قرون اخیر، سرعت بیش‏تر به خود گرفته است و دیگر به صورت گذشته، کند حرکت نمی‏کند؛ زیرا، با در اختیار گرفتن ابزاری مثل بُخار و اختراع ماشین و وسائل ارتباط جمعی و دریایی و زمینی و هوایی و توسعه‏ی راه‏ها، به تدریج، کشورها، تبدیل به منطقه‏ها و حکومت‏های منطقه‏ای می‏شوند، و چون این جهانی‏شدن، در ابعاد مختلفِ اقتصادی و فرهنگی و سیاسی، شکل می‏گیرد، قهرا، بلوک‏ها درست می‏شود و معلوم است وقتی ارتباطات بشر با ماهواره و اینترنت انجام گیرد، حرکت به سوی جهانی شدن، با سرعت و شتاب بیش‏تری انجام خواهد گرفت.

آنانی که به این نحو، به سابقه‏ی تاریخی جهانی شدن معتقدند، می‏گویند، جهانی‏شدن، فرایندی است که از ابتدای تارخی بشر وجود داشته و از همان زمان تأثیرات آن رو به فزونی بوده است، امّا اخیرا، یک شتاب ناگهانی در آن پدیدار شده است.۸

در مقابل این نظریه، بعضی‏ها، می‏گویند: جهانی شدن، بانوگرایی و توسعه‏ی سرمایه‏داری همزمان بوده است، امّا اخیرا، در آن، شتاب ناگهانی به وجود آمده است.

بعضی را نیز عقیده بر این است که جهانی شدن، فرایند متأخّر است که با سایر فرایندهای اجتماعی، نظریر فرا صنعتی‏شدن، فرانوگرایی یا شالوده‏شکنی سرمایه‏داری همراه است.۹

به نظر می‏رسد که حق، با نظر اوّل است. گرچه جهش و شتاب آن، همزمان به سرمایه‏داری و پیداش وسائل ارتباط جمعی است. جهانی شدن، به طور نامنظم، از طریق توسعه‏ی امپراطوری‏های مختلف قدیمی و غارت و تاراج و تجارت دریایی و نیز گسترش آرمان‏های مذهبی، تحوّل یافته است. جهانی شدن به شیوه‏ای که امروز شاید آن هستیم، از قرن پانزده و شانزده، یعنی آغاز عصر جدید، شروع شد. در اروپای قرون وسطی، حرکت جهانی‏شدن، بسیار کند بوده است و پس از انقلاب صنعتی است که این موضوع، شدّت پیدا کرده است.

● موافقان و مخالفان جهانی شدن

درباره‏ی جهانی شدن، دو نظر مخالف وجود دارد. عدّه‏ای بر موافقت و پذیرش بی‏چون و چرای آن تأکید دارند و عده‏ای هم بر رو آن، و هر کدام نیز برای خود به دلایلی تمسّک کرده‏اند:

▪ دلیل موافقان

موافقان جهانی شدن، به پذیرش آن، بدون هیچ دغدغه و نگرانی، دعوت می‏کنند و می‏گویند، جهانی شدن، به کشورهای فقیر کمک می‏کند و فرصت‏های تازه‏ای برای آنان فراهم می‏کند آنان و می‏گویند، با توجّه به ارتباطی که بین اقتصاد و فن‏آوری وجود دارد، راهی جز پذیرش جهانی‏شدن به عنوان ویژگی عصری که در آن زندگی می‏کنیم، وجود ندارد.

اینان، برای صحّت مدّعای خود، دلیل‏هایی دارند که به آن‏ها اشاره می‏شود:

۱) از آغاز دهه‏ی هشتاد میلادی، تعداد قابل توّجهی از کشورها، به آن ملحق شده و یا به طور مستقیم از طریق اقتصاد بازار آزاد، از آثار آن بهره‏مند شده‏اند. برای مثال، گسترده‏ی جهانی نظام سرمایه‏داری، از بیست درصد سکنه‏ی دنیا در دهه هفتاد میلادی به میزان نود درصد در دهه‏ی نود میلادی رسیده است و این اتفّاق، حاکی از جذب بیش‏تر مردم در اقتصاد سرمایه‏داری جهانی است.

۲) در شرایط کنونی، میزان تجارت جهانی، بیش‏تر از دهه‏های قبل است. کاهش قابل توجّه در قیمت مسافرت‏های هوایی و دریایی به گسترش بیش از پیش مرزهای تجارت جهانی منجر شده است. در این چهارچوب. نه تنها میزان تجرات جهانی، افزایش بی‏سابقه یافته است، بلکه شکل آن نیز دچار دگردیسی کامل شده است.

۳) بازارهای مالی جهانی، رشد کرده است، این رشد. از دهه‏ی هفتاد میلادی، با سودآوری قابل توجّه بازارهای مالی ساحلی و گردش وسیع جریان پولی خارج از حوزه‏ی اقتدار ملی، همراه شده است.

۴ـ تحرّک جهانی به تحرّک جمعیّت کمک کرده است. پناهندگان بی‏شماری به عنوان نیروی کار مهاجر قابل توجّه، در جهان پراکنده شده‏اند.

۵) هر چند شرکت‏های چند ملیتی تا دهه‏ی هفتاد میلاد، شکلی مطلق و متصلّب داشتند، امّا در حال حاضر، شیوه و شکل جدیدی از مؤسّسه‏های جهانی پیدا شده‏اند که بالبسط تجارت در سرتاسر دنیا، تحقیقات وسیعی در زمینه‏ی توسعه‏ی تولید در مناطق مختلف را با پذیرش سهامداران از سرتاسر جهان ممکن کرده‏اند.

۶) جهانی شدن، فرایندی از یک توسعه‏ی اجتماعی است که به تشدید خود آگاهی جهانی منجر می‏شود.

۷) روند رو به رشد همبستگی اقتصادی، در آینده، منجر به وابستگی‏های اجتماعی خواهد شد.

۸) با توجّه به رشد پیچیده و روز به روز ارتباطات، خود آگاهی جهانی، شدّت پیدا می‏کند بنابراین، نبایستی رشد شبکه‏های ارتباطی جهان گستر، مثل کابل‏های تلویزیونی و شبکه‏های آماری را انکار کرد و اهمّیّت آن را نادیده گرفت.۱۰

۹) باز شدن اقتصادها و فرهنگ‏های ملّی در ابعاد داخلی و خارجی، رشد منطقه‏گرایی در پی تهدید بازار ملی کشورها، ایجاد محیطی کاملاً رقابتی، تحریک احساسات ملّی و محلّی، رونق پیدا کردن برخی شهرها و واحدها منطقه‏ای به عنوان مراکز اقتصادی جهان، افزایش بهره‏وری، بهبود شرایط زندگی برای عموم مردم، به طور کلی، و برای عده‏ای بیش از دیگران، انتقال فن‏آوری به کشورهای در حال توسعه و... از دیگر دلیل‏های اینان است.

● مخالفان

دلیل مخالفان، در مورد فوائد و منابع بر شمرده شده درباره‏ی جهانی شدن. تردید دارند و معتقدند، این پدیده، بر ایده‏ئولوژی و مفاهیم لیبرالیزم استوار است و هدف‏اش، تحمیل الگوی آمریکایی و سلطه‏ی آمریکا بر جهان است و تنها منافع ایالات متحده و همراهان او و کشورهای پیشرفته را تأمین می‏کند. در این شکل از جهانی شدن، تنها، بیست درصد جمعیّت بهره‏مند، و هشتاد درصد بقیّه، در حاشیه هستند و این امر با مفهوم نظام جهانی متوازن، سازگار نیست، بلکه معنای سیطره و تحکم و سلطه‏گری از آن استفاده یم شود.

جهانی شدن فرهنگی، یعنی سیطره‏ی فرهنگ غربی بر دیگر فرهنگ‏ها، و این، یعنی اوج سیره‏ی استعماری.

به هر حال، در جمع‏بندی نهایی، آثار منفی جهانی‏شدن را می‏توان در موارد زیر خلاصه کرد:

▪ بحران دولت ملّی که منظور از آن، مسلّط نبودن دولت بر منابع درامد خود و دست برداشتن دولت از نقش‏های اقتصادی و اجتماعی خویش است. در نتیجه، جهانی شدن اقتصاد حاصل می‏شود و شرکت‏های چند ملیّتی، به نیابت از دولت ملّی، به آن نقش‏ها می‏پردازند.

▪ بحران‏های مالی که کشورهای گوناگون جهان، به خاطر وحدت بازار مالی و معاملات جهانی بورس دچار آن می‏شوند، از دیگر آثار منفی است اوّلین آن‏ها بحران ملی مکزیک در سال نود و چهار میلادی و آخرین مورد آن، بحران مالی در کشورهای جنوب شرق آسیا بود. این بحران‏ها، تا این تاریخ ادامه دارد

▪ پیامدهای اجتماعی ناشی از اصلاحات ساختار اقتصادی مورد نظر مؤسسات بین‏المللی، از جمله صندوق بین‏المللی پول و بانک جهانی مانند گسترش بیکاری، گسترش فقر، پائین آمدن دستمزدها.

▪ تسلّط فرهنگ غربی بر دیگر فرهنگ‏ها به شکل تلاش برای مسخ کردن هویّت فرهنگی ملّت‏های دیگر و مطرح کردن فرهنگ غربی (با جنبه‏های مثبت و منفی آن) به عنوان جایگزین.

▪ موافقت‏نامه‏هایی که کشورهای پیشرفته مطرح کرده‏اند که مهم‏ترین آن‏ها، موافقت‏نامه‏ی آزادی سرمایه‏گذاری است. این موافقت‏نامه، به سرمایه‏گذاری خارجی در نقاط مختلف جهان آزادی می‏بخشد، و معنای آن، تسلّط کشورهای پیشرفته بر ثروت‏های کشورهای در حال رشد است؛ چون، این کشورها، از لحاظ اقتصادی و مالی و فن‏آوری، هموزن و همپایه نیستند.۱۱

▪ جهانی شدن، سبب کاهش اهمّیّت کالاهای اوّلیّه (مواد اوّلیّه) می‏شود.

▪ جهانی شدن، به افزایش فاصله و نابرابر میان ملّت‏ها و مناطق گرایش دارد. از این رو به عنوان یک ساختار در دست قدرت‏مندان اقتصادی، آنان را قدرت‏مندتر و فقرا را فقیرتر می‏کند.

▪ جهانی‏شدن، سبب به مخاطره افتادن محیط زیست می‏شود.

۱۵. صف: ۹.

۱۴. نور: ۵۵.

۱۷. آل عمران: ۹.

۱. دکتر سلیمان ایران‏زاده، جهانی شدن و تحولات استراتژیک در مدیریّت و سازمان، ص ۱۹.

۱۲. آل عمران / ۶۴.

۱۳. انبیا: ۱۰۵.

۱۶. مجمع البیان، ذیل آیه کانهم از سوره‏ی صف.

۱۹. بحار، ج ۵۲، ص ۳۳۶.

۱۸. نهج البلاغه، ج ۱۳۸.

۱۰. هیملینگ کسیس، تاملاتی در مفهوم جهانی شدن، ترجمه‏ی آزاده ابراهیم، مهر ۱۳۷۹.

۱۱. جهانی‏شدن و تحولات استراتژیک به نقل از علی عبدالحمیدعادل، جهانی‏شدن و آثار آن بر کشورهایی جهان سوم، ترجمه‏ی مهندس سید اصغر قریشی.

۲۷. نهج‏البلاغه، خ ۱۳۸.

۲۳. عقدالدرر، باب هفتم، ص ۲۰۷.

۲۲. بحار، ج ۵۲، ص ۳۳۸.

۲۶. نهج‏البلاغه، خ ۱۵۰.

۲۱. منتخب الاثر، ص ۴۸۲.

۲۰. بحار، ج ۵۲، ص ۳۲۸.

۲۵. نهج‏البلاغه، خ ۱۳۸.

۲۴. بحار، ج ۲، ص ۳۴۲.

۲. برای آگاهی بیشتر از جهانی‏شدن و جهانی‏سازی، به کتاب‏های زیر مراجعه کنید: ۱ـ دام جهانی‏شدن، هانس پیتر مارتین و هارالدشومن؛ ترجمه‏ی حمیدرضا شهمیرزادی ۲ـ پدیده‏ی جهانی‏شدن، فرهنگ رجایی، ترجمه‏ی عبدالحسین آذرنگ.

۳ـ جهانی‏شدن و تحوّلات استراتژیک در مدیریّت و سازمان؛ دکتر سلیمان ایران زاده.

۳. دکتر سلیمان ایران‏زاده، جهانی شدن و تحوّلات استراتژیک، ص ۱۷.

۴ـ جهانی‏شدن فرهنگ و سیاست؛ دکتر سیّد علی‏اصغر کاظمی.

۴. هانس پیتر مارتین و شومن، دام جهانی‏شدن، ترجمه‏ی حمیدرضا شهمیرزادی.

۵ـ جهانی‏شدن، مالکوم واترز، ترجمه‏ی: اسماعیل مردانی و سیاوش مریدی

۵. جهانی‏شدن و تحولات استراتژیک در مدیریّت و سازمان، ص ۲۱.

۶. مالکوم واترز، جهانی‏شدن، ص ۱۲.

۶ـ کشورهای در حال توسعه و سازمان جهانی تجارت [گات]، ترجمه‏ی: دکتر احمد یزدانی‏پناه و سیف‏الله صادقی.

۷ـ جامعه‏شناسی سیاسی معاصر، کِیت نَش، ترجمه‏ی، محمّدتقی دلفروز، تهران ۱۳۸۰.

۷. دکتر سلیمان ایران‏زاده، جهانی‏شدن، ص ۷ ـ ۲۶.

۸. مالکوم واترز، جهانی‏شدن، ترجمه‏ی اسماعیل مردانی و سیاوش مریدی، ص ۱۳ ـ ۱۴.

۹. مالکوم واترز، جهانی‏شدن، ترجمه‏ی اسماعیل مردانی و سیاوش مریدی، ص ۱۳ ـ ۱۴.